Satelite artifizial: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
Testua berrantolatzen eta osatzen ari naiz, poliki-poliki. |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Sputnik asm.jpg|thumb|Sputnik-1, lehenengo satelite artifiziala (1957)|220x220px]]{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
'''''Satelite artifiziala''''' gizakiak egindako objektu bat da, jaurtitzaile baten bidez espaziora bidalia izan dena eta grabitazio-indarrari esker Lurraren —edo beste planeta edota satelite natural baten— inguruan orbitatzen dabilena. Bestela esanda, satelite artifiziala da gizakiak nahita eta helburu jakin batez espazioan astro baten inguruko orbitan jarritako objektua. ''Satelite artifizial'' esaten zaio, [[satelite natural]]<nowiki/>etatik ([[Ilargia]], adibidez) bereizteko.
Jaurtigailuak sateliteari emandako abiadurari esker, etengabe iraun dezake [[atmosfera]]<nowiki/>z haragoko espazio hutsean orbitatzen. Satelitearen bizitza erabilgarria amaitu ostean, batzuk [[orbita]]<nowiki/>n geratzen dira [[hondakin espazial]] gisa, eta beste batzuk [[Atmosferan sartze|atmosferan berriro sartu]] eta desegin egiten dira; orbita altuera baxukoa denean soilik gerta daiteke bigarren aukera hori.[[Fitxategi:Nasa swift satellite.jpg|thumb|[[Swift (satelitea)|Swift]] satelite artifizial eta behatoki espaziala.
|
Satelite artifizialek zeregin garrantzitsua dute arlo ekonomikoan (telekomunikazioak, kokapena, aurreikuspen meteorologiko), militarrean (gps eta geolokalizazioa) eta zientifikoan (behaketa astronomikoa, mikrograbitatea, Lurraren behaketa, ozeanografia, altimetria). Bereziki, ezinbesteko tresna bihurtu dira unibertso fisikoa ulertzeko, klima-aldaketaren modelizaziorako eta informazioaren gizartearen funtzionamendurako.
== Satelitearen aurrekari historikoak ==
[[Fitxategi:Edward Everett Hale 1902.jpg|ezkerrera|thumb|199x199px|Edward Everett Hale.]]
[[Edward Everett Hale]]-ren (1822-1909) [[The Brick Moon|''The Brick Moon'']] ('Adreiluzko ilargia'), [[Atlantic Monthly]] argitaletxeak 1869. urtean argitaraturiko eleberria, fikziozko lanetan lehena izan zen satelite artifizial bat [[Lurra]]ren inguruan orbitan jartzeko jaurtiketa-prozesua deskribatzen.
[[Fitxategi:Félix Nadar 1820-1910 portraits Jules Verne (restoration).jpg|ezkerrera|thumb|196x196px|Jules Verne.]]
Ideia hori berriro agertu zen 1879an [[Jules Verne]]-ren
[[Konstantin
▲Ideia hori berriro agertu zen [[Jules Verne]]-ren 1879ko ''Les cinq cents millions de la Bégum'' ('Begumaren bostehun milioiak') liburuan. Liburu horretan, ordea, bilauaren nahigabeko emaitza bat ageri da: etsaiak suntsitzeko, artilleria-pieza erraldoi bat sortzen du, eta, jaurtitzean nahi baino abiadura handiagoa ematen dionez, satelite artifizial gisa uzten du orbitan.
[[Fitxategi:Herman Potocnik Noordung.jpg|ezkerrera|thumb|190x190px|Herman Potocnik.]]
[[Herman Potočnik]]-ek
[[Arthur C. Clarke]] (1917-2008) zientzia fikziozko idazle britainiarrak, 1945. urtean [[Wireless World]], "[[Extra terrestrial relays]]" artikuluan, komunikazio satelite serie bat erabiltzeko aukera kontzebitu zuen. Clarke-ek sateliteen jaurtiketaren logistika, orbita posibleak eta beste hainbat ezaugarri aztertu zituen satelite sare bat sortu ahal izateko. Abiadura altuko mundu mailako komunikazio baten irabaziak azpimarratu zituen artikulu horretan . Gainera, hiru satelite geoegonkorrek planeta osoaren estaldura emango luketela iradoki zuen. Satelite hauek euren bizitza erabilgarria amaitzean ordezkatuak izateko gaitasuna izango zuten .▼
▲[[Konstantin Tsiolkovski|Konstantín Tsiolkovski]] errusiarrak, 1903. urtean, [[La exploración del espacio cósmico por medio de los motores de reacción|"La exploración del espacio cósmico por medio de los motores de reacción]]" lehen tratatu akademikoa sortu zuen [[Untzi espazialak|ontzi espazialen]] jaurtiketarako [[suzirien]] inguruan. [[Konstantin Tsiolkovski|Tsiolkovski]]-k, lurraren inguruan orbita minimo bat mantendu ahal izateko abiadura, gutxi gorabehera, 8km/s -koa (gaur egun 29km/s baina handiagoa dela ezagutzen da) zela eta [[oxigeno likido]]a eta [[hidrogeno likidoa]] erregaitzat dituen [[Etapa anitzeko propultsatzile|etapa anitzeko propultsatzaile]] bat beharrezkoa dela adierazi zuen. Bere bizitzan 500 lan baina gehiago idatzi zituen: bidai espazialen inguruan, [[etapa anitzeko propultsatzailea]]ren inguruan, [[estazio espazia]]len inguruan, ontzi batetik espaziora irteteko eskotilen inguruan eta baita ere [[Kolonia espazialak|kolonia espazialei]] janari eta oxigenoa hornitzeko sistema biologiko itxi baten inguruan. Airea baino astunagoak diren makina hegalarien inguruko teorian ere sakondu zuen eta [[Wright anaiak|Wright anaiek]] momentu hartan burutzen zituzten kalkulu ugarietan independenteki lan egin zuen.
▲[[Herman Potočnik]]-ek, 1928an, bere liburu bakarra argitaratu zuen: "[[Das Problem der Befahrung des Weltraums - der Raketen-motor]]" (Bidai espazialaren arazoa - suziri-motorra). Liburu honetan espaziorantz aurrera egiteko eta gizakien presentzia iraunkor mantentzeko egitasmoa agertzen ziren. Potočnik-ek estazio espazial bat diseinatu eta bere [[orbita geoegonkorra]] kalkulatu zituen. Horretaz gain, espazioko baldintzak esperimentu zientifikoak egiteko nola erabili litezkeen eta ontzi orbitalen erabilera behaketa baketsuak eta militarrak egiteko deskribatu zituen. Liburuak [[satelite geoegonkorrak]] deskribatzen zituen, eta irratien bidez beraien eta lurraren arteko komunikazioa aztertzen zuen. Baina ez zuen sateliteak komunikazioak masan egiteko erabiltzeari eta [[telekomunikazio estazio]] bezala erabiltzeari buruzo ideia lantzen.
▲[[Arthur C. Clarke]] zientzia fikziozko idazle britainiarrak, 1945. urtean [[Wireless World]], "[[Extra terrestrial relays]]" artikuluan, komunikazio satelite serie bat erabiltzeko aukera kontzebitu zuen. Clarke-ek sateliteen jaurtiketaren logistika, orbita posibleak eta beste hainbat ezaugarri aztertu zituen satelite sare bat sortu ahal izateko. Abiadura altuko mundu mailako komunikazio baten irabaziak azpimarratu zituen artikulu horretan . Gainera, hiru satelite geoegonkorrek planeta osoaren estaldura emango luketela iradoki zuen. Satelite hauek euren bizitza erabilgarria amaitzean ordezkatuak izateko gaitasuna izango zuten .
== Satelite artifizialen historia ==
[[Fitxategi:V2 suziria.jpg|thumb|
Satelite artifizialak [[Ameriketako Estatu Batuak|Amerikako Estatu Batuen]] eta [[Sobietar batasuna|Sobietan Batasunaren]] arteko [[Gerra Hotza|gerra hotzean]] jaio ziren, izan ere, biek espazioa menderatu nahi zuten eta. [[RAND Proiektua]]k 1946. urteko maiatzean "[[Preliminary Design of an Experimental World-Circling Spaceship]]" (Orbitan dagoen ontzi espazial esperimental baten aurretiazko diseinua) txostena aurkeztu zuen. Bertan, honakoa adierazten zen: " Instrumentazio egokia duen satelite ibilgailu bat, [[XX. mendea|XX. mendeko]] gailu zientifiko boteretsuena izan daiteke. Satelite ontzi baten burutzeak [[bonba atomikoa]]rekin alderagarria den ondorioa eragingo luke".
|