Lizoain (herri): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
35. lerroa:
Bertako biztanleak ''lizoaindarrak'' dira.
== Izena ==
Lizoain toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lizoain - Lekuak - EODA|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_ecoeoda&task=lekuaIkusi&Itemid=471&lang=eu&kodea=92072|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2021-08-30}}</ref>
* ''Liçuing'' (1171)
* ''Liçoain'' (1258)
* ''Liçoayn'' (1258)
* ''Liçoain'' (1268)
* ''Lissoanh'' (1274)
* ''Lisçoayn'' (1275)
* ''Liçoayn'' (1278)
* ''Liçoaym'' (1279)
* ''Liçasoayn'' (1280)
* ''Liçoayin'' (1300)
* ''Licoain'' (1366)
* ''Lyçoayn'' (1366)
* ''Lizoain'' (1534)
* ''Lizoayn'' (1587)
* ''Lizoain'' (1767)
* ''Lizoain'' (1829)
* ''Lizoain'' (1996)
== Geografia ==
Lizoain [[Lizoainibar]] ibarran dago.
=== Ingurune naturala eta klima ===
[[Lizoainibar]] [[Pirinioaurrea|Pirinioaurreko]] ibarra da, [[Eguesibar]] eta [[Longida]] lotzen dituen lautada da. Ibaia zeharkatzen du [[Erro (ibaia)|Erro ibaiak]], [[Irati (ibaia)|Irati]]-[[Aragoi (ibaia)|Aragoi]] ibaiaren adarrak.
Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere [[udaberri]] eta [[udazken]]ean. [[Uda]] garaian, bi hilabete lehor izaten dira, [[uztail]]a, eta, batez ere, [[abuztu]]a.
Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek [[XIX. mendea|XIX. mendetik]] aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.
==== Estazio meteorologikoak ====
Lizoainibarren dagoen [[Beortegi]] herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora, [[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] [[1998|1998n]] jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Meteo Navarra|izenburua=Estazioko datuak - Beortegi|url=http://meteoeu.navarra.es/estaciones_eu/estacion_eu.cfm?IDEstacion=12|aldizkaria=meteoeu.navarra.es|sartze-data=2021-09-01}}</ref>
{{Klima
|location= [[Beortegi]], 1998-2020
<!--Record high temperatures-->
|Jan record high C= 17.6
|Feb record high C= 21.9
|Mar record high C= 24.7
|Apr record high C= 29.0
|May record high C= 35.0
|Jun record high C= 39.4
|Jul record high C= 38.1
|Aug record high C= 39.9
|Sep record high C= 36.5
|Oct record high C= 29.6
|Nov record high C= 21.8
|Dec record high C= 17.2
|year record high C= 39.9
<!--Average high temperatures-->
|Jan high C= 8.6
|Feb high C= 10.0
|Mar high C= 13.4
|Apr high C= 15.9
|May high C= 19.9
|Jun high C= 25.4
|Jul high C= 28.2
|Aug high C= 28.3
|Sep high C= 24.2
|Oct high C= 18.9
|Nov high C= 12.0
|Dec high C= 9.0
|year high C= 17.8
<!--Mean daily temperature-->
|Jan mean C= 4.3
|Feb mean C= 4.9
|Mar mean C= 7.9
|Apr mean C= 10.2
|May mean C= 13.6
|Jun mean C= 17.9
|Jul mean C= 20.2
|Aug mean C= 20.4
|Sep mean C= 17.1
|Oct mean C= 13.1
|Nov mean C= 7.7
|Dec mean C= 4.7
|year mean C= 11.8
<!--Average low temperatures-->
|Jan low C= 0.8
|Feb low C= 0.6
|Mar low C= 2.8
|Apr low C= 4.7
|May low C= 7.4
|Jun low C= 10.9
|Jul low C= 13.0
|Aug low C= 13.4
|Sep low C= 11.0
|Oct low C= 8.3
|Nov low C= 4.0
|Dec low C= 1.1
|year low C= 6.5
<!--Record low temperatures-->
|Jan record low C= -7.9
|Feb record low C= -10.0
|Mar record low C= -9.8
|Apr record low C= -3.8
|May record low C= -1.1
|Jun record low C= 2.3
|Jul record low C= 5.2
|Aug record low C= 6.2
|Sep record low C= 2.1
|Oct record low C= -1.9
|Nov record low C= -7.3
|Dec record low C= -12.4
|year record low C= -12.4
<!--Total Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mm=
|Feb precipitation mm=
|Mar precipitation mm=
|Apr precipitation mm=
|May precipitation mm=
|Jun precipitation mm=
|Jul precipitation mm=
|Aug precipitation mm=
|Sep precipitation mm=
|Oct precipitation mm=
|Nov precipitation mm=
|Dec precipitation mm=
|year precipitation mm=
<!--Mean Precipitation, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation mean = 96.6
|Feb precipitation mean = 85.4
|Mar precipitation mean = 96.7
|Apr precipitation mean = 85.2
|May precipitation mean = 69.5
|Jun precipitation mean = 54.2
|Jul precipitation mean = 38.1
|Aug precipitation mean = 33.2
|Sep precipitation mean = 57.2
|Oct precipitation mean = 77.0
|Nov precipitation mean = 105.0
|Dec precipitation mean = 80.8
|year precipitation mean = 878.9
<!--Maximum Precipitation in 24 hours, this should include rain and snow.-->
|Jan precipitation max = 67.5
|Feb precipitation max = 42.9
|Mar precipitation max = 42.9
|Apr precipitation max = 46.9
|May precipitation max = 66.6
|Jun precipitation max = 55.2
|Jul precipitation max = 51.3
|Aug precipitation max = 36.2
|Sep precipitation max = 72.0
|Oct precipitation max = 96.8
|Nov precipitation max = 58.3
|Dec precipitation max = 53.2
|year precipitation max = 96.8
<!--Average daily % humidity-->
<!-- If entering the average daily % humidity, then the humidex table should be used. As of December 2009, few if any countries other than Canada use the Humidex.-->
|Jan humidity=
|Feb humidity=
|Mar humidity=
|Apr humidity=
|May humidity=
|Jun humidity=
|Jul humidity=
|Aug humidity=
|Sep humidity=
|Oct humidity=
|Nov humidity=
|Dec humidity=
|year humidity=
<!--Average number of precipitation days-->
|unit precipitation days= 1 mm
|Jan precipitation days=
|Feb precipitation days=
|Mar precipitation days=
|Apr precipitation days=
|May precipitation days=
|Jun precipitation days=
|Jul precipitation days=
|Aug precipitation days=
|Sep precipitation days=
|Oct precipitation days=
|Nov precipitation days=
|Dec precipitation days=
|year precipitation days=
<!--Average number of snowy days-->
|unit snow days= 1 mm
|Jan snow days=
|Feb snow days=
|Mar snow days=
|Apr snow days=
|May snow days=
|Jun snow days=
|Jul snow days=
|Aug snow days=
|Sep snow days=
|Oct snow days=
|Nov snow days=
|Dec snow days=
|year snow days=
<!--Average monthly sunshine hours, monthly totals are preferred, and will produce colours, but percentages are accepted.-->
|Jan sun=
|Feb sun=
|Mar sun=
|Apr sun=
|May sun=
|Jun sun=
|Jul sun=
|Aug sun=
|Sep sun=
|Oct sun=
|Nov sun=
|Dec sun=
|year sun=
|source 1= Nafarroako klimatologia zerbitzua<ref>{{erreferentzia |url=http://meteoeu.navarra.es/climatologia_eu/selfichaclima_eu.cfm?IDEstacion=12&tipo=AUTO|izenburua=Beortegiko estazioko balio klimatologikoak|argitaletxea=Nafarroako Gobernua|sartze-data=2020-08-24}}</ref>}}
== Historia ==
[[Lizoainibar|Lizoainibarko]] batzarrak hemen ospatzen ziren, bertako herriburuan. [[1254|1254an]] [[Tibalt II.a Nafarroakoa]] erregeak bere herritarrei agindu zien beti izango zirela errege, ibarreko beste toki batzuk bezala. [[1515|1515ean]] [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoak]] [[Iruñea|Iruñeko]] [[Santo Domingo eliza (Iruñea)|Donejakue monasterioari]] 34 anega eta erdi gari esleitu zizkion bertako petxaren gainean.
[[XVIII. mendea|XVIII. mendearen]] amaieran bere ekonomia [[Zereal|zerealistikoa]] zen eta mahatsondoa garrantzitsua zen. [[XIX. mendea|XIX. mendearen]] erdialdera artoa eta patatak ere landatzen ziren, 24 ikasleko eskola misto bat zegoen, garian 1 000 erreal zituena.
San Bernabe eta Montserrateko Andre Mariaren baselizak egon ziren, gaur egun desagertuak.
== Demografia ==
[[2020|2020an]] 64 biztanle zituen Lizoainek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lizoain|argitaletxea=Espainiako Estatistika Institutua|url=https://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Lizoain&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n|aldizkaria=www.ine.es|sartze-data=2021-08-31}}</ref><center>
{| class="wikitable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; text-align:center;"
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
!2020
|-
|41
|35
|37
|42
|46
|50
|47
|53
|53
|53
|51
|55
|59
|60
|61
|61
|59
|56
|62
|60
|64
|}
{| align=center
|-
{{Graph:Chart|width=800|height=300|xAxisTitle=Urtea|yAxisTitle=Biztanleria|type=rect|xAxisAngle = -40
|x=2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020
|y1=41, 35, 37, 42, 46, 50, 47, 53, 53, 53, 51, 55, 59, 60, 61, 61, 59, 56, 62, 60, 64
|colors=#009E60|showValues = offset:4}}
|}
</center>
== Kultura ==
=== Euskara ===
[[Luis Luziano Bonaparte|Luis Luziano Bonapartek]], [[1869|1869an]], [[Lizoainibar]]ko herri guztiak sailkatu zituen, [[Hegoaldeko goi nafarrera|hegoaldeko goi-nafarrera]] euskalkian, [[Pirinioaurrea|Pirinioaurre]] ibarretik [[Eguesibar]] eta [[Longida]] ibarrekin eta [[Pirinioaurrea|Pirinioaurreko]] [[Eguesibar]] eta [[Longida]] ibarrekin hitz egiten zena.<ref>Luis Luziano Bonaparte. ''Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés'', [[1863]].</ref>
[[Koldo Zuazo|Koldo Zuazok]], [[2010|2010ean]], [[Lizoainibar]] atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.<ref>Koldo Zuazo. ''El euskera y sus dialectos''. Alberdania, 2010.</ref>
Lizoaingo azpieuskalkia [[eguesibarrera]] da.<ref>Euskaltzaindia. [https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/irizar/2171_01.pdf Hegoaldeko goi-nafarrera. Eguesibarrera.]</ref>
==== Euskararen Foru Legea ====
{{sakontzeko|Euskararen Foru Legea}}
[[Nafarroako Gobernua|Nafarroako Gobernuak]] onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ri jarraituz, [[Lizoainibar-Arriasgoiti]] [[Nafarroako Eremu Mistoa|eremu mistoko]] udalerria da. [[2010]]eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien [[euskara]]z.
=== Jaiak ===
* San Migelgo jaiak, [[abuztu|abuztuaren]] azken asteburuan
== Ondasun nabarmenak ==
* [[San Migel eliza (Lizoain)|San Migel eliza]], [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] kristiau eliza eta gaur egun zentro zibikoa.
* [[Lizoaingo zubia]], [[Erro (ibaia)|Erroibaiaren]] gaineko [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] zubia.
* [[Parke Zelta]]: [[2009|2009tik]] aurrera herritarrek [[Auzolan|auzolanean]] eraikitako parkea.
== Oharrak ==
<references group="lower-alpha" />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
* [[Lizoainibar]]
* [[Lizoainibar-Arriasgoiti]]
* [[Agoitzaldea]]
* [[Zangozako merindadea]]
* [[Nafarroa Garaia]]
== Kanpo estekak ==
* [http://www.izaga.es/lizoain-arriasgoiti/presentacion/ Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalako webgune ofiziala]
{{autoritate kontrola}}{{Lizoainibar-Arriasgoitiko herri aurkibidea}}
[[Kategoria:
| |||