14:30, 24 urria 2021ko berrikusketa aldatu Enekorga (eztabaida \| ekarpenak) 50.338 edits →‎Historia Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		15:07, 24 urria 2021ko berrikusketa aldatu desegin Enekorga (eztabaida \| ekarpenak) 50.338 edits No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin Hurrengo ezberdintasuna →
43. lerroa: === Etimologia === ''Lizoainibar'' ''[[Lizoain (kontzejua)\|Lizoain]]'' eta ''ibar'' (Lizoaingo harana) arteko ihinztaduratik dator. ''Lizoain'', bere aldetik, ''-ain'' amaiera duten [[Euskara\|euskal]] toponimo sortakoa da. [[Julio Caro Baroja\|Julio Caro Barojak]] defendatzen zuen lekuizen horietako gehienak [[Latin\|latinezko]] -anum atzizkiari lotutako antroponimo batetik zetozela. [[Erromatar Inperioa\|Antzinako Erromatar Inperioko]] eskualde askotan, ''-anum'' atzizki akusatiboak, izen pertsonal bati lotuta, fundus izeneko landa-lurren izena osatzen zuen. Izen hori fundusaren jatorrizko jabearena izaten zen; izan ere, gero, jabez aldatzen bazen, fundusaren izena ez zen aldatzen. Hipotesi horri jarraiki, ''-ain'' edo ''-ano'' atzizkia zuten [[Euskal Herria\|euskal]] populazioak [[Erromatar Inperioa\|Erromatar]] garaiko landa-kokalekuetara edo [[Antzinaroa\|Antzinaroko]] eta [[Erdi Aroa\|Erdi Aroko]] kokalekuetara itzuli ziren, erromatarren garaiko oinordetzan jasotako jabetzak izendatzeko jarraibideak mantendu zituztenak. ''Lizoain'' Caro Barojaren kasuan, udalerria eta ibarra alde batera utzi zituen ''-ain'' atzizkia duten [[Nafarroa Garaia\|Nafarroako]] herrien zerrendan. Hala ere, ''[[Lintzoain]]'' ia izen bereko herriarentzat esandakoak –bitxia bada ere, [[Erro (ibaia)\|~~Erro ibaiaren~~Erroibaiaren]] beste ibarreko hiriburua: [[Erroibar]]– balio dezake kasu honetarako ere. Zalantza askorekin iradoki zuen Caro Barojak ''Lintzoain'' toponimoaren atzean zegoela "Linteus" antropologoa. Oro har, ''-ain'' izeneko lekuizenek historikoki herrixka apalak izan diren herriak aipatzen dituzte (horietako batzuk, [[Antsoain]] edo [[Barañain]] kasu, hazi egin dira azken urteotan). Ez dira unitate handiagoak aipatzen, bailarak adibidez. Hala ere, kontuan izan behar da ''Lizoain'' ere [[Lizoainibar\|Lizoaingo ibarreko]] eta gaur egun Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriaren hiriburu zen herriaren izena dela. Pentsa daiteke, beraz, ''Lizoain'' zela jatorriz herriaren izena, eta, ibarraren buruan aritzean, multzo osoari zabaldu ziola bere izena. [[Euskara\|Euskaraz]] ''[[Lizoain (kontzejua)\|Lizoain]]'' (herria) eta ''[[Lizoainibar]]'' (ibarra) bereizten dira, baina [[Gaztelania\|gaztelaniaz]] ez. ''Arriasgoiti'' toponimoari buruz esan daiteke lekuizena [[Euskara\|euskaratik]] datorrela, ''goiti'' atzizkiak "garaia" esan nahi baitu. Lehen terminoa ilunagoa da. ''Arriasgoiti'' [[Lizoainibar]] baino garaiagoa da eta [[Erro (ibaia)\|~~Erro ibaiaren~~Erroibaiaren]] ibilbidean zehar dago; agian hortik dator izena (Erro > Arro > Arri > Arria?). == Ezaugarriak == 59. lerroa: == Geografia == [[Pirinioak\|Pirinioa]] eta [[Pirinioaurrea\|Pirinioaurrearen]] artean kokatua, trazadura irregular eta bihurgunetsu baten bidez konektatzen ditu bi sistemak. [[Erro (ibaia)\|~~Erro ibaiak~~Erroibaiak]] ibarrak sortu zituen, [[Arriasgoiti]] bereziki. [[Lizoainibar]] lautada bat da, [[Eguesibar]] ([[Arga]] ibaiaren arroa) [[Arriasgoiti\|Arriasgoitirekin]] ([[Aragoi (ibaia)\|Aragoi]] ibaiaren arroa) lotzen duena. === Mugakideak === 506. lerroa: [[XIX. mendea\|XIX. mendearen]] bigarren erdialdean eta [[XX. mendea\|XX. mendearen]] hasieran, [[Lizoainibar\|Lizoainibarreko]] komunikazioak, [[Arriasgoiti\|Arriasgoitikoak]] ez hainbeste, zertxobait hobetu ziren. [[1911]]n [[Iruñea-Zangoza burdinbidea]] edo ''Iratiko trena'' eraiki zen, [[Mendiorotz]] eta [[Urotz]] artean geltokia ([[Mendiorotz–Urotz geltokia]]) eta [[Lizoain (kontzejua)\|Lizoainen]] geralekua zuela ([[Lizoaingo geralekua]]). Horrez gain, [[XX. mendea]]ren hasieran, trenbideak [[Iruñea]] eta [[Zangoza]] artean egurra garraiatzeko balio izan zuen. Burdinbidea bertan behera geratu eta [[2002]]. urtean, [[bide berde]] moduan berreskuratu zuen tokiko udalak.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Juanjo\|abizena=Olaizola\|izenburua=Iberiar Penintsulako lehen trenbide elektrikoa\|data=2013-07-26\|url=http://historiastren.blogspot.com/2013/07/el-primer-ferrocarril-electrico-en.html\|aldizkaria=Historias del tren\|sartze-data=2021-05-31}}</ref> [[Fitxategi:NFA - Zuntzarrengo zubiko eraikuntza - 3.jpg\|thumb\|[[Erro (ibaia)\|Erroibai]] gaineko [[Zuntzarren\|Zuntzarrengo]] zubiko eraikuntza, [[1953]]. urtean]] [[1953\|1953an]], [[NA-2330\|Erro-Arriasgoiti errepidean]], [[Zuntzarren\|Zuntzarrendik]] igarotzean, hormigoizko zubi bat eraiki zen [[Erro (ibaia)\|~~Erro ibaiaren~~Erroibaiaren]] gainean, ibarra isolatzeko. [[Espainiako Gerra Zibila\|1936ko gerran]], bi ibarrak fusilatu eta sarraskitu zituzten [[Francoren diktadura\|tropa frankistek]]. Horrela, [[Urotz\|Urotzen]] bi hobi aurkitu dira, 4 eta 3 pertsonakoak, hurrenez hurren. Gainera, jakina da ihes egin zuen [[San Kristobal gotorlekua\|San Kristobal gotorlekuko]] [[San Kristobal gotorlekuko ihesa\|iheslari]] bat hil zutela [[Zalba\|Zalban]], baina ez dute aurkitu. Ondorioz, [[2018\|2018ko]] [[Abuztuaren 18\|abuztuaren 18an]] inauguratu zen [[Urotz\|Urotzen]], [[Memoriaren Txokoa]] hobi bien inguruan, eremu monumental bat, haranetan fusilatu eta lurperatutako pertsonen eta errepresioaren eta [[Francoren diktadura\|erregimen frankistaren]] biktima izan ziren biztanleen omenez, baita eraildako errepublikarren omenez ere.<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Lizoainbar-Arriasgoiti, 36ko biktimen betiko memoria eta argia – TutoBerri\|hizkuntza=es\|url=http://tutoberri.info/?p=17256\|sartze-data=2021-10-19}}</ref> 952. lerroa: * [[Zalba\|Zalbako]] [[San Joan eliza (Zalba)\|San Joan eliza]], [[Erdi Aroa\|Erdi Aroko]] kristiau eliza. * [[Zalbako jauregia]], [[Erdi Aroa\|Erdi Aroko]] jauregia. * [[Zalbako zubia]], [[Erro (ibaia)\|~~Erro ibaiaren~~Erroibaiaren]] gaineko [[Erdi Aroa\|Erdi Aroko]] zubia. * [[Zuntzarren\|Zuntzarrengo]] [[San Roman eliza (Zuntzarren)\|San Roman eliza]], [[XVII. mendea\|XVII. mendeko]] kristiau eliza. * [[Zuntzarrengo jauregia]], [[Erdi Aroa\|Erdi Aroko]] jauregia.

Lizoainibar-Arriasgoiti: berrikuspenen arteko aldeak