Itsaso: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketak: Manual revert Ikusizko edizioa |
No edit summary |
||
3. lerroa:
[[Fitxategi:Ondarraitz Hendaia 2006-12-28.jpg|thumb|280px|Itsasoa [[Ondarraitz hondartza]]tik ikusia goizaldean, [[Hendaia]]n]]
[[Fitxategi:Gaztelugatxe_Connected.jpg|thumb|280px|[[Bizkaiko golkoa]]: [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] itsasoa]]
'''Itsasoa''' [[ur gazi]]ko hedadura zabala da<ref name=Hiztegia>{{Euskaltzaindia|itsaso|2021-10-11}}</ref>, kostatik haratago dagoena, eta [[Lurra]]ren azaleraren %71 estaltzen duena (361.132.000 km², eta bolumena osoa 1.332.000.000 km³ inguru<ref>{{erreferentzia |url=http://www.oceanpowermagazine.net/2010/05/19/whoi-calculates-volume-and-depth-of-worlds-oceans/ |izenburua=WHOI Calculates Volume and Depth of World’s Oceans |webgunea=Ocean Power Magazine |artxibo-url=https://web.archive.org/web/20120713163051/http://www.oceanpowermagazine.net/2010/05/19/whoi-calculates-volume-and-depth-of-worlds-oceans/ |artxibo-data=2012 |sartzedata=2019 |hizkuntza=en}}</ref>). Itsasoek [[hidrosfera]]ren azaleraren %97,2 hartzen dute. [[Klima|Lurreko klima]] erregulatzen du eta eginkizun garrantzitsua du [[uraren ziklo]]an, bai eta [[karbonoaren zikloa|karbonoarenean]] eta [[nitrogenoaren zikloa|nitrogenoarenean]]. [[Geografia]]n, itsasoa [[ozeano]]a baino txikiagoa den, edo honen zatia den, ur eremua da, eta batzuetan [[aintzira|laku]] handiei ere itsaso deitzen zaie. Gizakiak
[[Itsasoko ur]]etan disolbatutako solido ugariena [[sodio kloruro]]a da. Horrez gain, urak [[magnesio]]-, [[kaltzio]]-, [[potasio]]- eta [[merkurio]]-[[gatz (kimika)|gatz]]ak ere baditu, eta besteak asko, horietako batzuk oso kontzentrazio txikitan. [[Gazitasun]]a asko aldatzen da, txikiagoa urazaletik eta ibai handien [[bokale]]etatik hurbil eta handiagoa [[Itsas hondo|hondo]] sakonetan; hala ere, disolbatutako gatzen proportzio erlatiboak gutxi aldatzen dira itsasoan zehar.
147. lerroa:
[[Ilberri]]a eta [[ilbete]]a denean izaten dira [[itsasaldi bizi]]ak eta orduan igotzen eta jaisten da gehiena itsas maila, zeren eta, halakoetan, Ilargiaren erakarpen indarrari Eguzkiarena gehitzen baitzaio. Itsasaldiak askoz ere gorabehera txikiagoak izaten ditu itsaso itxietan (Mediterraneoan, adibidez) itsaso zabaletan baino (Kantauri itsasoan, esaterako).
===
{{sakontzeko|Itsaslaster}}
[[File:Corrientes-oceanicas.gif|thumb|320px|Urazaleko itsaslasterrak: gorria–beroa, urdina–hotza]]
185. lerroa:
*Itsasaldeko bioma: [[kostalde]]aren eraginetik urrun dago eta hiru azpibiomatan banatzen da: igeri dauden eta [[itsaslaster]]rek eramaten dituzten izaki bizi batez ere mikroskopikoena ([[plankton]]a); [[nekton]]ak edo animalia multzo igerilari aktiboek ([[balea]], [[izurde]]a, [[atun]]a, [[txibia]], [[dortoka]], etab.) osatzen dutena; eta, hondoko izakiek edo [[bentos]]ak osatzen dutena.
*Kostalde
*Lurreko eremu batzuetan [[koralezko uharri]]ak izaten dira, eta beren ehunetan itsas belar mikroskopikoak dituzten [[koral]]ak nagusi dira han nagusi. Koralezko uharriak, "Itsasoko [[baso tropikal]]ak" deiturikoek, munduko ozeanoaren azaleraren % 0,1 baino gutxiago hartzen dute, baina bertako ekosistemek itsas espezie guztien % 25 dira<ref>{{erreferentzia|egilea=Spalding MD and Grenfell AM |doi=10.1007/s003380050078| izenburua=New estimates of global and regional coral reef areas| urtea=1997| aldizkaria=Coral Reefs| liburukia=16| alea=4| orrialdea=225–230|s2cid=46114284 |hizkuntza=en}}</ref>. Ezagunenak uharri tropikalak dira, Australiako [[Koral Hesi Handia]] kasu, baina ur hotzeko uharriek espezie ugari dituzte, koralak barne.
| |||