Grabitazio unibertsalaren legea: berrikuspenen arteko aldeak

Masa bat sabaitik eskegita dagoen soka batean lotuta daukagula, soka horrek <math>\boldsymbol T</math> tentsioa jasaten du gorputzaren ''[[Pisu|pisua]]''ri eusteko, orekan. Izatez “''pisu''” hori bi indar hauek bektorialki batuz lortzen da: batetik, Lurraren grabitazioaren erakarpen-indarra, <math>\boldsymbol F_\text {g}</math>, eta bestetik, indar zentrifugoa, <math>\boldsymbol F_\text {z}</math>. Bi indar horien batura bektoriala da gorputzen ''pisua'', eta horren balioak definitzen du ''azelerazio grabitatorio eraginkorra'', <math>\boldsymbol g_\text {e}</math>, honelaxe:

=== Masa grabitatorioagrabitazionala eta masa inertziala: baliokidetasun-printzipioa ===

Teoria horrek zekarren beste arazo handi bat ''masa'' kontzeptuaren bikoiztasunean zegoen. Hau da, Grabitazio Unibertsalaren legean, masa da gorputzaren kantitate jakin bat grabitazio-indarraren balioa definitzen duena, alegia grabitazioarekin lotuta dagoena; esango genuke horixe dela "'''''masa grabitatorioagrabitazionala'''''". Baina, bestalde, Newtonen higidurari buruzko bigarren legearen arabera, indar batek gorputz jakin batean sortzen duen azelerazioa gorputzaren masa kontzeptuaren definizioa ere bada; alegia, masa kontzeptu honen definizioa gorputzaren inertziarekin[[inertzia]]<nowiki/>rekin dago lotuta; horregatik "'''''masa inertziala'''''" dela esango dugu. Berdinak ote ziren bi masa horiek?

Praktikan, ez dago legerik, printzipiorik edo egitaterik bi masak gauza bera direla ezartzen duenik; halere, egindako neurketen arabera, esan daitekebidaiteke bi masa horiek ''ia-berdinak'' direla, zehaztasun handiz). Argudio interesgarri bat ere badago: berdinak ez balira, gorputz batek jasaten duen azelerazioa ez litzateke bere masarekiko independentea izango.

Einsteinek [[Erlatibitate Orokorrarenorokorra|Erlatibitate Orokorra]]<nowiki/>ren barnean [[baliokidetasun-printzipioa]] postulatu zuen, masa grabitazionalaren eta masa inertzialaren arteko baliokidetza postulatzen duena. Printzipioaren arabera, bihonako sistema hauek baliokideak dira: a) grabitazio-indar uniforme baten eraginpean geldirik dagoen sistema; eta b) grabitaziorik ezean uniformeki azeleratua den sistema. Hau da, grabitazio-eremu grabitatoriouniformearen uniformeeneragina eta azelerazioaren eraginakeragina guztiz baliokideak dira.<ref>{{erreferentzia|izena=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/baliokidetasun-printzipio|abizena=Zientziaren eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa|hizkuntza=eu}}</ref>

Hogeigarren mendearen hasieran, beste arazo bat geratzen zen azaldu gabe: [[Merkurio (planeta)|Merkurio]] planetak Eguzkiaren inguruan egiten duen ibilbidearen [[Prezesio|prezesioa]]. Grabitazio unibertsalaren arabera, planeten ibilbideak [[Elipse|elipseak]] ziren, Eguzkia elipsearen [[Foku (geometria)|foku]] batean egonik. Baina Merkurioren ibilbidea ia-elipse ireki bat zenzela frogatu zuten astronomoek, zeinaren [[Perihelio|perihelioa]]<nowiki/>k mende bakoitzean <math>\text {43 s}</math>-ko prezesio bat zuenabaitzuen. "Anomalia" horirenhorren azalpenik ez zegoen, harik eta Einsteinek bere Erlatibitate Orokorraren Teoria proposatu zuen arte, 1915ean, teorikoki prezesioa gertatu behar zela azalduz. HandikGainera, handik gutxira, 1919an, [[Arthur Stanley Eddington]]-ek (1882-1944) antolatutako espedizio batean, eta Eguzkia izango zuen [[eklipse]] oso bat aprobetxatuz, Eguzkiaren albotik pasatzean argiarenargia desbideratu egiten zela erakusten zuten argazkiak atera zituen, horrela Einsteinen teoria berriaren zuzentasuna frogatuz.

Thomas Samuel Kuhn (1922-1993) fisikari eta zientzia-filosofoaren arabera, Einsteinen teoriak, Newtonen teoria zuzentzeaz gain, erabat baliogabetzen zuela esateazere bateraesan zuen, honakoeta esaldi hau gaineratu zuen: «''Newtonen legeak irtenbide egoki bat ematen du, kontuan hartutako gorputzen abiadura erlatiboakerlatiboki oso txikiak direnean argiaren abiadurarekin alderatuta''». Beraren ustez, Einsteinen teoriak Newtonen teoriaren [[Paradigma aldaketa|paradigma-aldaketa]] garrantzitsua ekarri zuen; izan ere, teoria horren ondorioz, denborak eta espazioak euren izaera independentea galtzen dute, [[espazio-denbora]] kontzeptu berria ezarriz. erabat baztertu zuen Newtonen ikuspegia, konparazio batean Kopernikoren[[Nikolas Koperniko|Koperniko]]<nowiki/>ren astronomiak errotik aldatzen zuen bezala Ptolomeoren[[Ptolomeo]]<nowiki/>ren mundu-ikuspegia.

Nolanahi ere, paradigma-aldaketa horrek ez zuen deuseztu Newtonen teoriaren balio praktikoa., Izatez, Newtonen legea "'''''grabitazio erlatibista''"'''ren lehen hurbilketa bat da, oso baliozkoapraktikoa gainera, baliozkoaegokia dagertatzen dena baldin eta <math>v/c \ll 1</math> badaden kasuetan (non <math>v</math> gorputzen abiadura erlatiboa adierazten baitu eta <math>c</math> argiaren abiadura) eta jokoan dauden masak ahulaktxikiak badiradirenean; horrek esan nahi du espazio-denboraren deformazio oso txiki bat dagoela masen inguruetan. Merkurioren perihelioaren anomalia espazioaren eta espazio-denboraren deformazioaren efektu txiki bat da, eta Newtonen legearen urritasunamugak adieraztenagerian jarri duenzituen lehen elementua izan zen.

* Cavendishen[[Cavendish-en esperimentu|Cavendish-en esperimentua]]