Grabitazio unibertsalaren legea: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
Azpiatalburu bat eta irudi bat gehitu ditut. |
||
101. lerroa:
Hala, [[Urbain Le Verrier]]-ek (1811-1877) matematikoki kalkulatu zuten non egon behar zukeen balizko planeta ezezagun horrek, neurturiko irregulartasunak azaldu ahal izateko. Azkenik, [[Johann Gottfried Galle]] (1812-1910) astronomoak Neptuno aurkitu zuen 1846ko irailaren 23an, proposaturiko jarraibideei jarraituz eta aurrez ezarritako posiziotik hurbil bilatuz.
=== Grabitatearen azelerazioaren zuzenketa Lurraren ardatzaren inguruko biraketa-higiduraren kausaz ===
Orain arte, grabitazio-indarrek lurrazaleko gorputzetan duten azelerazio grabitatorioa aipatzean, ez dugu kontuan hartu Lurrak Ipar-Hegoa ardatzaren inguruan duen biraketa-higidura (birabete bat eguneko). Baina lurrazaleko tokiko erreferentzia-sistema ez-inertziala denez, partikulen dinamika aztertzean sistemari dagozkion inertzia-indarrak ere kontsideratu behar dira, eta horrela “pisua” eta “''azelerazio grabitatorio eraginkorra''” deritzen kontzeptuak sortzen dira.
==== Gorputzen pisua eta tokiko bertikala ====
[[Fitxategi:Grabitate eraginkorra.png|thumb|330x330px|A) Tokiko bertikalaren definizioa. B) <math>P_1</math>: <math>\lambda</math> latitudeko puntua; <math>P_2</math>: ekuatoreko puntua; P3<math>P_3</math>: Ipar poloa.]]
Inertzia-indarrik garrantzitsuena lurrazaleko behatzaileek hautematen duten duten ''indar zentrifugoa'' da; beraren balioa <math>F_\text {z} = m \omega^2 r</math> da, non <math>\omega</math> Lurrak Ipar-Hegoa ardatzaren inguruko biraketako abiadura angeluarra den, eta <math>r</math> behatzailearen tokiko puntutik ardatzerako erradioa. Agerikoa denez, bi poloetan indar zentrifugoa nulua da, <math>F_z = 0</math>, <math>r=0</math> baita; eta maximoa da ekuatorean, <math>F_z = m \omega^2 R</math>, <math>R</math> hori Lurraren erradioa izanik; tarteko <math>\lambda</math> latitudeetan <math>F_z = m \omega^2 \cos \lambda</math> balio du.
Masa bat sabaitik eskegita dagoen soka batean lotuta daukagula, soka horrek <math>\boldsymbol T</math> tentsioa jasaten du gorputzaren ''pisua''ri eusteko, orekan. Izatez “''pisu''” hori bi indar hauek bektorialki batuz lortzen da: batetik, Lurraren grabitazioaren erakarpen-indarra, <math>\boldsymbol F_\text {g}</math>, eta bestetik, indar zentrifugoa, <math>\boldsymbol F_\text {z}</math>. Bi indar horien batura bektoriala da gorputzen ''pisua'', eta horren balioak definitzen du ''azelerazio grabitatorio eraginkorra'', <math>\boldsymbol g_\text {e}</math>, honelaxe:
<math display="block">\boldsymbol F_\text {g} + \boldsymbol F_\text {z} = m \boldsymbol g_\text {e}.</math>
Eta hauxe da sokaren tentsioaren ekuazio bektoriala:
<math display="block">\boldsymbol T + m \boldsymbol g_{e} = 0.</math>
Hain zuzen, sokak definitzen du ''tokiko bertikala''ren norabidea. Horixe da hormak orndo bertikal jartzeko igeltsariek darabilten [[Plomu|''plomua'']]<nowiki/>ren edo ''berun-haria''ren oinarria.
Ondorioz, [[ekuatore]]<nowiki/>tik hurbil dagoen behatzaile batek poloetatik hurbil dagoenak baino pisu txikiagoa neurtuko du, zeren eta azelerazio zentrifugoa txikiagoa baita poloetan neurtuta; gainera, Lurraren erdigunetik hurbilago egongo baita poloak txatartuta. Poloetan <math>g_\text {e} = 9,83 \text { m·s}^2</math>da eta ekuatorean, <math>g_\text {e} = 9,78 \text { m·s}^2</math>. Bestalde, horrek eragina du toki bakoitzeko bertikalaren definizioan, zeren <math>\lambda</math> latitudearen arabera, <math>\alpha</math> angelu txiki bat baitago bertikalaren eta erradioaren artean, <math>\boldsymbol F_\text {g}</math> eta <math>\boldsymbol F_\text {z}</math> indarrek duten norabide desberdinen ondorioz. Nolanahi ere, konparaziorako <math>\boldsymbol F_\text {g}</math>ren modulua <math>1.000</math> baliokotzat harturik, <math>\boldsymbol F_\text {z}</math>-rena <math>0 \div 5</math> bitrtekoa izanik, <math>\alpha</math> angelua oso txikia da, eta lehen hurbilketa batean tokiko bertikalak erradioaren norabidea duela onartzen da.
== Ikus gainera ==
| |||