Nafarroa Garaia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
111. lerroa:
[[1589]]. urtean, [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike III.a]] Nafarroako errege zena, [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike IV.a Frantziakoa]] bihurtu zen, [[katolizismo]]a onartu ondoren. Ondorengo [[Frantziako Erresuma|Frantziako]] errege guztiek, beraz, ''{{lang|fr|Roi de France et de Navarre}}'' titulua izan zuten.
==== Gorteen jarraipena
Gaztelaren menpeko Nafarroa Garaian, [[Nafarroako Gorteak|Gorteek]] funtzionatzen jarraitu zuten, eta erresuma titulua ere gorde zuen lurraldeak, betiere monarka Gaztela edo Espainiakoa izango zelako derrigortasunarekin.
[[Erdi Aro|Erdi Aroko]] konposizioa bere esentzian mantenduz, [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoak]] eta bere ondorengoek Gorteen hiru estamentuak nabarmen birmoldatzeari ekin zioten. Elizako estamentua murriztu egin zen [[Iruñeko kalonje|Iruñeko kalonjeak]] eta atzerriko prelatuak desagertu zirenean ([[Calahorra]], [[Tarazona]], [[Baiona]] eta [[Akize|Akizeko]] gotzainak; eta [[Montearagón|Montearagongo]] abadea): kontrola ere estutu zuen Gaztelak horrela. Elizako kideen kopuruaren murrizketa hein batean orekatuta geratu zen [[Nafarroako Bikario Nagusia|Nafarroako Bikario Nagusiaren]] presentzia handiagoarekin, [[Marcilla|Marcillako]] administratzailearen ondorengo integrazioarekin (1626)<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Gran Enciclopedia de Navarra {{!}} CORTES|url=http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=7465|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
Unibertsitateen estamentua ere aldatu egin zen zenbait hiribilduren gehikuntzaren ondorioz: 1513 eta 1572 artean [[Urrotz]], [[Doneztebe]], [[Etxarri Aranatz]], [[Lesaka]], [[Zuñiga]], [[Valtierra]], [[Esprontzeda]], [[Atarrabia]], [[Lakuntza]], [[Oibar]] eta [[Cascante]] sartu ziren. [[Cintruénigo|Cintruenigok]] 1572an egin zuen lehen aldiz, [[Arguedas|Arguedasek]] 1608an, [[Etxalar|Etxalarrek]] 1630ean eta [[Milagro|Milagrok]] 1687an. Guztira 38 unibertsitate [[Los Arcos|Los Arcosen]] sarrera kontatzen bada, 1753an Nafarroara itzuli ondoren. Guztiaren, lurralde ordezkapena mugatua zen, eta hala geratu zen agerian 1565ean, eskaera egin zutenean Iruñea, Lizarra eta Zangozako merindadeetako ibar bakoitzak eserlekua izateko Gorteetan. Estamentu honetarako ordezkari edo prokuradoreak, oro har, kontzeju irekietan hautatzen zituzten, edo herri handieagoeta errejimenduak izendatzen zituzten (Zangozan, adibidez, 1642 arte, gobernu-ofizioetan egondakoek zuten hautatzekom eskubideak). Nahiz eta prokuradore bat baino gehiago bidali herri bakoitzak (inoiz sei lagun ere) hiribildu edo hiri bakoitzak boto bakarra zuen<ref name=":2" />.
Gorteetan eta botere egituretan, [[Noblezia|nobleziaren]] pribilejio eta botereak garrantzia izaten jarraitu zuen, eta bereziki [[Oinetxe jauregi|oinetxe jauregien]] instituzioa handitu zen kopuruan. Orube edo oinetxe jakin bati lotutako titulu hau, jada finkatua Erresuma independentearen garaian, segitu zuen hazten, Gaztelako Koroari dirua ordainduz lortzen zelarik titulua<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Juan José|abizena=Martinena Ruiz|urtea=2009|izenburua=Palacios Cabo de Armería, una peculiaridad de Navarra|argitaletxea=Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro, Universidad de Navarra.|orrialdeak=47-75|hizkuntza=es|url=http://dadun.unav.edu/bitstream/10171/38477/1/02.%20J.J.%20Martinena.pdf|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.▼
▲Estamentu militar edo noblean, Gaztelako erregeek kontrola indartu zuten halaber. Gorteetan eta botere egituretan, [[Noblezia|nobleziaren]] pribilejio eta botereak garrantzia izaten jarraitu zuen, eta bereziki [[Oinetxe jauregi|oinetxe jauregien]] instituzioa handitu zen kopuruan. Orube edo oinetxe jakin bati lotutako titulu hau, jada finkatua Erresuma independentearen garaian, segitu zuen hazten, Gaztelako Koroari dirua ordainduz lortzen zelarik titulua<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Juan José|abizena=Martinena Ruiz|urtea=2009|izenburua=Palacios Cabo de Armería, una peculiaridad de Navarra|argitaletxea=Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro, Universidad de Navarra.|orrialdeak=47-75|hizkuntza=es|url=http://dadun.unav.edu/bitstream/10171/38477/1/02.%20J.J.%20Martinena.pdf|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
Oinetxe jauregien jabeek pribilegioak zituzten, bai ohorezkoak, bai [[Zerga|fiskalak]], eta beste onura ugari ere bai, esate baterako [[Nafarroako Gorteak|Gorteetan]] eserlekua, baina ez hau ez zelarik jabetza pertsonala, baizik eta jauregi edo jabetzari lotua<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Gran Enciclopedia de Navarra {{!}} CABO DE LINAJE|url=http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=6104|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.▼
==== Oinetxe jauregien jarraipena ====
▲[[Oinetxe jauregi|Oinetxe jauregien]] jabeek pribilegioak zituzten, bai ohorezkoak, bai [[Zerga|fiskalak]], eta beste onura ugari ere bai, esate baterako [[Nafarroako Gorteak|Gorteetan]] eserlekua, baina ez hau ez zelarik jabetza pertsonala, baizik eta jauregi edo jabetzari lotua<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Gran Enciclopedia de Navarra {{!}} CABO DE LINAJE|url=http://www.enciclopedianavarra.com/?page_id=6104|sartze-data=2021-10-09}}</ref>.
1500. urte inguruan 119 oinetxe jauregi zeuden, horietarik 26 [[Bortuez bestaldeko merindadea|Bortuez bestaldeko merindadean]]. Foru instituzioak eta Gorteak [[Foruen amaiera Hego Euskal Herrian|19. mendean desagertu]] aurretik, bikoiztua zegoen kopurua Nafarroa Garaian, non eta Nafarroa Beherean instituzioak esanahia askoz lehenago galdua zuen. 1799. urteko datuak azaltzen du parentesi artean orduan zenbatutako [[jauregi]] kopuru osoak, horietarik batzuk bakarrik zutelarik oinetxe jauregi kalitatea<ref name=":0" />.
| |||