Denderako zodiakoa: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xabitxu (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
1. lerroa:
[[Irudi:Louvre 122006 019.jpg|thumb|right|Louvren erakusten den Denderako Zodiakoa]]
'''Denderako zodiakoa''' deitua, [[Antzinako Egipto]]ko [[baxuerliebe]] ezagun bat da, [[Egipto]]ko [[Dendera]] hiriko [[Hathor]] jainkosaren tenpluan [[Osiris]] jainkoari eskeinitako kamera baten [[pronaos]]aren sabaian zizelkatua. Dirudienez, [[TauroTaurus]] eta [[Libra]] konstelazioekin bat datozen irudiak ditu. Kamera hau, [[Ptolomeotar dinastia]]ren amaiera aldera datatua dago, eta bere pronaosa [[Tiberio]] erromatar enperadorearen erregealdian gehitua izan zen. Honek, [[Jean-François Champollion]] egiptologo frantses ospetsua, erliebea, zuzen, [[Egipto (erromatar probintzia)|aro grekoerromatar]]rean datatzera eraman zuen, baina bere garaikideetako askok, [[Egiptoko Inperio Berri]]an egina izan zela adierazi zuten. Gaur egun onartuena den data, [[K. a. 50]] da, garai horretan ikus zitezkeen posizioetan zeuden izar eta planetak adierazten bait ditu. Erliebea, beranduagoko sistema astronomikoentzako oinarria izan zenaren teoria proposatu da. [[Louvreko Museoa]]n dago, [[Paris]]en.
 
== Deskribapena ==
6. lerroa:
[[Zodiako]]a, [[planisferio]] edo izar mapa bat da, proiekzio plano zehatz batetan, zerrendako 12 konstelazio zodiakalak erakutsiz, 36 "hamarkada" eratuz, hamar egunekoa bakoitza, eta planetak. "Hamarkada" hauek, lehen magnitudeko izar multzoak dira. Hauek, antzinako [[egiptoar egutegia]]n erabiliak izan ziren, 30 egun inguruko ilargi zikloetan oinarritzen dena, eta Sothis, [[Sirio (izarra)|Sirio]] izarraren heliakalaren igoeran.
 
Zodiakoaren bere irudikapena zirkulu eran, bakarra da [[Antzinako Egiptoko artea]]n, tenplu bereko pronaosa apaintzen duten laukiluzelaukizuzen formako zodiakoak askoz ohikoagoak direlarik.
 
Zeru arkua, emakume forma duten lau zeru zutabek eutsitako diskadisko batek irudikatzen du. Emakume horien artean, [[belatz]] burudun izpirituak aurkitzen dira. Lehen eraztunean, 36 izpirituk, egiptoar urteko 360 egunak irudikatzen dituzte.
 
Barneko zirkuluan, konstelazioak aurkitzen dira, zodiakoko zeinuak erakutsiz. Hauetako batzuk, ohiko moduan irudikatuak daude, [[Aries]], [[TauroTaurus]], [[EskorpioScorpius]] edo [[KaprikornioCapricornus]], adibidez, gehienetan, baina, orientazio ezberdinarekin antzinako [[Grezia]]n eta ondoren mendebal-arabiar eboluzioak adierazten zuenarekin alderatuz. Beste batzuk, berriz, [[Egipto]]ko ohiko moduan agertzen dira, [[AkuarioAquarius]] bezala, [[uholde]]en jainkoa den [[Hapi]] bezala irudikatua, bertatik ura irtetzenirteten den bi edalontzi eusten.
 
== Historia ==
[[Egipto eta Siriako napoleondar kanpaina|Egiptoko napoleondra kanpaina]]n, [[Vivant Denon]]ek zodiako zirkularra eta laukiluzeaklaukizuzenak marraztu zituen. [[1802]]an, napoleondar espedizioaren ondoren, Denonek, tenpluaren sabaiko zenbait [[grabatu]] argitaratu zituen bere ''Voyage dans le Basse et la Haute Egypte''n. Hauek, eztabaida handia sorrarazi zuten zodiakoaren datari dagokionez, milaka urteetatik mende gutxi batzuetara zihoana, baita planisferio bat edo irudikapen astrologiko bat ote zen ere. [[Louis Charles Antoine Desaix]]ek, hau ere espedizioko kide izan zena, erliebea [[Frantzia]]ra bidaltzea erabaki zuen, eta honela, [[1820]]an, [[Sébastien-Louis Saulnier]] antigoaleko gauzen banatzaileak [[Jean Baptiste Leloraine]] igeltsero maisuari, zodiako zirkularra, bereziki lan horretarako diseinaturiko erremintekin ateratzearen lana eman zion. Pieza, azkenik, [[1821]]ean iritsi zen [[Paris]]era, eta, hurrengo urtean [[Frantziako Louis XVIII.a Frantziakoa]]k jarri zuen Errege Liburutegian. [[1964]]an, [[Frantziako Liburutegi Nazionala|Liburutegi Nazional]]etik [[Louvreko Museoa|Louvreko Museo]]ra eraman zen.
 
Zodiakoari buruzko polemikaren barnean, "Denderako Kontua" deitua, [[Joseph Fourier]] (zodiakoaren konposaketa [[K. a. 2500]]ean kalkulatu zuena), [[Thomas Young]], [[Jean François Champollion]] eta [[Jean-Baptiste Biot]] bezalako pertsonak zeuden. [[Johann Karl Burckhardt]] eta [[Jean-Baptiste Coraboeuf]]ek, lagina aztertu ondoren, antzinako egiptoarrek [[ekinozioen prezesioa]] ezagutzen zutela adierazi zuten. Champollionek, beste batzuen artean, zodiako erlijioso bat zela uste izan zuen, eta [[Tiberio]], [[Klaudio]], [[Neron]] eta [[Domiziano]] enperadoreen izenak deszifratu zituen, eta erliebea, [[Egipto]] erromatarren agindupean zegoen garaian datatu zuen.