Sumendi: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Urtar (eztabaida | ekarpenak)
Euskaltzaindiaren Hiztegia
Urtar (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
3. lerroa:
[[Fitxategi:Puu oo.jpg|thumb|280px|<small>[[Kilauea]]ko ([[Hawaii]], [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]) Pu‘u ‘Ō‘ō sumendia [[1983]]an.</small>]]
[[Fitxategi:Pinatubo ash plume 910612.jpg|thumb|280px|<small>[[Filipinak|Filipinetako]] [[Pinatubo]] sumendiaren [[1991]]ko erupzioa.</small>]]
'''Sumendia''' edo—izen teknikoz, '''bolkana''' [[Lurra]]ren edo beste [[planeta]] nahiz [[Satelite natural|satelite]] baten gainazalean dagoen berezko irekidura edo arraildura da, barrualdean dauden solidoak edo jariakariak ([[gas]]ak, lurruna, [[laba]], [[Sumendi-errauts|errautsak]]) ateratzen uzten duena. Sumendi baten barrualdeko egiturak hiru oinarrizko osagai ditu: tximinia, gaiak irteteko bidea; [[krater]]ra, tximiniaren kanpoaldeko irtenlekua, eta magma galdara, [[magma]] osatzen den lekua. Magma igotzen denean, presioa gutxitu egiten da eta gasak askatzen dira. Gas horiek leherketa eragiten dute, eta leherketa handiagoa edo txikiagoa izaten da presioaren arabera. Harri urtuek laba jarioa osatzen dute; labak sumenditik irteterakoan 600-1000&nbsp;°C bitarteko tenperaturara iristen da. [[Sumendi-erupzio|Sumendien erupzioekin]] zerikusia duten gertakari geologikoen multzoari '''bolkanismoa''' esaten zaio. Sumendiak aztertzen dituen zientzia [[bolkanologia]] da.
 
Sumendiak egoeraren arabera sailkatzen dira: berriak, eta beste sumendiekin inolako zerikusirik ez dutenak, piztuak daudenak; itzaliak, baina aldian behin pizten direnak; eta iraungiak, antzinatik inolako bizi arrastorik izan ez dutenak. Sumendi gehienak [[Ozeano Barea]]ren eta [[Mediterraneoa]]ren inguruan daude. Ezagunak dira, besteak beste, [[Mauna Loa]], [[Popocatépetl]], [[Pelée mendia|Pelée]], [[Cotopaxi sumendia|Cotopaxi]], [[Hekla]], [[Vesuvio]], [[Etna]], [[Krakatoa]] eta [[Fuji mendia]]. Lurrazalean dauden mila bat sumendietatik, gaur egun 600 gutxi gorabehera daude piztuta.