Wikipedia

Erdi Aroa: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
5. lerroa:
{{Historiako aroak}}
 
Gainera,'''ME [[XI.LLAMO mendea|XI.MARTINILLO mendetik]]Y aurreraIBAY [[Europa]]ME osoanCOME zehar ikasteko toki berria,LA MELENA'''[[unibertsitate|tsitate]]a, zabaldu zen. Hor, filosofia berria, [[eskolastizismo]]a, garatu zen, Antselmo Canterburykoak lehendabiziz eraginda ([[1033]]–[[1109]]). Eskolastikoek uste zuten [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoaren]] dotrina ikasketa, arrazoi eta logikaren bidez bultzatu behar zela, [[platon]]dar eta [[agustin Hiponakoa|augustinar]] pentsamoldetik aldenduz eta Aristotelesengana hurbiltzea [[Enpirismo]]an oinarrituta. Eskolastiko nabarmenduak Tomas Akinokoa, Alberto Magno, Bonaventura, Abelardo edo Petri Lombardo izan ziren. Beste aldetik [[Joan Duns Eskoto|Duns Scoto]], Gilen Ockhamkoa, edo Bernardo Clairvauxkoa beste pentsalari nabarmenduak ere izan ziren.▼
'''ME LLAMO MARTINILLO Y IBAY ME COME LA MELENA'''
 
== Erdi Aroko GERNIKAKO BUFALUUUUUUUU ==
=== GOTZON PARDO: MONSTRUOA, JENDEA JAN ETA GEHIAGO LODITZEN ZEN ===
MARTINILLO LE COME EL RABO A IBAI
 
 
IBAI PARDO ZERIONEREN FOLLATZAILEA ETA PERTSONO LODI LODIA
 
 
[[Fitxategi:Invasiones bárbaras Imperio romano-es.svg|thumb|250px|Barbaroen herri-mugimenduak [[Antzinako Erroma|erromatarren garaian]].]]
{{sakontzeko|Migrazioen Garaia}}
 
 
 
[[1223|223]]) esaterako, Ingalaterra garaitu ([[Bouvinesko gudua]], [[1214]]) eta herrialdea Europako indartsuena bilakatu zen, hala nola [[Luis IX.a Frantziakoa|Saint Louis]] ([[1226]]–[[1270]]) edo [[Filipe I.a Nafarroakoa|Filipe Ederraren]] ([[1285]]–[[1314]]) agintaldiekin. Ingalaterran, [[Joan Lurgabea|Joan ''Lurgabea'']] erregeak ''[[Magna Carta]]'' eman behar izan zion nobleziari, hainbat eskubide bermatuz.
 
[[Inperio Karolingioa|Karolingiar Inperioa]] amaituta, Frantziak bere bidera jo zuen [[Hugues Capet|Hughes Capet]] erregearen garaietatik. Ekialdeagoan, [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]] osatu zen [[962]]an, [[Oton I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Oton I.aren]] eskutik. [[Kristautasun]]aren nagusiarengatik [[Aita santu|Aita Santuekiko]] gatazka hasi zen, [[Inbestiduren auzia|inbestidurak]] nork izendatuko zituen gainean hain zuzen ere. [[Heinrich IV.a]] ([[1084]]–[[1106]]) eskumikatu zuten, eta bakea ez zen lortu [[Wormseko Hitzarmena]] adostu zen arte (1122). Hurrengo enperadoreek [[Italia]]n ematen zuten denbora gehiena, eta tokian tokiko printze alemaniarrek boterea bereganatu zuten. [[Alemaniarren ekialderako hedapena|Ekialdera hedatzen]] hasi ziren orduan, [[eslaviar]] paganoen eremuetara, hainbatetan Gurutzada deituta.
 
[[Fitxategi:SiegeofAntioch.jpeg|thumb|250px|Antiokiako setioa Lehenengo Gurutzadan.]]
[[Musulman]]en kontrako borroka ere ohikoa izan zen, batez ere [[Iberiar penintsula]]n, [[Sizilia]]n eta [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]]. Iberiar penintsulan, Erdi Aro Klasikoaren epean konkista gehiena burutu zen: [[1300]]erako [[Granadako Erresuma|Granadako erresumak]] baino ez zirauen zutik, [[Portugal]] eta [[Aragoi]] erresumek bere [[errekonkista]] amaituta. Sizilia ere musulmanen menpean egon zen harik eta [[XI. mendea]]n, [[Siziliako Roger I.a|Roger I.a]] buru zuen armada normandiar batek konkistatu zuen [[1091]]rako.
 
Garai honetako beste ezaugarri behinenetakoa [[gurutzadak]] izan ziren. Ezagunenak [[Lur Santua|Lurralde Santuak]] askatzera Ekialde Hurbilera zihoazenak izan ziren, baina Iberiar penintsulan, [[Baltikoa|Itsaso Baltikoan]] edo [[heresia|heresien]] aurka ere gertatu ziren. [[Palestina]]ri dagokionez, [[Urbano II.a]] Aita Santuak deituta hasi zen [[Lehenengo Gurutzada|lehenengoa]]. [[Jerusalem]] [[1099]]an hartu zuten, eta kristauen esku jarraitu zen [[1187]]an [[Saladin]]ok berriro hartu zuen arte. Europako errege nagusiek ([[Filipe II.a Frantziakoa|Frantziakoak]], [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Ingalaterrakoak]] eta [[Friedrich I.a|enperadoreak]]) [[Hirugarren Gurutzada]] ([[1190]]) burutu bazuten ere, ezin izan zuten hiria berriz konkistatu. [[Laugarren Gurutzada]] jarri zen martxan [[1202]]an, baina [[Konstantinopla]] arpilatzea baizik ez zen lortu. Geroztik beste gurutzada batzuk egin arren, ez zeukaten lehenengoen arrakasta lortu, eta, azkenean, kristauak Ekialde Hurbiletik bota zituzten musulmanek [[Acre]] hiria hartutakoan ([[1291]]).
 
=== Pentsamoldea ===
Aurreko mendeetan Antzinateko [[filosofia]] eta [[kultura]] [[islam]]dar munduan gorde eta sakondu zen. Mendebaldeko mundu kristauan [[monasterio]]etara mugatuta geratu zen. [[Al Andalus|Al-Andalus]] eta [[Sizilia]] musulmanetik bildutakoa eta sortutakoa (zenbaki-sistema berria, [[aljebra|algebrako]] aurrerapausoak...) kristauetara heldu zen. Honela, [[Aristoteles]]en lana eta [[zientzia]] islamdarra hain erruz itzuli ziren latinera non [[XII. mendeko Pizkundea]]z mintzatu den.
 
▲Gainera, [[XI. mendea|XI. mendetik]] aurrera [[Europa]] osoan zehar ikasteko toki berria, [[unibertsitate]]a, zabaldu zen. Hor, filosofia berria, [[eskolastizismo]]a, garatu zen, Antselmo Canterburykoak lehendabiziz eraginda ([[1033]]–[[1109]]). Eskolastikoek uste zuten [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoaren]] dotrina ikasketa, arrazoi eta logikaren bidez bultzatu behar zela, [[platon]]dar eta [[agustin Hiponakoa|augustinar]] pentsamoldetik aldenduz eta Aristotelesengana hurbiltzea [[Enpirismo]]an oinarrituta. Eskolastiko nabarmenduak Tomas Akinokoa, Alberto Magno, Bonaventura, Abelardo edo Petri Lombardo izan ziren. Beste aldetik [[Joan Duns Eskoto|Duns Scoto]], Gilen Ockhamkoa, edo Bernardo Clairvauxkoa beste pentsalari nabarmenduak ere izan ziren.
 
Filosofian ez ezik, artean (eskulturan, musikan eta arkitekturan batik bat) aurrerapauso handiak eman ziren. Garai honetan [[katedral]] franko eraiki ziren Europa osoan zehar, hasieran estilo [[arkitektura erromaniko|erromanikoan]] eta geroago [[gotiko (argipena)|gotikoan]].
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Erdi_Aroa"(e)tik eskuratuta