Teleskopio: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
Testua berrantolatzen eta osatzen hasi naiz, poliki-poliki.
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
[[Fitxategi:Telescope.jpg|thumb|200px|Nizako behatokiko '''teleskopioa'''.]]
'''Teleskopioa''' urrutiko [[Astro|astroak]] behatzeko tresna bat da, zeruko objektu horietatik datorren [[erradiazio elektromagnetikoa]] jasotzeko eta analizatzeko aukera ematen duena. Astronomian erabiltzen den tresna nagusia da, baina beste zenbait arlotan ere erabiltzen dira (esaterako, argazkigintzan).<ref>{{erreferentzia|izena=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/teleskopio|abizena=Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa|hizkuntza=eu}}</ref>
'''Teleskopioa''' [[argizagi|astroak]] ikusteko erabiltzen den [[tresna]] da. Normalean, instrumentu [[optika|optikoak]] dira. [[Lurra|Lurrean]] nahiz [[espazio]]an kokatuta egon daitezke.
 
Teleskopio hitza grezierazko '''''τηλεσκόπος'''''  (''tēleskópos, “''urrunera begira''”'' esan nahi du) hitzetik Errenazimentu ondorengo latin zientifikoan sortutako '''''telescopium''''' terminotik dator. Hain zuzen, XVII. mendearen hasieran asmatu zenetik, termino hau urruneko astroetatik iristen zen [[Argi|argia]]<nowiki/>ren hargailu modura erabili izan da, beren ''handiagotze optikoa''ri eske''r'' begi hutsez nekez hauteman edo gehienetan ikus ezin daitezkeen zeruko objektu puntualak behatzeko.
Lehen, teleskopioetan irudien [[fokalizazio]]a lente-sistemen bidez egiten zen; geroagokoetan, [[ispilu]]ez baliatu ziren. Teleskopio optiko horiek guztiek argia jasotzen dute; 1930eko urteetan erabiltzen hasi ziren irrati-teleskopioetan, ordea, astroek igorririko uhin elektromagnetikoek moldatzen dute irudia. Berrikiago, beste uhin-luzerako bandak, bereziki [[ultramore]]ak, [[X izpi]]ak, [[infragorri]]ak eta [[gamma (argipena)|gamma]] erradiazioa jasotzen dituzten teleskopio bereziak, zenbaitetan sateliteetan ezarriak, erabiltzen hasi dira.
 
Lippershey-k eta Galileo-k egin zituzten lehen teleskopioak 1608 inguruan, eta geroztik tresna hauek garrantzi handia izan dute zientziaren historian. Lehenengoek —eta gaur egun ere zabalduen daudenak— [[Argi ikusgai|argi ikusgaia]] hautematen dute, eta '''''telekospio optiko''''' deritze. Teleskopio optikoek urrutiko objektuen irudiak hainbat aldiz handiagotzea lortzen dute.
 
Bi mota nagusiko teleskopio optikoak erabili izan dira oso aspalditik: a) ''[[Errefrakzio-teleskopio|errefrakzio-teleskopioa]]'' (edo ''teleskopio errefraktorea''), irudiak handitzeko leiar- edo [[lente]]-sistema darabilena; b) ''islatze-teleskopioa'' (edo ''ispilu-teleskopioa'') argia fokalizatzeko [[ispilu]]-sistema darabilena.  Dena den, 1930eko hamarkadan,  Bernhard Schmidt-ek ''teleskopio katadioptrikoa'' asmatu zuen lenten eta ispiluen kualitateak konbinatuz eta horrela potentzia handiko baina tamaina txikiko teleskopioak fabrikatuz.
 
Bestalde, XX. mendean,  ''[[frekuentzia]]'' edo ''[[maiztasun]]'' guztietako erradiazio elektromagnetikoaz dabiltzan teleskopioak eraikitzen hasi ziren: [[Irrati-teleskopio|irrati-teleskopioak]], [[mikrouhin]]-teleskopioak, [[infragorri]] edo [[Ultramore|ultramorea]] jasotzen dutenak, [[X izpi]] edo gamma izpien teleskopioak...
 
== Historia ==
24 ⟶ 30 lerroa:
 
== Erreferentziak ==
<references />{{ lur | data=2011/12/26}}
 
== Ikus, gainera ==