Rudyard Kipling: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Add 2 books for Wikipedia:Egiaztagarritasuna (20210319)) #IABot (v2.0.8) (GreenC bot |
tNo edit summary |
||
32. lerroa:
Ekoizpen handia sortzen segitu zuen Kiplingek: hurrengo urtean, sei ipuin bilduma argitaratu zituen: ''Soldiers Three'', ''The Story of the Gadsbys'', ''In Black and White'', ''Under the Deodar''s, ''The Phantom Rickshaw'' eta ''Wee Willie Winkie'', 41 istorio guztira.<ref name=":11" /> Horrez gain, [[Rajastan|Rajputana]] mendebaldeko ''The Pioneer'' korrespontsal gisa, zirriborro asko idatzi zituen, geroago ''Letters of Marque''n bilduak eta ''From Sea to Sea and Other Sketches, Letters of Travel'' lanean argitaratuak.<ref name=":2" />
Kipling 1889ko hasieran, ''The Pioneer''ek libre utzi zuen, gatazka baten ostean. Garai hartan, Kiplingek bere etorkizunari buruz gero eta gehiago pentsatzen zuen, bere sei liburuen eskubideak saldu zituen 200 £-tan eta ''Plain Tales'' 50 £-tan; gainera, ''The Pioneer''ek sei hilabeteko soldata ordaindu zion.<ref name=":1" /> Diru hori Londresera itzultzeko erabiltzea erabaki zuen, Britainiar Inperioaren unibertso literarioaren
=== Londresa itzuli ===
[[1889]]ko [[martxoaren 9]]an, Kiplingek India utzi zuen, lehenik [[San Frantzisko (Kalifornia)|San Frantziskora]] bidaiatuz [[Yangon]], [[Singapur]], [[Hong Kong]] eta [[Japonia]] bidez. Japoniarrek harrituta utzi zuten, eta japoniarrak "jende atsegin eta ohitura onekoak" zirela
Kiplingek [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] barrena bidaiatu zuen, ''The Pioneer'' egunkarirako artikuluak idatzi zituen, batzuk, geroago ''From Sea to Sea and Other Sketches, Letters of Travel'' argitalpenean kaleratuak.<ref name=":4">{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=Letters of Rudyard Kipling, volume 1|urtea=|abizena=Pinney|izena=Thomas (editor)|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Macmillan & Co., London and NY|ISBN=}}</ref>[[Fitxategi:John Lockwood Kipling és Rudyard Kipling.jpg|thumb|Rudyard Kipling (zutik) bere aita John Lockwood Kiplingekin (eserita), 1890 inguru|alt=]]
47. lerroa:
=== Estatu Batuetan ===
[[Fitxategi:Kiplingseastcoast2.JPG|thumb|Kiplingen Amerika. 1892-1896, 1899]]
[[1892]]ko [[urtarrilaren 18]]an, 26 urte zituela, Rudyardk 29 urteko Carrie
Etxetxo horri ''Bliss House'' (Zorion etxea) izena eman zioten: hantxe jaio zen Josephine, bikotearen lehen alaba, [[1892]]ko [[abenduaren 29]]an; hil berean, amaren urtebetetzea 31n eta Kiplingena 30ean izan ziren. Etxe hartan ere, [[Oihaneko liburua|''Oihaneko liburua''k]] argia ikusi zuen.<ref name=":1" />
Josephine jaiotakoan etxola txiki geratu zitzaien, eta bikoteak hamar [[Akre (neurria)|akre]] erosi zituen Connecticut ibaiaren gainaldeko mendi-hegal harritsu batean,
[[Vermont]]eko isolamenduan, lau urteren buruan, ''Oihaneko liburua''k idazteaz gain, ipuin bildumak ere idatzi zituen, besteak beste: ''The Day's Work'', ''Intrepid Captains'' ([[1897]]) izeneko nobela eta poesia asko, ''The Seven Seas'' barne. ''Barrack-Room Ballads'' poesia bilduma [[1892]]an argitaratu zen eta ''Mandalay'' eta ''Gunga Din'' poemak ditu. ''Oihaneko liburua'' idazten gozatu zuen, biak idazkera imaginarioaren maisulanak, bai eta haurrek bere lanari buruz bidalitako posta-trukearekin ere.<ref name=":0" />
57. lerroa:
Naulakhan idazketa bizitza noizean behin bisitariek eteten zuten: adibidez, bere aitak [[1893]]an erretiroa hartu zuenean semeari bisita egin zion; beste noizbait, [[Arthur Conan Doyle|Arthur Conan Doyl]]<nowiki/>e idazle britainiarrak bere [[golf]] makilak ekarri, eta bi eguneko golf ikastaro bat eman zion Kiplingi.<ref>{{Cite aldizkari|abizena=Salgado, Carlos|izena=Álvarez, Silvia|egile-lotura=|izenburua=«Ocurrió en noviembre»|aldizkaria=Golf Digest (Aldizkaria)|argitaratze-lekua=Espainia: Unidad Editorial|liburukia=140|alea=|data=2009ko azaroa|urtea=|url=|sartze-data=|issn=}}</ref><ref name=":8">{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=Rudyard Kipling: A life|url=https://archive.org/details/rudyardkipling00harr|urtea=1999|abizena=Ricketts|izena=Harry|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Carroll and Graf Publishers Inc., New York|ISBN=0-7867-0711-9}}</ref>
[[1896]]ko otsailean, Elsie Kipling jaio zen, bikotearen bigarren alaba. Une honetan, hainbat biograforen arabera,
Kipling familiak Vermonteko bizitza maite zuen, eta han bizi izaten jarraituko
=== Erresuma Batua ===
Ingalaterrara itzulita, urte hartako irailean, [[Torquay]] hirian jarri zen bizitzen, [[Devon]] kostaldean. Ordurako ospetsua zen, eta bere iritzi politikoa adierazten zuen idazlanetan. Bi
1897an, Kipling [[Torquay]]ytik [[Rottingdean]]<nowiki/>era (East Sussex) aldatu zen eta John Kipling jaio zen, bere lehen semea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kipling's Sussex - 2|url=http://www.kiplingsociety.co.uk/rg_sussex2.htm|aldizkaria=www.kiplingsociety.co.uk|sartze-data=2018-05-22}}</ref> [[1898]]. urtearen hasieran, bera eta bere familia [[Hegoafrika]]ra joan ziren neguko oporrak igarotzera. ''Inperioaren Poeta'' izenez ezaguna, [[Lurmuturreko kolonia|Lurmuturreko Koloniako]] politikari indartsuenetako
<nowiki/>[[Fitxategi:Max Beerbohm - Kipling and Britannia, 1904.jpg|thumb|''Kipling and Britannia'' Sir [[Max Beerbohm]]ek (1904) egina]][[Erresuma Batua|Britainia Handiko]] [[Itsas armada|Itsas Armadari]] aurre egiteko flota eraikitzeko [[Tirpitz Plana]]ri britaniarrek zein erantzun eman behar zuten inguruko eztabaidan parte hartu zuen [[1898]]an hainbat artikulu idatziz, ''A Fleet in Being'' izenpean bilduak izan zirenak. Estatu Batuetara bisita batean [[1899]]an, Kipling eta bere alaba Josephine [[pneumonia]]z kutsatu ziren eta 1899ko [[martxoaren 6]]an Josephine hil zen.<ref>{{Cite news|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1899/03/07/102574050.pdf|abizena=|izena=|izenburua=Josephine Kipling dead|data=1899-03-07|egunkaria=The New York Times|formatoa=|hizkuntza=en|sartze-data=2018-05-29}}</ref>
=== Idazle ibilbidearen gorena ===
Bere alabaren heriotzaren ondoren, Kiplingek ''Little Just Stories for Little Children'' izan zen lanerako materiala biltzen jarri zuen gogoa. Irudimenezko alegiak eta ipuinak sortu zituen Kiplingek, maite zituen animaliak protagonista
1900. urtean Kipling nabarmen samindu zuen [[Gilen II.a Alemaniakoa|Wilhelm II.a]] alemaniar enperadoreak eman zuen Hunoen Hitzaldiarekin (''[[Hunnenrede]]''): [[Txinako Herri Errepublika|Txinara]] bidalitako Alemaniako tropek [[Boxerren matxinada]] zapuzteko, "Hunoak" bezala portatzeko eta presoak ez hartzeko eskatuz.<ref name=":0" />[[1902]]an, ''The Rowers'' poeman, Kiplingek [[Kaiser]]ra
[[1902]]an, Kiplingek Bateman's erosi zuen, [[1634]]. urtean eraikitako etxe dotorea, Burwash herrian, [[Ekialdeko Sussex|East Sussex]], Ingalaterran. Bateman's Kiplingen bizilekua izan zen [[1902]]tik [[1936]]ra arte, hil zen arte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bateman's|hizkuntza=en|url=https://www.nationaltrust.org.uk/batemans|aldizkaria=National Trust|sartze-data=2018-05-29}}</ref>
76. lerroa:
==== Fikzio espekulatiboa ====
Kiplingek fikzio espekulatibo ipuin ugari idatzi zituen: besteak beste, ''Dream of Army'', garaiko Ingalaterrako jaraunspenezko burokrazia baino eraginkorragoa eta arduratsuagoa izango zen armada erakutsi nahi zuena, eta bi [[zientzia fikzio]]zko istorio, ''Night with the Night Mail'' ([[1905]]) eta ''As Easy As
==== Nobel Saria eta gehiago ====
88. lerroa:
Kipling [[Irlanda]]ren autonomiaren kontra zegoen. Lagun bati gutun batean idatzi zion Irlanda ez zela nazioa, ingelesak [[1169]]. urtean hara iritsi arte, [[irlandar]]rak basatiak zirela eta "olerki goibelak idazten" zituzten bitartean elkar hiltzen zutela. Haren ikuspuntutik, Erresuma Batuko agindupean bakarrik egin zuen aurrera Irlandak.<ref name=":0" />
Kiplingek ''Ulster'' poema [[1912]]an idatzi zuen, bere politika unionistaren isla.
Kipling [[Boltxebike|boltxebismoaren]] aurkari latza izan zen, haren lagun [[Henry Rider Haggard]]ekin partekatzen zuen posiziokoa. Kipling Londresera [[1889]]an iritsi zenean, biak elkartu ziren, neurri handi batean, beren iritzi partekatuen indarraz, eta lagunak izaten segitu zuten bizitza osoan.
97. lerroa:
== Lehen Mundu Gerra (1914-1918) ==
[[Fitxategi:The Battle of Passchendaele, July-november 1917 Q5706.jpg|ezkerrera|thumb|Irlandar Guardia 1917an]]
[[Lehen Mundu Gerra]] hasieran, beste idazle askoren antzera, Kiplingek liburuxkak eta olerkiak idatzi zituen, [[Alemania]]k okupatu ostean, [[Belgika]] berrezartzeko Erresuma Batuaren gerra helburuak goraipatuz, eta britainiarrek ongiaren kausa defendatzen zutela publikoki esanez. [[1914]]ko irailean, britainiar gobernuak Kiplingi [[propaganda]] idazteko eskatu zion eta, honek berehala onartu zuen eskaintza.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=Tracey|abizena=Bilsing|urtea=(Summer 2000)|izenburua="The Process of Manufacture of Rudyard Kipling's Private Propaganda" (PDF). War Literature and the Arts. Archived from the original on 2 April 2015|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2015-04-02|url=https://web.archive.org/web/20150402195831/http://www.wlajournal.com/12_1/Bilsing.pdf|sartze-data=2018-05-31}}</ref> Kiplingen liburuxkak eta ipuinak oso ospetsuak izan ziren gerra garaian britainiarren artean; gai nagusiak gizon heroikoentzat leku egokia zen britainiar armada goraipatzea, [[belgikar]]ren kontrako [[alemaniar]]ren ankerkeria eta Alemaniak hasitako gerra ikaragarri batek zapuzten zituen emakumeen istorioak ziren, bizirik irauten eta garaipena lortzen zutenak, sufrimenduaren
Alemaniarekiko antipatia sutsua izateaz gain, pribatuki Kipling oso kritikoa izan zen britainiar armadaren gerran borrokatzeko moduarekin, 1914ko urriaren hasieran Alemania jada garaitua izan behar zela salatuz eta britainiar armadan zerbait gaizki egon behar
=== John Kiplingen heriotza ===
109. lerroa:
Johnen [[heriotza]] Kiplingen [[1916]]ko ''My Boy Jack'' poemarekin lotu izan da, batez ere ''My Boy Jack'' antzezlana eta ondorengo [[telebista]]rako egokitzapenarekin, ''Rudyard Kipling: A Remembrance Tale'' dokumentalarekin batera. Hala eta guztiz ere, [[Jutlandia]]ko guduari buruzko istorio baten harira argitaratu zen poema hasieran eta itsasoan gertatutako heriotza bat aipatzen duela dirudi; "Jack" hori "Jack itsasgizon" generikoa izan liteke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=My Boy Jack - notes|url=http://www.kiplingsociety.co.uk/rg_jack1.htm|aldizkaria=www.kiplingsociety.co.uk|sartze-data=2018-06-15}}</ref> Kipling familian, Jack [[txakur]]raren izena zen eta John Kipling, berriz, beti John zen, ''My Boy Jack''en protagonista John Kipling izatea zertxobait eztabaidagarri bihurtuz. Hala ere, egia da Kipling semearen heriotzak emozionalki suntsituta utzi zuela. Esaten denez, semearen heriotzaren mina arintzeko Kiplingek [[Jane Austen]]en eleberriak ozenki irakurtzen zizkien bere emazteari eta alabari.<ref>"The Many Lovers of Miss Jane Austen", BBC2 broadcast, 9 pm 23 December 2011</ref> Gerra garaian, liburuxka bat argitaratu zuen, ''The Fringes of the Fleet,''<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=The Fringes of the Fleet|urtea=1916|abizena=Kipling|izena=Rudyard|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Macmillan & Co.|ISBN=}}</ref> gerrako hainbat itsas gairi buruzko olerki eta saiakeraz osatua.
Kipling Maurice Hammoneau izeneko [[frantziar]] soldadu baten lagun egin zen, [[Lehen Mundu Gerra]]n bizia salbatu
== Gerra ondoren (1918-1936) ==
115. lerroa:
Neurri batean Johnen heriotzaren ondorioz, Kipling Sir Fabian Wareen Imperial War Graves Commission (gaur egun Commonwealth War Graves Commission) elkartean sartu zen. Elkarte hori [[lorategi]] antza duten britainiarren [[hilobi]]en arduraduna zen, egun, antzinako Mendebaldeko Frontean zehar daudenak eta [[Britainiar Inperioa|britainiar inperioko]] tropak lurperatuta dauden mundu osoko gainerako lekuetan aurki daitekezkeenak.
Proiektuari egindako bere ekarpenik esanguratsuenak aipatzekotan, gerrako hilerri handietan Oroitzapenaren Harrietan aurkitzen den "Their Name Liveth For Evermore" (Haien izenak betirako biziko dira) [[Biblia]]ko esaldia ([[Ben Siraken Liburua|Sirakena]], 44.14, KJV) aukeratzea izan zen bat<ref name=":10" />, eta bestea, "Known unto God" (
Kiplingen
Gerra ondoren, Kipling [[Hamalau Puntuak]] eta [[Nazioen Liga]]rekin eszeptikoa zen, baina itxaropen handia izan zuen [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] isolamendua alde batera utziko zutela eta gerraosteko mundua anglo-frantses-amerikar aliantza batek bere gain hartuko zuela. Kiplingek espero zuen Estatu Batuek Nazioen Ligaren [[Armenia]]rekiko mandatu bat bere gain hartuko zutela isolazionismoa saihesteko modurik onena izango zelakoan, eta miresten zuen [[Theodore Roosevelt]] berriro ere presidente bihurtuko zela. Kipling Roosevelten
[[1920]]an, Kiplingek Liberty League<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Liberty League—a campaign against Bolshevism {{!}} Jot101|hizkuntza=en-US|url=http://jot101.com/2015/11/the-liberty-league-campaign-agains/|aldizkaria=jot101.com|sartze-data=2018-09-28}}</ref> sortu zuen [[Henry Rider Haggard|Haggard]] eta Lord Sydenhamekin, beste batzuen artean. Iraupen urriko proiektu honek ideia [[Liberalismo|liberal]] klasikoak sustatzea zuen helburu, azken denboraldian Britainia Handian joera komunisten boterearen gorakadari aurre egiteko, edo Kiplingen hitzetan, "boltxebismoaren areagotzeari aurre egiteko".<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=A Century of Spin|urtea=2008|abizena=Dinan, William|izena=Miller, David|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Pluto Press|ISBN=978-0-7453-2688-7}}</ref> <ref name=":0" /> Frankofonoa zenez [[Frantzia]] eta Britainia Handiaren arteko elkarte batean zuen bakea lortzearen esperantza. [[Versaillesko Ituna]] [[Alemania]]ren alde berrikustearen aurkakoa zen eta honela adierazi zuen.<ref name=":0" />
Kiplingek zenbait
[[Nazionalsozialismo|Naziak]] boterera iritsi eta esbastika bere egin zutenean, Kiplingek bere liburuak apaingarri gisa ez erabiltzeko agindu zuen.<ref name=":7" /> 1935eko maiatzaren 6an Royal Society of St George elkarteari "An Undefended Island" hitzaldia eskeini zion, Alemania naziak [[Britainiar Inperioa|Britaniar Inperioarentzat]] suposatzen zuten arriskuari buruz
▲Kiplingek zenbait poemetan<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=The Definitive edition of Rudyard Kipling's verse|urtea=1940|abizena=Kipling|izena=Rudyard|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Hodder & Stoughton.|ISBN=}}</ref> ingenierien lana aipatua zuenez, [[Torontoko Unibertsitatea|Torontoko Unibertsitateko]] [[Herri-lan ingeniaritza|herri-lan Ingeniaritzako]] irakasle zen Herbert E. T. Haultainek ingeniaritza ikasleei [[Gradu (hezkuntza)|gradua]] emateko ekitaldirako laguntza eskatu zion. Kiplingek gogotsu erantzun eta berehala prestatu zuen "The Ritual of the Calling of an Engineer". [[XXI. mendea]]n, oraindik ere, [[Kanada]]ko ingenieritza graduatuek burdinezko eraztuna daramate ekitaldian, gizartearekiko duten betebeharra gogorarazteko.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=The Iron Ring|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=http://www.ironring.ca/|aldizkaria=www.ironring.ca|sartze-data=2018-09-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Background {{!}} The Iron Ring|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=http://www.ironring.ca/background.php/|aldizkaria=www.ironring.ca|sartze-data=2018-09-28}}</ref> [[1922]]an ere, Kipling [[St Andrews Unibertsitatea|St Andrews Unibertsitateko]] errektore izendatu zuten, hiru urtez eman zituelarik postu honetan.[[Fitxategi:Kipling cover art.jpg|thumb|Kiplingen liburuetan azaltzen zen lotodun elefantea esbastikarekin eta, aurrerago argitaratzen zen bezala, gabe.]]Rudyardek argitaratutako liburuen azalean [[esbastika]] baten irudia azaltzen zen, loto lore bat tronpan zuen elefante batekin batera, Indiar kulturak Kiplingengan zuen eraginaren adierazle. Zorte ona ematen zuen eguzkiaren Indiar sinboloan oinarritzen zen esbastika eta, aldi berean, [[sanskrito]]z "zorte oneko" esan nahi du.<ref name=":7">{{erreferentzia|url=http://www.kiplingsociety.co.uk/facts_swastik.htm|izenburua=Kipling and the swastika|sartze-data=2018/09/28|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=Smith|izena=Michael|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=}}</ref>
▲[[Nazionalsozialismo|Naziak]] boterera iritsi eta esbastika bere egin zutenean, Kiplingek bere liburuak apaingarri gisa ez erabiltzeko agindu zuen.<ref name=":7" /> 1935eko maiatzaren 6an Royal Society of St George elkarteari "An Undefended Island" hitzaldia eskeini zion, Alemania naziak [[Britainiar Inperioa|Britaniar Inperioarentzat]] suposatzen zuten arriskuari buruz ohartarazten.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=War Stories and Poems|urtea=1999|abizena=Kipling|izena=Rudyard|orrialdeak=xxiv–xxv|orrialdea=|argitaletxea=Oxford Paperbacks|ISBN=}}</ref>
== Heriotza ==
| |||