19:42, 15 iraila 2021ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		12:06, 16 iraila 2021ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua berrantolatzen eta osatzen ari naiz, poliki-poliki. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
51. lerroa: * Bestalde [[Tomas Akinokoa]]<nowiki/>k (1224/5-1274) hgiduran dauden dauden esferen zientzia gehitu zien. * [[Jean Buridan\|J. Buridan]] (1300-1358) filosofo frantsesak aldatu egin zuen, proiektilen higiduraren kausa azaltzeko Aristotelek proposatutako teoria. Aristoteleren arabera, higitzen ari den gorputzak etengabe izan behar du gainean indar bultzatzailearen eragina: "''impetus''" edo ''bultzada'' izenekoaren eragina. Aldiz, Buridan-ek defenditu zuenaren arabera, aski zen hasierako bultzada, eta horren eragina betiko mantentzen zen indarrak etengabe eragin beharrik gabe. XV eta XVI. mendeetan zehar ''bultzadaren teoria'' horrek hainbat aldaketa jasan zituen; aldi berean ardura zabaldu zen fisikaren formulazio matematikoa prestatzeko eta zalantzan jarri ziren ideia aristoteldarrak. [[Fitxategi:Ptolomeo vs. Koperniko.png\|thumb\|420x420px\|Ptolomeoren eta Kopernikoren ereduen eskema koparatiboa.]] [[Fitxategi:Ptolomeo_eta_Koperniko.jpeg\|thumb\|360x360px\|[[Klaudio Ptolomeo\|Ptolomeoren]] [[Teoria geozentriko\|eredu geozentrikoa]] eta [[Nikolas Koperniko\|Kopernikoren]] [[Heliozentrismo\|eredu heliozentrikoa]] ([[1543]]). <ref name=":0">{{Erreferentzia\|izena=Jose Ramon\|abizena=Etxebarria Bilbao\|urtea=\|izenburua=Fisikaren historia laburra\|argitaletxea=UEU\|orrialdea=\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=eu\|abizena2=Ensunza Lekunberri\|abizena3=Egiguren Ganboa\|abizena4=Ugalde Lorda\|abizena5=Lasa Iguain\|abizena6=Salazar Ruiz\|abizena7=Uraga Laurrieta\|abizena8=Urain\|izena2=Martxel\|izena3=Josu\|izena4=Patxi\|izena5=Iñaki\|izena6=Arantzazu\|izena7=Bittor\|izena8=Jose Luis\|data=1990-12-12\|url=http://www.buruxkak.eus/liburua/fisikaren-historia-laburra/2044\|isbn=978-84-86967-27-7\|sartze-data=2020-05-01}}</ref>]] === Errenazimentua === Errenazimenduan ez zen aurrerapen berezirik egin mekanika modernoa sortzeko lain, baina funtsezko pauso batzuk eman ziren, Galileok emango zuen azken pausoa prestatzeko. Horien artean funtsezkoa izan zen, [[Nikolas Koperniko\|Koperniko]] (1473-1543) astronomoak planeten behaketetan ageri ziren higidura ulerteziak azaltzeko proposatu zuen eguzki-sistemaren eredu heliozentrikoa === Kopernikoren iraultza === Nikolas Kopernikok astroen higiduraren egiturari buruzko eredu berria proposatu zuen, ordura arte astronomoek onartutakoaren Ptolomeoren eredu geozentrikoaren erabateko iraultza ekarri zuena. ~~[[Nikolas Koperniko]] (1473-1543)~~ ==== ''De revolutionibus orbium coelestium'' ==== Kopernikoren maisu lana ''De revolutionibus orbium coelestium'' («''Esfera zerutiarren erreboluzioei buruz''») izan zen. Hogeita bost bat urte pasatu zituen lan honetan (1507–1532) eta hil eta gero argitaratu zuen Andreas Osianderrek 1543an. Bertan azaldu zuen bere eredu heliozentrikoa, unibertsoaren zentroa Lurretik atera eta Eguzkira eraman zuena (''Helios = Eguzkia''). Eredu kopernikarraren ideia nagusiak honako hauek izan ziren: * Zeruko astroen higidurak uniformeak dira guztiz, betikoak eta zirkularrak eta ziklo ezberdinez osatuak. * Unibertsoaren zentroa, Eguzkian dago. * Izarrak urrun eta finko dauden objektuak dira eta; beraz, ez dute Eguzkiaren inguruan orbitatzen. Lurra eta Eguzkiaren artean dagoen distantzia oso txikia da izarretarako distantziekin alderatuz * Lurrak, hiru higidura nagusi ditu: eguneroko biraketa bere ipar-hegoaren ardatzaren inguruan, Eguzkiaren inguruko orbita edo biraketa eta bere biraketa-ardatzaren inklinazioa. * Lurretik ikusten diren planeten atzera-aurrerako ibilbideak, Lurrak Eguzkiaren inguruan osatzen duen orbitaren ondorio dira. == Mekanika modernoaren sorrera: Galileo == [[Pizkundea]]ren bukaera aldean fisikaren historiako ~~pertsonai~~pertsonaia gorenetako bat jaio zen, [[Galileo Galilei]] (1654-1642) astronomo eta fisikari [[italia]]rra, ''[[dinamika]]'' izeneko zientziaren sortzailetzat jo dezakeguna. Galileok mota askotako gaiak aztertu zituen, lan-metodo modura esperimentazioa hartuz eta fenomeno zientifikoen formulazio matematikoa lortzeko ardura berezia izanik ("''Natura lengoaia matematikoan idatzita dago''" esa zuen Galileok). Oso aipagarriak dira erorketa askeari buruz, penduluaren higiduraz eta proiektilen higiduraz egin zituen azterketak. Azken problema hau inertzi printzipioan, higiduren konbinazioan eta indarren efektuen independentzian oinarriturik ebatzi zuen. Aristotelesek zioenaren aurka (indarrik eragin gabe gorputzak gelditu egiten direla uste zuen hark) Galileok argi azaldu zuen ezen, behin gorputza higitzen jarriz gero, higitzen iraungo zuela geldierazi ezean. Galileok ezin izan zuen identifikatu grabitatearen indarraren izaera; [[Newton]]ek egin zuen lan hori. Galileok idatzitako ''Mundua azaltzeko bi sistema maximoei buruzko elkarrizketa'' (1632) izeneko liburua honako elkarrizketa irakur dezakegu: {{aipu\|Sinplizio: - Ondo dakigunez, Lurraren parte guztien beheranzko higiduraren kausa grabitatea da. Salviati: -Oker zabiltza Sinplizio. Esan behar zenukeena honakoa hau da: ez dago inor ez dakienik, kausa horri grabitatea deritzonik. Baina ez naiz galdetzen ari izenez, gauza horren izanaz edo esentzia baizik.▼ ▲Salviati: -Oker zabiltza Sinplizio. Esan behar zenukeena honakoa hau da: "ez dago inor ez dakienik, kausa horri grabitatea deritzonik." ~~Baina ez naiz galdetzen ari izenez, gauza horren izanaz edo esentzia baizik.~~ Baina ez naiz galdetzen ari izenaz, gauza horren izanaz edo esentzia baizik. Erabiliaren erabiliaz ezaguna egin den gauza horren izenaz gain, ez ~~dudu~~dugu ezer ~~ulertze~~ulertzen gauza ~~gorri~~horri buruz, ezta ~~harri~~harria erorazten duen birtuteaz, ezta jaurtikiriko harriari gorantz bultzatzen dion indarraz, ezta Ilargia bere orbitan higiarazten duenaz ere.}} == Aro modernoa ==

Mekanika klasikoaren historia: berrikuspenen arteko aldeak