Jose Maria Arizmendiarrieta: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Artikulua osatzen
Artikulua osatzen
Etiketak: Ikusizko edizioa Disambiguation links
3. lerroa:
'''Jose Maria Arizmendiarrieta Madariaga''' ([[Markina-Xemein]], [[Bizkaia]], 1915eko apirilaren 22a- [[Arrasate]], [[Gipuzkoa]], 1976ko azaroaren 29a) euskal apaiz katolikoa izan zen, eta [[Mondragon Korporazioa|Mondragon Korporazio]]<nowiki/>ko [[enpresa]] [[Kooperatiba|kooperatibo]]<nowiki/>en [[Ideologia|ideologo]]<nowiki/>a zein sustatzailea.<ref name=":5">{{erreferentzia|abizena=Ormaetxea, Jose Maria|urtea=1991|izenburua=La experiencia cooperativa de Mondragon|argitaletxea=Azatza, ed|orrialdea=89--|ISBN=978-84-604-0011-0|hizkuntza=Es}}</ref> Hasieran [[Euskal Herria]]<nowiki/>n kokatuak zeuden, eta gaur egun mundu osora hedatu dira. [[Gizarte ekonomia]]<nowiki/>ko bigarren enpresa taldea da estatuan. Guztira 98 kooperatibak, 8 [[Fundazio (erakundea)|fundazio]]<nowiki/>k, [[Mutualitate|mutua]] batek, 10 estaldura-erakundek eta nazioarteko 7 delegaziok osatzen dute, lau arlotan banatuta: [[Finantzak|finantza]]<nowiki/>k, [[industria]], [[Banaketa prozesu|banaketa]] eta [[ezagutza]].<ref name=":2">{{erreferentzia|izenburua=2020. urteko Txostena|argitaletxea=https://www.mondragon-corporation.com/urtekotxostena/dist/docs/eus/urteko-txostena-2020.pdf.}}</ref>
 
Arizmendiarrieta [[apaiz]]<nowiki/>gai zen [[Gasteiz]]<nowiki/>en [[Espainiako Gerra Zibila]] hasi zenean, eta ondorioz [[Eusko Jaurlaritza]]<nowiki/>k mobilizatu egin zuen. [[Euskara]] zekienez, ''[[Eguna (egunkaria)|Eguna]]'' egunkari berrian idaztera bidali zuten. Bertan, tropa [[Frankismo|frankista]]<nowiki/>k [[Bilbo]]<nowiki/>n sartu arte aritu zen. Hauek, [[atxilotu]] ondoren berriro mobilizatu zuten, [[Burgos]]<nowiki/>ko artilleriaren erregimentura bidaliz gerra amaitu bitartean.<ref name=":8" /> Ikasketak amaitu ondoren eta apaiz bilakatu, 1941ean parrokiako laguntzailekide bezala [[Debagoiena|Deba Goiena]] Bailara gipuzkoarreko [[Arrasate]] herri industrialera bidali zuten, han jarraitu zuela hil arte. Apaiz [[Pragmatismo|pragmatiko]] eta langilea, [[justizia sozial]]<nowiki/>aren eta giza duintasunaren zentzu handia zuena, erakunde eta enpresa ugari sustatu zituen langileen eta komunitatearen onerako<ref name=":9">{{erreferentzia|abizena=MacLeod, Greg|urtea=1998|izenburua=From Mondragon to America: Experiments in Community Economic Development|argitaletxea=Canada: Cape Breton University|orrialdea=116|ISBN=978-0920336533|hizkuntza=En}}</ref>, “Arrasateko esperientzia kooperatiboa” deitu zuen arlo horretan. Urtero milaka lagun joaten dira Arrasatera, [[Enplegu|enplegua]] sortu eta mantentzeko Arizmendiarrietak auto-kudeatutako kooperatiben [[Eredu (argipena)|eredu]]<nowiki/>a aztertzera.<ref>{{erreferentzia|abizena=Sinde, Juan Manuel|urteaname=2021|izenburua=Las":4" claves del éxito de la Experiencia de Mondragón|argitaletxea=Noticias de Gipuzkoa|hizkuntza=Es}}</ref>
 
== Biografia ==
 
11 ⟶ 12 lerroa:
Jose Maria lau anaia-arreben seme zaharrena zen, eta beste hirurak Maria, Frantzisko eta Jesus ziren. Hiru urte zituela, baserriaren parean erori eta [[garezur]]<nowiki/>reko traumatismo handia jasan zuen. [[Markina-Xemein|Markina-Xemeing]]<nowiki/>o sendailearenana eraman zutenean, iIkusmenaren kalte fisikoa konponezina zela eta ezkerreko begia galdu zuen, haren ordez begi artifiziala jarriz. Lau urte zituela hasi zen baserriek eta auzoko bizilagunek ordaintzen zuten parrokiaren ondoko landa-eskolara joaten. Istripuaren ondorioek eragina izan zuten Jose Mariaren etorkizuneko izaeran, baita amak harrez gero eskaini zion gehiegizko babesean ere.<ref name=":0" />
 
Ikusmen-ezgaitasuna zein familiako hezkuntza zirela eta, beste haur batzuk bezala jolastu eta bihurrikeriak egin beharrean, bere izaera desberdin moldatzen joan zen, lotsatia, lasaia eta behatzailea bilakatuz. Jose Maria indar fisikorako gaitasun gutxiko haur adimentsua zen. Mutikotan nortasun austeroa, apala eta praktikoa hartzen joan zen, bere ama pragmatikotik hurbil. Tomasa analfabeta izan arren, Arizmendiarrietari letrekiko eta literaturarekiko zaletasuna nabaritzen zion, eta hamabi urte bete zituenean, [[Arteaga]]<nowiki/>ko Seminario Txikira joateko adorea eman zion. Han jarri zituen lehen aldiz bere minusbaliotasuna ezkutatzen zuten betaurrekoak, eta laster suspertu zen bere apaiz-bokazioa.<ref name=":0" />
 
Seminarioan mundu berri bat aurkitu arren, jatorriarekiko eta hazi zen laborantza-lurrarekiko leiala izaten jarraitu zuen. Eta baita amarengandik han ikasi zuen lan praktikoaren balioa, baserri apal baten bizitzeko oinarri bezala. Gaztetako gizarte esparru guztietako ingurune euskaldun elebakarretik, gaztelaniaz eta latinez ikastera pasatu zen, hain zuzen seminarioan kultura orokorra ikasteko bi hizkuntza baimenduetan. Lau urte geroago, [[Gasteiz]]<nowiki/>ko Elizbarrutiko Seminarioan sartu zen.<ref name=":1" />
106 ⟶ 107 lerroa:
 
==== Laguntza mutualitatea ====
Laboral Kutxa bezala, 1959ko ekainean [[Lagun Aro]] izeneko [[Borondatezko gizarte aurreikuspeneko erakunde|Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundea]] sortu zen, kooperatibisten gizagizarte-babeserakobabez premiaripremiei erantzuteko. Bere kontura lan egiten zutelako, [[Gizarte Segurantzarensegurantza|Gizarte Segurantza]]<nowiki/>ren Araubide Orokor Publikotik kanpo geratzen ziren, eta jabe izaera aipatzen zuten besteren kontura lan egiten zutenen aldean.<ref name=":5" />
 
Bere eginkizuna, alde batetik Gizarte Segurantzako Sistema Publikoaren prestazioak barne hartuko zituen estaldura mistoko sistema bat eskaintzea zen, kooperatibistak afiliatuta zeuden Autonomoen ErregimenErregimenaren bidez. Eta bestetik Lagun Aroren berezko prestazioak, hala nola [[gaixotasun]] estaldurak, kooperatibak enplegu arazoak izanez gero [[langabezia]] estaldurak, eta baita [[erretiro]], alarguntasunalarguntza eta osasun-sistema osagarriko estaldurak. Laboral KutxarekinKutxan bezala, kooperatibak Lagun Aroko bazkide ere bazirenziren.<ref name=":10" />
 
=== Nekazaritza kooperatiba ===
117 ⟶ 118 lerroa:
 
=== Unibertsitate kooperatiba ===
1961aren1961en hasieran, Arizmendiarrieta [[maila akademiko]] altuagoko Eskola Profesional berri baten ideia egituratzen hasi zen, Debagoiena[[Deba Garaia]] Ibarrean guztira 50.000 biztanle zituzten [[Arrasate]], [[Bergara]] eta Oñatiko[[Oñati]]<nowiki/>ko hiru herri nagusietan zentroak irekiz. Kooperatiba industrialak garatzeko ezinbesteko baldintza bezala, ondo prestatutako ikasleak ikustenezinbestekotzat jotzen zuen,. Eta irakasle onenekin hezita, Europako puntako herrialdeetako ikerketa eta garapen mailetara hurbiltzen ziren [[tailer]] eta laborategietan[[laborategi]]<nowiki/>etan praktikak eginaz. EtaZiur zegoen horrek enpresekiko harremanaharremanak erraztuko lukeegingo zituela.<ref name=":8" />
 
1963an Iturripeko Eskola Profesional berriaren lanak hasi ziren. Pixkanaka Ofizialia, Maestria eta Ingeniaritza TeknikokoTekniko Industrialeko maila lortuko zuten 1.500 ikasle hartzeko asmoa zegoen, eta 1967an inauguratu zen ofizialki. Berezitasun garrantzitsu bat zenzuen EskolakoArizmendiarrietaren bazkideegitasmoak: zirelaEskola DebaoienaProfesionalak Ibarrekohiru enpresamotatako bazkide izango zituen: enpresak, kooperatibak etazein ez-kooperatibak, irakasleak eta ikasleak,. Eta hiru aldeek Batzarrean eta Kontseilu Errektorean ordezkaritza zutelaparekidea izango zuten.<ref name=":8" />
 
Garai horretan, MEDUO - Oñatiko Unibertsitateko Eskola Mankomunitate Proiektua garatu zuen,. 1965ean argitaratueman zuena,zuen etaargitara, [[Sancti Spiritus Unibertsitatea]], 1545ean sortua eta 1902 arte martxan egon zena, abal akademiko historiko bezala kontutan hartuz. Proposamen deszentralizatu eta erkidetua aurreikusten zuen, Arrasaten mekanikarekin[[mekanika]]<nowiki/>rekin, elektronikarekin[[elektronika]]<nowiki/>rekin eta [[Makina erreminta|makina-erremintarekinerreminta]]<nowiki/>rekin lotutako ingeniaritzak[[ingeniaritza]]<nowiki/>k kokatuz, Oñatin enpresen [[merkataritza]] eta [[administrazio]] lizentziaturak, eta Bergaran ehungintzarekin[[ehungintza]]<nowiki/>rekin lotutako industriaingeniaritza kimikoak[[Kimika|kimiko]] industrialak. Era berean, unibertsitate “herrikoia eta soziala” proposatzen zuen, arreta jarri behar ziona hezkuntza-aukera berdintasunaren printzipioaren aplikazio praktikoari, prestakuntza iraunkorra[[iraunkor]]<nowiki/>ra instituzionalizatuz gune eragile izan zedin.<ref name=":5" /> Proiektua ausartegia izansuertatu zen garai hartarako, eta 1997 arte itxaron behar izan zen egungo Mondragon Unibertsitatea eratzeko.<ref>{{erreferentzia|urtea=2012|izenburua=Ley 4/1997, de 30 de mayo, de reconocimiento de la Universidad "Mondragon Unibertsitatea"|argitaletxea=Agencia Estatal Boletin Oficial del Estado https://www.boe.es/diario_boe/txt.php?id=BOE-A-2012-411|orrialdeak=1526-1529|hizkuntza=Es}}</ref>
 
=== Eskualdeko kooperatiba taldea ===
Laboral Kutxaren 1961. urteko memorian, Arizmendiarrietak kooperatiba barruko eta kooperatiben arteko lankidetzari buruzko ideiak azaltzen zituen, sustapen pertsonala eta kolektiboa lortzeko elkartasun elementu bezala. Zeharkako baliabideen bidezko [[Kapitalizazio (argipena)|kapitalizazio]] prozesu egokia proposatzen zuen, eta aldi berean, industria kontzentrazioaren[[Kontzentrazio (argipena)|kontzentrazio]]<nowiki/>aren bidezko ezinbesteko [[garapen]] formula.<ref>{{erreferentzia|abizena=Ormaetxea, Jose Maria|urtea=1993|izenburua=Arizmendiarrieta y la empresa cooperativa|argitaletxea=Gizabidea Fundazioa|hizkuntza=Es}}</ref>
 
UlgorrekoULGOReko zuzendariek ideia gidatu eta garatu egin zuten, Deba Garaia Haraneko kooperatiba industrialak biltzen zituen Ularco izeneko eskualde talde baten eraketan islatu zena. Hasiera batean, Ulgor, Arrasate, Copreci eta Ederlan enpresa industriakindustrialak osatzen zuten, kooperatiben batasun federala[[Federalismo|federal]]<nowiki/>a osatuz, enpresa kapitalisten taldeen antzekoa,. bainaBaina enpresa horietan boterea bertikala etazen, kapitalaren gehiengo aritmetikoak osatzen zuen;zuena. Ularco Taldean berriz, boterea [[subiranotasuna]] lagatzeko itun batean zegoen.<ref>{{erreferentzia|abizena=Greenwood, Davydd; González, José Luis.|urtea=1990|izenburua=Culturas de Fagor. Estudio antropológico de las cooperativas de Mondragon|argitaletxea=Txertoa|orrialdea=166|ISBN=978-8471482488|hizkuntza=Es}}</ref> Arizmendiarrietak, 1964an Taldea sortzearekin lortu zuen [[elkartasun]] kolektiboaren lorpen handienetako bat,: “emaitzen“Emaitzen birmoldaketa” ezartzea enpresa kooperatiboetakoenpresetako bazkide guztien artean, izankontutan zen,izanda Ulgorren salmenten gaineko irabazienirabaziak % 30a30ekoak lortzen zeneanzirela, eta Ederlanen % 3a3koak.<ref>{{erreferentzia|abizena=Irizar, Iñazio|urtea=2003|izenburua=Empresarios singulares. Cuatro testimonios, una experiencia cooperativa|argitaletxea=Mondragon Unibertsitatea|orrialdea=49|ISBN=84-608-0271-X|hizkuntza=Es}}</ref> Enpresen elkarte berriak bere arautegiko bigarren artikuluan honako helburu soziala adierazten zuen.: “enpresa modernoaren aurrekontuak[[Aurrekontu|aurrekontua]]<nowiki/>k bermatzea, behar bezalako hedapen tekniko, finantzario eta merkataritzakoarekin”merkataritzakoekin”.<ref name=":1" />
[[Fitxategi:Arizmendiarrieta planta berri bat bedeinkatzen 1970ean.jpg|thumb|Arizmendiarrieta planta berri bat bedeinkatzen 1970ean.]]