Jose Maria Arizmendiarrieta: berrikuspenen arteko aldeak

Arizmendiarrieta [[apaiz]]<nowiki/>gai zen [[Gasteiz]]<nowiki/>en [[Espainiako Gerra Zibila]] hasi zenean, eta ondorioz [[Eusko Jaurlaritza]]<nowiki/>k mobilizatu egin zuen. [[Euskara]] zekienez, ''[[Eguna (egunkaria)|Eguna]]'' egunkari berrian idaztera bidali zuten. Bertan, tropa [[Frankismo|frankista]]<nowiki/>k [[Bilbo]]<nowiki/>n sartu arte aritu zen. Hauek, [[atxilotu]] ondoren berriro mobilizatu zuten, [[Burgos]]<nowiki/>ko artilleriaren erregimentura bidaliz gerra amaitu arte.<ref name=":0">{{erreferentzia|abizena=Molina, Fernando|urtea=2005|izenburua=José María Arizmendiarreta|argitaletxea=Laboral Kutxa|orrialdea=558399|ISBN=84-920246-2-3|hizkuntza=Es}}</ref> Ikasketak amaitu ondoren eta apaiz bilakatu, 1941ean parrokiako laguntzailekide bezala [[Debagoiena|Deba Goiena]] Bailara gipuzkoarreko [[Arrasate]] herri industrialera bidali zuten, han jarraitu zuela hil arte. Apaiz [[Pragmatismo|pragmatiko]] eta langilea, [[justizia sozial]]<nowiki/>aren eta giza duintasunaren zentzu handia zuena, erakunde eta enpresa ugari sustatu zituen langileen eta komunitatearen onerako<ref>{{erreferentzia|abizena=MacLeod, Greg|urtea=1998|izenburua=From Mondragon to America: Experiments in Community Economic Development|argitaletxea=Canada: Cape Breton University|orrialdea=97|ISBN=978-0920336533|hizkuntza=En}}</ref>, “Arrasateko esperientzia kooperatiboa” deitu zuen arlo horretan. Urtero milaka lagun joaten dira Arrasatera, [[Enplegu|enplegua]] sortu eta mantentzeko Arizmendiarrietak auto-kudeatutako kooperatiben [[Eredu (argipena)|eredu]]<nowiki/>a aztertzera.<ref>{{erreferentzia|abizena=Sinde, Juan Manuel|urtea=2021|izenburua=Las claves del éxito de la Experiencia de Mondragón|argitaletxea=Noticias de Gipuzkoa|hizkuntza=Es}}</ref>

1955 arte, Arizmendiarrietak lau [[eremu]] ezberdinetan egin zuen lan, eta kasu guztietan klaseen[[Gizarte klase|gizarte-klase]]<nowiki/>en arteko lankidetza- irizpideak erabili zituen:

- San Juan Bautista parrokiakoa, non [[Ekintza Katoliko|Ekintza KatolikoarenKatolikoa]]<nowiki/>ren zentroa eta Ariketa Espiritualen Lana biltzen ziren,

- gizarteGizarte-laguntza, tuberkulosiaren[[Tuberkulosi|tuberkulosia]]<nowiki/>ren aurkako eta haurren kontsultategien bidez [[osasun]]-laguntza soziala emanez, edo etxebizitzak eraikiz Mondragonesa Elkartearen bidezbidtartez [[etxebizitza]]<nowiki/>k eraikiz,

- heziketakoaFormakuntzakoa, Eskola Profesionala garatuta, eta

- aisialdiAisialdi-jarduera, Kirol Gazteriarekin batera kirola eta zinea helburu zituena.<ref name=":0" />

Arizmendiarrietak Euskal Herriko kooperatiben aurrekariak oso ondo ezagutzen zituen. Izan ere, lankidetza espiritua antzinatik oso errotuta zegoen nekazarien artean, “''Auzolan''” edo komunitatearen aldeko lan bezala ezaguna zena: auzotarrek doako lan bat egiten dute, denen onurarako.<ref>{{erreferentzia|abizena=Pons, Marc|urtea=2021|izenburua=¿Por qué Euskal Herria es el país de las cooperativas?
Barcelona. Sábado, 14 de Agosto 2021. 05:30|argitaletxea=ElNacional.cat. Barcelona. https://www.elnacional.cat/es/cultura/marc-pons-euskal-herria-pais-cooperativas_636785_102.html|hizkuntza=Es}}</ref> Auzo batzar baten bidez erabakitzen da non, nola eta ze pertsonak (kide bat baserri bakoitzeko) egingo duten lan hori, batez ere bide publikoak, elizak, edo eraikin publikoak irekitzeko eta mantentzeko, edo bizilagunen bati laguntzeko.<ref>{{erreferentzia|abizena=Cristóbal, Rafael|urtea=2014|izenburua=Sujeto y comunidad.Una noción subyacente

Bestalde, XX. mendean ELA/STV sindikatu nazionalistak sustatutako lehenengo kontsumo kooperatiba Bilbon sortu zen 1919an, eta Bizkaian beste kooperatiba batzuk jarraitu zioten. Kooperatiba horiek bazkide ez zirenentzat ere irekita zeuden. Eta 1844an Ingalaterran sortu zen [[Rochdaleko AitzindarienAitzindariak|Rochdaleko Aitzindari]]<nowiki/>en Bidezko Elkartearen kooperatiba printzipioen arabera funtzionatzen zuten, gaur egun ACI - Nazioarteko Aliantza Kooperatiboak mantentzen dituenak. 1933ko Gasteizko Kongresuan, kooperatiben mugimendua indartzea erabaki zuten, eta lehen ekoizpen- eta kreditu-kooperatibak ere sortu zituzten.

Arizmendiarrita 1941ean gerraondoko Arrasate deprimitura iritsi zenean, enpresa handiena “Unión Cerrajera S.A.” zen. 1869ko “Vergarajauregui, Resusta y Cia” eta 1901eko “La Cerrajera Guipuzcoana” enpresen bategitetik 1906an sortua. 850 langile zituen Arrasateko eta Bergarako galdaketa eta mekanizazio lantegietan, burtsan kotizatzen zuen, eta beste sarraila enpresa txiki batzuen motorra zen. 1948. urtearen erdialdean 2.000 langile izatera iritsi zen. Arrasateko bigarren enpresa garrantzitsuena “Cerrajera Moderna ELMA, S.A.” zen, 300 langile baino gehiagorekin.<ref>{{erreferentzia|abizena=González García, José María|urtea=2007|izenburua=Unión Cerrajera|argitaletxea=Auñamendi. Eusko Ikaskuntza. https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/union-cerrajera/ar-141010/|ISBN=ISSN 2444-5487|hizkuntza=Es}}</ref>

Aldizkaria honela ulertzen zuen: “Elkarrizketa, harremana eta lankidetzara etengabeko gonbitea, giza justiziako postulatuak enpresaren esparruan askatasun eta maitasun giroan, lan komunitate baten ezinbestekoak direlako”. Lana autoerrealizazio pertsonal eta solidarioko bidetzat hartzen zuen, norbanakoaren hobekuntzako eta hobekuntza kolektiboko bide bezala, eta kontzientzia humanista eta sozial ukaezinaren erakusle.<ref>{{erreferentzia|abizena=Azurmendi, Joxe|urtea=1999|izenburua=On Jose Maria Arizmendiarrietaren pentsamenduak.|argitaletxea=Otalora, Azatza|orrialdeak=77-|ISBN=LG: BI-987/2013|hizkuntza=Es}}</ref>

[[Fitxategi:1958 Atomium.jpg|thumb|1958an Bruselako Atomiumean]]Arizmendiarrietak langileen duintasuna bilatzen zuen enpresaren erreformaren bidez, giza doktrina kristauko postulatuetan oinarrituta. Jadanik 1933an, ELA/STV euskal sindikatuaren programak ezartzen zuen langilearen eskubideak ez zirela agortzen bidezko soldatarekin; beraz, enpresan parte hartzea eskatzen zuen, mozkinen partaide eginez kapitalaren akzioak jaulkiz, eta enpresaren kudeatzaile-kide bilakatuz. Gerra zibilaren ondoren eta sindikatuak debekaturik, kristauen gizarte-doktrina langileen erakunde katolikoetan egon zen, 60ko hamarkadan garapen handiagoa lortuz. Hain zuzen, Alemaniako eta Belgikako langile-mugimendu katolikoek eskatu zuten, gerraosteko berreraikitze egoera aprobetxatuz, langileek enpresaren kudeaketan, mozkinetan eta akziodun bilakatzeko aukera izatea, kritika gogorrak eginaz kapitalak pertsonengan zuen nagusitasunari.<ref>{{erreferentzia|abizena=Zelaia, Adrian|urtea=1997|izenburua=Kooperatibak Euskal Herrian|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdeak=38-|ISBN=ISBN 84-86967-88-0.}}</ref>

Arizmendiarrietak, Unión Cerrajeraren zuzendaritzari aldaketak proposatuz hamabost urte alferrik galdu ondoren, 1956an erabaki grrantzitsua hartu zuen, profesionalki ongi prestatutako gazte talde bati Unión Cerrajerako lanpostu finkatuak uztera animatu, kooperatiba bat sortzeko. Kooperatiba horretan bere ideiak gauzatzea bilatzen zuen, hots, lanaren lehentasuna kapitalaren aurrean, autokudeaketa, eta demokrazia. Logikoki Arizmendiarrietak patroi batzuekin zituen harremanak nabarmen okertu ziren, eta zailtasunak sortu ziren Eskola Profesionalean ere, ordura arte lankidetza ezin hobea eta eskuzabala izan zenean. Kooperatiben hasierako arrakasten ondoren, hurrengo urteetan idatzi zuen lan noble eta garrantzitsuenetariko bat pertsonengan bere ahalmenen kontzientzia piztea zela. Langileak lanean eta kristau bakean oinarritutako benetako emantzipazio baten itxaropenarekin bizi ahal izatea behar zen.<ref name=":4" /> Eta aurrerantzean, enpresaren erreforma era esplizituan aipatzeari utzi zion.<ref>{{erreferentzia|abizena=Aranzadi, Dionisio|urtea=1976|izenburua=Cooperativismo industrial como sistema, empresa y experiencia|argitaletxea=Deustuko Unibertsitate|orrialdea=377|ISBN=978-8460005506|hizkuntza=Es}}</ref>

- 2009ko maiatzaren 6an amaitu zen kanonizazio-prozesuaren elizbarrutiko fasea, eta 2015. urtean Frantzisko Aita Santuak Beneragarri izendatu zuen.<ref>{{erreferentzia|urtea=2015|izenburua=El Papa Francisco nombra “Venerable” a Arizmendiarrieta|argitaletxea=TU Lankide. Otalora, Azatza|hizkuntza=Es}}</ref>

- 2016ko apirilean, Arrasateko Laubide enparantza Jose Maria Arizmendiarrieta enparantza izenera aldatu zuten, euskaraz eta gaztelaniaz idatzitako plaka bat jarriz bertan: “José María Arizmendiarrieta (1915-1976) enparantza. Arrasateko kooperatibismoaren sortzailea. Mundu osoan zabaltzen den lan elkartuaren eredua. Jaio zenetik 100 urtera”.<ref>{{erreferentzia|urtea=2016|izenburua=Arizmendiarrietak bere izeneko plaza du Arrasaten|argitaletxea=TU-Lankide. Otalora. Azatza