18:29, 23 abuztua 2021ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua berrantolatzen eta osatzen ari naiz. Gutxi falta zait. Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		11:44, 24 abuztua 2021ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Bukatutzat jotzen dut artikullua, estilo-orrazketak salbu. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
93. lerroa: <math display="block">E_{\text{k}} = \sum_{i=1}^N E_{\text{k}i} = \sum_{i=1}^N \frac {1}{2} m_i v_i^2, </math>non <math>N</math> partikulen kopurua den, <math>m_i</math> partikula bakoitzaren masa eta <math>v_i</math> partikula bakoitzaren abiadura. Adierazpen hori orokorra da eta ez du aurrez kontsideratzen zein den sistemaren izaeran, alegia, sistemak egitura geometriko finkoa ote daukan edota deformagarria den ala ez. === Solido zurrunaren energia zinetikoa ===▼ [[Fitxategi:SZ-definizioa.png\|thumb\|Solido zurruneko bi punturen arteko distantzia konstantea da.]] ▲=== Solido zurrunaren energia zinetikoa === Mekanika klasikoan, '''''solido zuzena''''' deritzo <math>n</math> partikulaz (kontaezinak, gehienetan) osaturiko sistema ideal bati, zeinean baldintza hau betetzen den: «edozein bi partikularen arteko distantziak konstante irauten du denboran zehar, baita solidoa higitzen ari den bitartean ere», alegia: 116 ⟶ 115 lerroa: <math display="block">\boldsymbol r_\text{MZ} \equiv \frac {\sum_{i=1}^N m_i \boldsymbol r_i}{\sum_{i=1}^N m_i}.</math> [[Fitxategi:SZE zinetikoa.png\|thumb\|267x267px\|Biraka ari den solido zurrunaren energia zinetikoaren kalkulurako magnitudeen eskema.]] ==== Biraka ari den solido zurrunaren energia zinetikoa ==== Traslazio-energia zinetikoa <math display="inline">\frac{1}{2}MV^2</math> formularen bidez kalkulatzen da, hau da, solidoaren [[masa]] guztia (<math display="inline">M</math>) [[masa-zentro]]an kontzentraturik balego bezala kontsideratuz eta [[masa-zentro]]aren [[abiadura]] (<math display="inline">V</math>) kontuan hartuz. Bestalde, biraketa-energia zinetikoa lortzeko, kontuan izan behar dira birakera-ardatzaren inguruko [[abiadura angeluar]]ra (<math display="inline">\omega</math>) eta biraketa-ardatzarekiko [[inertzia momentu]]a (<math display="inline">I</math>), eta <math display="inline">\frac{1}{2}I\omega^2</math> formulaz kalkulatzen da. Hortaz, honelaxe adierazten da biraka ari den solido zurrun baten energia zinetiko osoa: Biraka ari den solido zurrunaren kasuan, energia zinetiko osoa bi osagairen batura gisa deskonposa daiteke: translazioari dagokion energia zinetikoa ( masa-zentroa espazioan zehar abiadura berberaz higitzeari legokiokeena) eta biraketari dagokion energia zinetikoa (biraketan duen abiadura angeluarrari legokiokeena). Matematikoki idatzita, hauxe da solido zurrunari dagokion energia zinetiko osoa: <math display="block">E_\text {k} = \frac{1}{2} MV^2 + \frac{1}{2} I \omega^2.,</math> non <math>M</math> solidoaren masa osoa den, <math>V</math> masa-zentroaren abiadura, <math>I</math> biraketa-ardatzaren inguruko [[Inertzia-momentu\|inertzia-momentua]] eta <math>\omega</math> [[Errotazio\|biraketa]]<nowiki/>ko [[Abiadura angeluar\|abiadura angeluarra]]. Formula horretan agerikoa denez, energia zinetikoa bi osagairen batura da: lehen osagaia —<math display="inline">\frac{1}{2}MV^2</math>— solidoaren masa-zentroaren [[translazio]]<nowiki/>ari dagokio, eta bigarrena —<math display="inline">\frac{1}{2} I\omega^2</math>—, solidoaren biraketari. Agerikoa denez, solidoa biratzen ari ez bada, hauxe izango da honakoa izango da energia zinetikoaren balioa: <math display="block">E_\text {k} = \frac{1}{2} MV^2 ,</math> hau da, translazioari dagokiona; edo bestela esanda, solidoaren masa guztia masa-zentroan kontzentraturik balego edukiko lukeena. == Energia termikoa energia zinetiko gisa == [[Energia termiko\|Energia termikoa]] energia-mota bat da, [[materia]] osatzen duten [[molekula]] eta [[atomo]]<nowiki/>en energia zinetikoari dagokiona. [[Bero\|Beroa]]<nowiki/>ren, [[tenperatura]]<nowiki/>ren eta atomoen eta molekulen energia zinetikoaren arteko erlazioa [[Mekanika estatistiko\|mekanika estatistikoa]]<nowiki/>ren eta [[termodinamika]]<nowiki/>ren helburua da. == Energia zinetikoa mekanika erlatibistan == [[Erlatibitatearen teoria\|Mekanika ~~erlatibistan~~erlatibista]]<nowiki/>n, aldatu egin behar energia zinetiko klasikoaren adierazpena abiadura oso handien kasuan, alegia, [[argiaren abiadura]]ra hurbiltzen ari diren partikulen kasuan. Zehazki, honelaxe adierazi behar da energia zinetiko erlatibista: <math display="block">E_\text{k}=m\gamma{c^2}-mc^2=\frac{mc^2}{\sqrt{1-v^2/c^2}}-mc^2.</math> Adierazpen horretan, <math display="inline">m</math> [[masa]], <math display="inline">v</math> partikularen [[abiadura]], <math display="inline">c</math> [[argiaren abiadura]] eta <math display="inline">\gamma</math> faktorea —''Lorentzen faktorea'' edo ''gamma faktorea'' ere baderitzo— ageri dira. Energiaren adierazpen erlatibistak erakusten duenez, partikularen abiadura argiaren abiadurara hurbildu ahala, <math display="inline">\gamma=\frac{1}{\sqrt{1-v^2/c^2}}</math> ~~faktorea~~ gero eta handiagoa egiten da eta energia zinetikoak infiniturako joera hartzen du. Beraz, [[argiaren abiadura]] muga bat ~~dela~~da, masadun partikulek lortu ezin dutena. Beste ondorio bat ere atera daiteke formula horretatik, zeren <math display="inline">mc^2</math> terminoak partikularen pausaguneko [[energia]] adierazten baitu, eta horixe da hain zuzen, [[Albert Einstein\|Einsteinek]] azaldutako [[masa]]ren eta energiaren baliokidetza adierazten duen formula ospetsua: <math display="inline">E=mc^2</math>. == Ikus gainera == * [[energia]] * [[Energia potentzial\|energia potentziala]] * [[Energia mekaniko\|energia mekanikoa]] * [[Masa inertzial\|masa inertziala]] == Bibliografia == * Fishbane, Paul (2008) ''Fisika zientzialari eta ingeniarientzat. 1. bolumena, (1.etik-21.era Gaiak)'' Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea [[International Standard Book Number\|ISBN]] [[Berezi:BookSources/9788490820308\|9788490820308]] [[PubMed Central\|PMC]]932800438. * Etxebarria Bilbao, Jose Ramon (arg.) ''Fisika orokorra (2. argitalpena)'' UEU, Bilbo (2003) [[International Standard Book Number\|ISBN]] [[Berezi:BookSources/9788484380450\|9788484380450]]. * J.R. Etxebarria & F. Plazaola, ''Mekanika eta Uhinak,'' UEU, Bilbo (1992) ISBN 84-86967-42-2 * Marcelo Alonso, Edward J. Finn (1976). ''Física''. Fondo Educativo Interamericano. <small>ISBN: 8403209908; 8403202334; 8403209908; 9686 BC37.</small> == Kanpo estekak ==

Energia zinetiko: berrikuspenen arteko aldeak