17:41, 23 uztaila 2021ko berrikusketa aldatu Gotzon (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 5.897 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		18:03, 23 uztaila 2021ko berrikusketa aldatu desegin Gotzon (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 5.897 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
9. lerroa: === «Iparraldeko frontearen» galera === [[Espainiako Gerra Zibila\|Espainiako Gerra Zibilak]] Euskal Herrian bilakaera azkar bat izan zuen: kontuan izanik [[Estatu-kolpe\|estatu kolpea]] [[1936\|1936ko]] [[Uztailaren 18\|uztailaren 18an]] hasi zela, urtebete baino lehenago, [[1937\|1937ko]] [[Ekainaren 19\|ekainaren 19an]] hartu zuten [[Bilbo]] mendean [[Francisco Franco\|Francoren]] agindupeko tropa matxinatuek. Bilbo eskuratuta, [[Nafarroa Garaia]], [[Araba]], [[Gipuzkoa]] eta [[Bizkaia]] osorik gelditu ziren frankisten mende. Hor hasi zen [[Espainiako Bigarren Errepublika\|Errepublikaren]] aldeko borrokan aritutako [[Milizia\|miliziano]] askoren [[Erbesteratze (zigorra)\|erbesteratze]] prozesua, azken funtsean [[Nazionalsozialismo\|nazien]] [[Kontzentrazio-esparru\|kontzentrazio esparruetara]] deportatuak izateko lehen urratsa hura izan baitzen. {{Sakontzeko\|Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian}} 39 ⟶ 41 lerroa: {{Sakontzeko\|Santanderreko gudua}} Matxinatuek, ordea, indar fisiko eta moral handiagoa zeukaten, ~~italair~~[[Italiar faxismo\|italiar faxisten]] laguntzaz gainera, eta herriz herri joan ziren Errepublikaren aldeko tropen defentsak gainditzen. [[Eusko Gudarostea\|Euskal ~~bataloiei~~batailoiei]] zegokionez, borrokalarien morala lur jota zegoen, galera handiak eduki baitzituzten borrokan eta, hori gutxi balitz bezala, [[esamesa]] gero eta indartsuagoak baitziren agintari abertzaleak italiarrekin errendizioa negoziatzen ari ote ziren, ekainaz geroztik. Etsipen giro hartan, [[1937\|1937ko]] [[Abuztuaren 24\|abuztuaren 24an]], [[Guriezo\|Guriezon]] ([[Santoña]] herritik gertu), [[Euzko Alderdi Jeltzalea\|Euzko Alderdi Jeltzaleko]] eta [[Corpo Truppe Volontarie\|Corpo Truppe Volontarieko]] buruzagiek sinatutako [[Santoñako hitzarmena\|Santoñako bake hitzarmenaren]] eraginez, [[Eusko Gudarostea\|Eusko Gudarosteko]] batailoi gehienak desmobilizatu eta desarmaturik gelditu ziren.<ref group="oh">Jakina denez, italiarren tropa faxistak ez zuen hitzartutakoa bete, etsaia desarmatuta ere [[Berria hondartzako fusilamenduak\|mendekuzko fusilamenduak]] egin baitzituzten.</ref> Abuztuaren 26an, tropa frankistek eta italiar faxistek Santander ~~hiribura~~hiriburua menderatu zuten, eta ~~iraialren~~irailaren 17rako, Kantabria osorik hartua zuten. === Milizianoen ihesa === 95 ⟶ 97 lerroa: === Esparruetarako bideak === Frantziaren lurralde gehiena alemanen esku zegoela, eta armada ia guztiz deseginda, [[Hirugarren Reicha\|Hirugarren Reicharen]] [[Kontzentrazio-esparru\|kontzentrazio esparruetara]] deportatuak izan ziren euskal herritar [[Espainiako Bigarren Errepublika\|Errepublikaren]] alde borrokatutakoak lau eremutatik heldu ziren nazien mende egotera: ~~lehenik eta batez ere~~1940-1941ean, Atzerritar Langileen Konpainietatik~~; bigarrenik~~, Atzerriko Boluntarioen Martxako Errejimenduetatik eta Legiotik ; hirugarrenik, zibilen deportazio operazioetatik; eta, azkenik, [[Frantziako Erresistentzia\|Frantziako Erresistentziatik]].<ref>Manuel Rázola (1969), 15. or.</ref> [[Deportazio\|Deportatuak]] izatera iristeko, baina, [[espainiar]] [[Nazionalitate\|nazionalitatea]] zuten presoei estatus berezi bat ematen hasi ziren alemanak, 194ko abuzturik aurrera: gerra preso izatetik deportatu politiko izatera. Estatus berri hori gauzatua gelditu zen [[1940\|1940ko]] [[Irailaren 25\|irailaren 25ean]], Francoren gobernazio ministro [[Ramón Serrano Súñer\|Ramon Serrano Suñerrek]] Berlinera egin zuen bisitarekin bat, [[Reich\|Reicheko]] Segurtasun Departamentu Zentralak emandako agindu batean. Handik aitzina, ''rotspanier'' edo «espainiar gorriak» ez ziren armada arerio baten kide soilak, baizik deuseztatu beharreko etsai politikoak.<ref name=":1" /> 910 ⟶ 912 lerroa: Egoera guztiz aldatu zen [[1939\|1939ko]] [[Irailaren 1\|irailaren 1ean]], [[Poloniaren inbasioa\|Alemaniak Polonia inbaditu]] zuenean eta, horren ondorioz, Frantziak gerra deklarazioa egin zionean Alemaniari. Une horretatik aurrera, Espainiatik iritsitako iheslari errepublikanoak ―gizonezkoak, noski, bereziki [[Errepublikako Herri Armada\|Errepublikako Herri Armadan]] aritutakoak― Frantziako armadan sartzeko presio ikaragarri bat zabaldu zen. Estimazioen arabera, 65.000-70.000 bat gelditu ziren Frantziako armadaren egituren barruan: 60.000 inguru Atzerritar Langileen Konpainietan; 3.000 inguru Atzerriko Legioan; eta 3.000 Atzerriko Boluntarioen Martxako Errejimenduetan (RMVE).<ref>Ikus Diego Gaspar Celaya (2015) ''La guerra continúa. Voluntarios españoles al servicio de la Francia libre (1940-1945)''. Madril, Marcial Pons. ISBN 978-8415963714.</ref> Ez dago jakiterik horietatik zenbat ziren euskal herritarrak. [[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 101I-055-1592-05A, Frankreich, französische Kriegsgefangene.jpg\|thumb\|180x180px\|[[Wehrmacht\|Wehrmachtek]] preso hartutako frantses soldaduak, 1940ko maiatzean.\|ezkerrera]] Gerraren lehen hilabeteetan ―Frantzian ''[[Txantxa-gerra\|Drôle de guerre]]'' deitu zen garaian―, babes-~~azpiegiturak~~a zpiegiturak sortzeko lanetan aritu ziren: [[Maginot lerroa]] gotortzen, Alemaniarekiko muga lerroan; hortik [[Loira (ibaia)\|Loira]] bitarteko lurraldeak babesten; eta, oro har, Frantziako lurralde osoan banatuta.<ref name=":1">Etxahun Galparsoro eta [[Josu Chueca]] (2020), 8. or.</ref> [[Txantxa-gerra]] bat-batean amaitu zen, [[1940\|1940ko]] [[Maiatzaren 10\|maiatzaren 10ean]], [[Luxenburgo]], [[Belgika]], [[Herbehereak]] eta [[Frantziako alemaniarren okupazioa Bigarren Mundu Gerran\|Frantzia]] inbaditzeko operazioari ekin zionean Alemaniak. Berrogei bat egunen buruan, [[Wehrmacht\|Wehrmachteko]] tropek aise hartu zituzten mendean lau herrialdeak. Frantzian, bereziki, okupazioak guztiz ezustean harrapatu zuen armada: aste gutxitan. hiru bat milioi kide hartu zituzten [[preso]] alemanek; horien artean euskal herritarrak zenbat ote ziren jakitea zaila da.<ref name=":1" /> === Esparruetarako bideak === Frantziaren lurralde gehiena alemanen esku zegoela, eta armada ia guztiz deseginda, [[Hirugarren Reicha\|Hirugarren Reicharen]] [[Kontzentrazio-esparru\|kontzentrazio esparruetara]] deportatuak izan ziren euskal herritar [[Espainiako Bigarren Errepublika\|Errepublikaren]] alde borrokatutakoak ~~lau~~eremu ~~eremutatik~~hauetatik heldu ziren nazien mende egotera: ~~lehenik~~1940-1941 ~~eta batez ere~~bitartean, Atzerritar Langileen Konpainietatik~~; bigarrenik~~, Atzerriko Boluntarioen Martxako Errejimenduetatik eta Atzerriatren Legiotik; ~~hirugarrenik~~1942-1945 bitarte, zibilen deportazio operazioetatik; eta~~, azkenik,~~ [[Frantziako Erresistentzia\|Frantziako Erresistentziatik]].<ref>Manuel Rázola (1969), 15. or.</ref> [[Deportazio\|Deportatuak]] izatera iristeko, baina, [[espainiar]] [[Nazionalitate\|nazionalitatea]] zuten presoei estatus berezi bat ematen hasi ziren alemanak, 194ko abuzturik aurrera: gerra preso izatetik deportatu politiko izatera. Estatus berri hori gauzatua gelditu zen [[1940\|1940ko]] [[Irailaren 25\|irailaren 25ean]], Francoren gobernazio ministro [[Ramón Serrano Súñer\|Ramon Serrano Suñerrek]] Berlinera egin zuen bisitarekin bat, [[Reich\|Reicheko]] Segurtasun Departamentu Zentralak emandako agindu batean. Handik aitzina, ''rotspanier'' edo «espainiar gorriak» ez ziren armada arerio baten kide soilak, baizik deuseztatu beharreko etsai politikoak.<ref name=":1" /> 1.626 ⟶ 1.630 lerroa: * Etxahun Galparsoro, [[Josu Chueca]] (2020) ''[https://www.gogora.euskadi.eus/contenidos/informacion/gogora_dokumentuak/eu_def/Euskaldunen-deportazioa-1940-1945.pdf Euskaldunen deportazioa Hirugarren Reicheko esparruetara (1940-1945)]''. Gasteiz, Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutua (online argitalpena).<ref name=":0" group="oh" /> [[Urko Apaolaza]] (2020) «[https://www.argia.eus/albistea/mauthausen-euskal-deportatuen-hiltegia Mauthausen, euskal deportatuen hiltegia]» in ''[[Argia (aldizkaria)\|Argia]],'' 2685 zk., 22-26. or. ISSN 0213-909X. Etxahun Galparsoro (2020) ''Bilbao en Mauthausen: memorias de supervivencia de un deportado vasco'', Bartzelona, Crítica. [[Berezi:BookSources/9788491991786\|ISBN 978-849199786]]. *Mixel Esteban (2007) ''Regards sur la Seconde Guerre Mondiale en Pays Basque''. Donostia, Elkar. [[Berezi:BookSources\|ISBN: ‎ 978-8497835497]].

Lankide:Gotzon/Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak