Lankide:Gotzon/Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary |
||
1. lerroa:
'''[[Hirugarren Reicha|Hirugarren Reichak]] euskal herritar ugari deportatu zituen [[Frantzia|Frantziatik]] [[Kontzentrazio-esparru|kontzentrazio esparruetara]]''', 1940-1945 bitartean.
== Gerra zibilaren amaiera ==▼
▲'''[[Hirugarren Reicha|Hirugarren Reichak]] euskal herritar ugari deportatu zituen [[Frantzia|Frantziatik]] [[Kontzentrazio-esparru|kontzentrazio esparruetara]]''', 1940-1945 bitartean. Gehienak [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Espainiako Gerra Zibilean]] [[Frankismo|frankista]] [[Matxinada|matxinatuen]] aurka borrokatu ondoren ihes egindakoak ziren. Gizonezkoak, gehienetan, [[Mauthausen-Gusen kontzentrazio-esparrua|Mauthausen-Guseneko]] esparrura eraman zituzten; emakumeak, berriz, [[Ravensbrück|Ravensbrück-eko]] kontzentrazio esparrura. Euskal deportatu haietako asko bizirik irten baziren ere, [[Bigarren Mundu Gerra]] amaituta, haien bizipen lazgarriak ez ziren ezagutuak izan euskal gizartean, ez ikertuak ere, askoz geroago arte.
[[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herriko]] herritarren kasuan, baita ere, ugari izan ziren deportatuak, [[Judu|juduak]] izateagatik edo [[Frantziako Erresistentzia|Erresistentziarekin]] bat egiteagatik, gehienbat. [[Bigarren Mundu Gerra]] bukatu zenean [[Frantzia|Frantziako]] estatuaren aitortza eta oroimen eskubidea jaso zuten ―Hegoaldekoek ez bezala―, baina agian horrexegatik ere ez zen ikerketa lan sistematikorik egin Iparraldeko deportatuen nortasuna eta gainerako xehetasunak jakiteko.
=== «Iparraldeko frontearen» galera ===
31 ⟶ 32 lerroa:
[[1937|1937ko]] [[Maiatzaren 5|maiatzaren 5etik]] aurrera [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikaren]] aldeko [[milizia]] eta [[armada]] osoaren agintea [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzaren]] esku gelditu zen arren, maiatzaren amaierarako, faxistak hurbil ziren [[Bilboko Burdin Hesia|Bilboko Burdin Hesitik]]. Bizkaia eta Bilbo babesteko Errepublikako gobernuak eta, batez ere, Eusko Jaurlaritzak egindako ahaleginak hutsalak gertatu ziren, alde batetik, hegazkinetarako azpiegitura eskasagatik, eta, bestetik, agintarien koordinazio arazoengatik.<ref>Ikus Stanley G. Payne (1974) ''El nacionalismo vasco: de sus orígenes a la ETA''. Bartzelona, Dopesa. ISBN 978-8472351967.</ref> Horrez gainera, [[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesiaren]] eraginkortasuna ezerezean gelditu zen, [[eraikuntza]] akatsengatik eta, batez ere, hesiaren planoak frankisten esku utzi zituzten [[Pablo Murga]] eta [[Alejandro Goikoetxea]] ingeniarien traizio ekintzagatik.<ref>Ikus [[Iñaki Egaña]] (1996) ''Diccionario histórico-político de Euskal Herria''. Tafalla, Txalaparta. ISBN 978-8481360394. 145-148 or.</ref>
[[Fitxategi:Nido de ametralladoras del Cinturón de Hierro de Bilbao, en las peñas de Santa Marina (1937).jpg|thumb|180x180px|[[Bilboko Burdin Hesia|Bilboko Burdin Hesiko]] [[metrailadore]]-gotorlekua, [[Mikoleta|Mikoletan]] ([[1937]]).]]
Bilboko defentsen aurkako hegazkin faxisten bonbardaketa etengabearen laguntzaz, [[Ekainaren 19|ekainaren 19an]] hartu zuten mendean Bilbo faxistek. Ordurako, [[Ekainaren 13|ekainaren 13ko]] gauean, [[Eusko Jaurlaritza|Eusko Jaurlaritzak]] herritar gehienak hiritik atera zituen. [[Bizkaia|Bizkaiko]] hiriburua babesten borrokatutako [[Milizia|miliziano]] eta [[gudari]] [[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikanoak]] bezperan, [[Ekainaren 18|ekainaren 18an]], irten ziren hiritik. {{sakontzeko|Bilboko gudua}}
==== Santander ====
Errepublikaren aldeko gudari eta miliziano gehienentzat, ihesbide bakarra izan zen lurrez [[Santander]] aldera jotzea. Han, [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikako gobernuak]] eratutako Iparraldeko Batzorde Delegatuaren aginduetara ―Euskadiko, [[Asturiasko Printzerria|Asturiaseko]] eta Kantabriako agintariz osaturik―, Santander defendatzeko borrokan sartu ziren, 1937ko abuztuaren hasieran.
{{Sakontzeko|Santanderreko gudua}}
Matxinatuek, ordea, indar fisiko eta moral handiagoa zeukaten, italair faxisten laguntzaz gainera, eta herriz herri joan ziren Errepublikaren aldeko tropen defentsak gainditzen. Euskal bataloiei zegokionez, borrokalarien morala lur jota zegoen, galera handiak eduki baitzituzten borrokan.
Etsipen giro hartan, [[1937|1937ko]] [[Abuztuaren 24|abuztuaren 24an]], [[Guriezo|Guriezon]] ([[Santoña]] herritik gertu), [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Euzko Alderdi Jeltzaleko]] eta [[Corpo Truppe Volontarie|Corpo Truppe Volontarieko]] buruzagiek sinatutako [[Santoñako hitzarmena|Santoñako bake hitzarmenaren]] eraginez, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] batailoi gehienak desarmaturik gelditu ziren.<ref group="oh">Jakina denez, italiarren tropa faxistak ez zuen hitzartutakoa bete, etsaia desarmatuta ere [[Berria hondartzako fusilamenduak|mendekuzko fusilamenduak]] egin baitzituzten.</ref>
Abuztuaren 26an, tropa frankistek eta italiar faxistek Santander hiribura menderatu zuten, eta iraialren 17rako, Kantabria osorik hartua zuten.
▲Etsipen giro hartan, [[1937|1937ko]] [[Abuztuaren 24|abuztuaren 24an]], [[Guriezo|Guriezon]] ([[Santoña]] herritik gertu), [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Euzko Alderdi Jeltzaleko]] eta [[Corpo Truppe Volontarie|Corpo Truppe Volontarieko]] buruzagiek sinatutako [[Santoñako hitzarmena|Santoñako bake hitzarmenaren]] eraginez, [[Eusko Gudarostea|Eusko Gudarosteko]] batailoi gehienak desarmaturik gelditu ziren.<ref group="oh">Jakina denez, italiarren tropa faxistak ez zuen hitzartutakoa bete, etsaia desarmatuta ere [[Berria hondartzako fusilamenduak|mendekuzko fusilamenduak]] egin baitzituzten.</ref>{{sakontzeko|Bilboko gudua}}
=== Milizianoen ihesa ===
| |||