Nabarrismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t →Sustraiak: parag |
|||
12. lerroa:
=== Sustraiak ===
XX. mendeko historian, jarrera politiko honen kide nagusiak [[Raimundo García García]] "Garcilaso", [[Víctor Pradera]], [[Eladio Espartza|Eladio Esparza]], [[Jesús Aizpún]], eta [[Jaime Ignacio del Burgo]] izan dira. Nabarrismo espainolistak [[Nafarroako Foruak Eraldatzeko Legea|1841eko Lege Hitzartuan]] bilatu nahi izan ditu bere erroak. Hala ere, jarrera hori ere XX. mendeko bilakaera bat izan da, nabarrismo espainolistaren hainbat aldezle garrantzitsuk gaitzetsi egin baitzuten 1841eko konponbide hori, edo onartu bederen nafar herriak haserre edo traiziotzat hartu zuela ([[Jose Maria Iribarren]]).<ref>{{Erreferentzia|izena=José María Esparza|abizena=Zabalegi|izenburua=Del Burgo: ¿ingenuo o perillán?|hizkuntza=eu-ES|data=2009-09-16|url=https://nabarralde.eus/del-burgo-iingenuo-o-perillan/|aldizkaria=Nabarralde|sartze-data=2021-06-11}}</ref> 1841etik aurrera, Nafarroa Garaiak, alde batetik, eta mendebaldeko euskal lurraldeek, bestetik, hartu zituzten bide desberdinek bi eredu politiko adierazi zituzten: lehena Espainiako probintzia izateko ia asimilatua, baina ezohiko estatus baten jabe; bigarrena, berriz, aurreko egitura instituzionalari atxikia.<ref name=":4">{{erreferentzia|izena=Ibai|abizena=Elorriaga|urtea=2014|izenburua=Kondaira|argitaletxea=UEU|orrialdeak=14-17
1865 ingururako, Nafarroa Garaiko eskola katoliko tradizionalista berezi bat identifika zitekeen, Espainiako beste euskal lurraldeekin lankidetzan aritu eta hurbiltzearen aldekoa eta foruzalea; liberalismoaren eta separatismoaren kontrakoak ziren, «"nabarrismoko eskola banandu bat", teokrazian oinarritua», progresistek deitu ziotenez.<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Ibai|abizena=Elorriaga|urtea=2014|izenburua=Kondaira|argitaletxea=UEU|orrialdea=6|argitaratze-zenbakia=14|artikulua=Nabarrismoaren bilakaera historikoa euskal-nafar batasunaren aurrean|artikulu-url=http://www.kondaira.eus/article/view/47/52}}</ref> Gamazadak, 1893-1894. urteetan, 1841eko probisioak hausten zituen Gamazo Espainiako ogasun ministroaren erabakiaren kontra harrotu zituen nafarrak; ondorioz, 1841eko Foruak Eraldatzeko Legea nafar identitatearen ikur bihurtu zituen askorentzat.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Juán María|abizena=SÁNCHEZ PRIETO|izenburua=Historia del navarrismo (1841-1936). Sus relaciones con el vasquismo|url=https://core.ac.uk/reader/11498990|sartze-data=2021-06-28}}</ref> XIX. mende amaieran eta XX.aren hasieran nabarrismoaren zati handi batek identifikazio oso nabarmena zuen euskaltzaletasunarekin. Joera eskuindar erreakzionarioek eta katolikoek ontzat ematen zuten [[euskozaletasun]]a. Are, hori izan zen ''[[Diario de Navarra]]'' egunkariak izan zuen posizioa sortu berritan (1903).<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=eu|izenburua=Nafarroa, orain ala inoiz ez|urtea=2016|abizena=Orzaiz, Ion|izena=Senar, Joxerra|orrialdeak=|orrialdea=126|argitaletxea=|ISBN=978-84-9027-661-7}}</ref> [[Nafarroako Foru Aldundia|Nafarroako Aldundia]]<nowiki/>k [[Euskaltzaindia]] eta Eusko Ikaskuntza sortzen parte hartu zuen, baita ''[[Euskalerriaren alde]]'' aldizkaria ere, eta euskal unibertsitatearen proiektuan lan egin zuen.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref>
Bat zetozen joera horrekin [[Raimundo García García|Raimundo Garcia]] ''Garcilaso'', [[Víctor Pradera|Victor Pradera]], [[Rafael Aizpun]], [[Julio Ruiz de Alda]], [[Joaquín Beuntza|Joaquin Beuntza]] eta abar, guztiak ere kontserbadoreak, katolikoak eta espainiazaleak, baita [[Eusko Ikaskuntza]]ko kideak ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref> Haietako asko karlistak ziren, edo karlismotik ateratakoak. Urte gutxiren buruan, ordea, jarrera aldatuz joan ziren, eta euskal asmo politikoekin mesfidati agertzen hasi ziren. Euskal Herria bai, baina subjektu pasibotzat hartuta. [[Floren Aoiz]]ek, historialari eta [[ezker abertzale]]ko bozeramaile izandakoak, euskal lurraldeen arteko polarizazio batean aurkitu du horren arrazoia. [[Industria Iraultza|Garapen industrial]] bizkorraren epelean, nekazaritzan oinarritutako nafar lurjabeek eta [[kazike]]<nowiki/>ek errezeloz ikusten zuten [[Bizkaia|Bizkaiko]] eliteek hartutako nagusitasuna eta lurralde horren [[demografia]] hazkundearen indarra. Bizkaian ideia berriak ere puri-purian ziren, eta nafar jauntxoek arriskugarritzat zeuzkaten berrikuntza horiek guztiak. [[1917]]<nowiki/>tik aurrera, beste euskal lurraldeetara baino, jauntxo horiek [[Madril]]<nowiki/>era joan ziren babes bila, baita euskal lurraldeen arteko edozein batasuni gogor egin ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 40-41. or.</ref>▼
▲Gamazadak, 1893-1894. urteetan, 1841eko probisioak hausten zituen Gamazo Espainiako ogasun ministroaren erabakiaren kontra harrotu zituen nafarrak; ondorioz, 1841eko Foruak Eraldatzeko Legea nafar identitatearen ikur bihurtu zituen askorentzat.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Juán María|abizena=SÁNCHEZ PRIETO|izenburua=Historia del navarrismo (1841-1936). Sus relaciones con el vasquismo|url=https://core.ac.uk/reader/11498990|sartze-data=2021-06-28}}</ref> XIX. mende amaieran eta XX.aren hasieran nabarrismoaren zati handi batek identifikazio oso nabarmena zuen euskaltzaletasunarekin. Joera eskuindar erreakzionarioek eta katolikoek ontzat ematen zuten [[euskozaletasun]]a. Are, hori izan zen ''[[Diario de Navarra]]'' egunkariak izan zuen posizioa sortu berritan (1903).<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=eu|izenburua=Nafarroa, orain ala inoiz ez|urtea=2016|abizena=Orzaiz, Ion|izena=Senar, Joxerra|orrialdeak=|orrialdea=126|argitaletxea=|ISBN=978-84-9027-661-7}}</ref> [[Nafarroako Foru Aldundia|Nafarroako Aldundia]]<nowiki/>k [[Euskaltzaindia]] eta Eusko Ikaskuntza sortzen parte hartu zuen, baita ''[[Euskalerriaren alde]]'' aldizkaria ere, eta euskal unibertsitatearen proiektuan lan egin zuen.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref> Bat zetozen joera horrekin [[Raimundo García García|Raimundo Garcia]] ''Garcilaso'', [[Víctor Pradera|Victor Pradera]], [[Rafael Aizpun]], [[Julio Ruiz de Alda]], [[Joaquín Beuntza|Joaquin Beuntza]] eta abar, guztiak ere kontserbadoreak, katolikoak eta espainiazaleak, baita [[Eusko Ikaskuntza]]ko kideak ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref> Haietako asko karlistak ziren, edo karlismotik ateratakoak.
▲Urte gutxiren buruan, ordea, jarrera aldatuz joan ziren, eta euskal asmo politikoekin mesfidati agertzen hasi ziren. Euskal Herria bai, baina subjektu pasibotzat hartuta. [[Floren Aoiz]]ek, historialari eta [[ezker abertzale]]ko bozeramaile izandakoak, euskal lurraldeen arteko polarizazio batean aurkitu du horren arrazoia. [[Industria Iraultza|Garapen industrial]] bizkorraren epelean, nekazaritzan oinarritutako nafar lurjabeek eta [[kazike]]<nowiki/>ek errezeloz ikusten zuten [[Bizkaia|Bizkaiko]] eliteek hartutako nagusitasuna eta lurralde horren [[demografia]] hazkundearen indarra. Bizkaian ideia berriak ere puri-purian ziren, eta nafar jauntxoek arriskugarritzat zeuzkaten berrikuntza horiek guztiak. [[1917]]<nowiki/>tik aurrera, beste euskal lurraldeetara baino, jauntxo horiek [[Madril]]<nowiki/>era joan ziren babes bila, baita euskal lurraldeen arteko edozein batasuni gogor egin ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 40-41. or.</ref>
| |||