Eskrima: berrikuspenen arteko aldeak

'''Eskrima''' edo '''ezpata-jokoa''' arma zuriak erabiltzen dituen borroka [[kirol]] mota bat da., [[Asia]]ko arteborroka martzialenarteen [[Europa]]ko baliokidea. Kirol honenhorren helburua aurkaria arma zuri baten puntarekin ukitzea da, araudiak baimena ematen duen lekuetan.

Jatorri espaniarra duen kirol olinpiko bakarra da. Hala ere, beste herrialde batzuetan gehiago hedatu zen, eta tradizio gehiagohandiagoa dago [[Frantzia]], [[Italia]] edo [[Hungaria|Hungrian]]. [[Olinpiar Jokoak|Joko Olinpiko moderno]] guztietan egon dendiren lau kiroletako bat da <ref>[http://www.olympic.org/Assets/OSC%20Section/pdf/QR_sports_summer/Sports_Olympiques_escrime_eng.pdf Historia olinpikoa: esgrima (.pdf)]</ref>. Mugimenduak oso bizkorrak eta bat-batekoak izaten direnez, forma fisiko bkaina eta erreflexu onak beharrezkoak dira, maila onean aritzeko.

Hizkuntza ofiziala [[frantses]]a da, eta arauak ezartzen dituen nazioarteko organismoa Fédération International d’Escrime (FIE) duelarik.da Hala(hala eta guztiz ere, herrialde bakoitzak bere hizkuntza erabiltzen du nazio-barruko probetan. Baina), probanazioarteko nazioartekoaproba denean, epaileek nahitaez frantsesa erabili behar dute nahitaezbaitute.

Epaileak, gainera, keinu kode bat du, gertatutakoa azaltzeko.

''Eskrima'' hitzak antzinako ''escremie'' hitz frantsesetik dator. Etaeta hauhori, aldi berean [[frankoak|frankoen]] hizkuntzaren ''skirmjan'' hitzetik. HonenHaren esanahia ''babestu'' da. [[Etimologia]]k, beraz, eskrima babes kirol bat dela azaltzen digu, arma zuri baten bidezko babesa.

=== Esgrima EuskadinEuskal Herrian ===

1923-an geroago liskartzen jarraituko ziren1923an [[Bizkaia|Bizkaiko]] lehendabiziko txapelketen sustatzaile izan zen, eta ondoren eskualdekoetan eta nazionaletanespainiarretan aritu ziren. Klub bizkaitar hauekhoriek [[Donostia]]ko esgrimalarieneskrimalarien elkarteerrege errealaelkartea eta [[Gasteiz]]ko zirkuluarekin batera, [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskadiko]] esgrimaeskrima federakuntzafederazioa osatu zuten. [[Espainiako Gerra Zibila|Guda zibilaren]] ondoren, haren seme Jose Marik ordezkatu zuen: lehen klaseak [[Frantzia]]n eman zituen eta poliki-poliki bere aitaren aretoa eta irakaskuntzen eginkizunak bereganatu zituen. Jose Mari Suñé 40 urte baino gehiagotan Euskal Herriko eskrimaren erreferentzia izan zen, bere aitaren irakaskuntzak eta espiritua belaunaldietan mantenduz.

Aldi berean, Bilboko Club Deportivo-ko esgrimakoeskrimako saila, hasiera batean biSuñétarren Suñé-en atolakuntzarenantolakuntzaren menpekoa, 50 eta 60-ko60ko hamarkadetan jarduera nabarmenarekinnabariekin jarraitusegitu zuen. [[1951-an]]<nowiki/>n Fernando Frelin-ek ''Ciudad de Burgos'' txapelketa irabazi zuen floretean. 1952-an1952an Florencio Grijalbak zuzendutako [http://www.esgrimabizkaia.com| Bizkaiko Esgrima Federakundea] sortu zen. 60-ko60ko hamarkadan Ricardo Frelin-ek, Fernandoren semea, Espainiako florete txapelketa irabazi zuen junior mailan eta Rosa Maria Altea espainiakoEspainiako txapeldunordea izan zen.

Espainiako esgrimaeskrima federakundeerrege errealarenfederazioaren ([http://wwww.esgrima.es| RFEE]) ordezkoa zen Ricardo Frelin Club Deportivo-ko aretoan jarraitusegitu zuen, 90-ko hamarkadararte eskuzabalki90eko tiratzaileakhamarkada hezituzarte.

Azkenik, 80.ko80ko hamarkadan José Ignacio Anguísola, Suñé—Suñé eta Ricardo Frelin-en ikaslea,ikaslea— bilbokoBilboko esgrimareneskrimaren oinarriak kirolarenkirola difusiorakohedatzeko modu berrietara moldatzeko gorabide eta irakaskuntza lanetan hasi zen. Modu honetanhorretan sortu ziren gaur egungo bilbokoBilboko klubak eta Bizkaiko federakuntza. Esgrima udal-polikiroldegietan sartu zen eta txapelketa nazionaletara bueltatuitzuli zen bilbokoBilboko eskrima. Ekintza horien guztien ondorioz, Arabako eta Bizkaiko federazioen baturaz, Euskadiko Esgrima Federakuntza sortu zen [[1996]]. esgrimaurtean.

Doluen antza gehien duen eskrima modalitatea dugu hau. Floretea bezala puntako arma da, baina honetan gorputz osoan jo daiteke, eta ez dago inolako lehentasunik; bi tiratzaileek aldi berean jotzen badute biek eskuratuko dute puntu bana. Hiru armen artean pisutsuena dugu (750g), eta eskubabesa floretearena baino nabarmenki handiagoa da, oraingoan eskua jomuga da eta. Oro har, ezpatako borrokaldiak geldoagoak izaten dira, lehentasun ezagatik datorrena, aurkariaren akatsa itxarotea estrategia oso erabilia baita. Hortaz ezpatako ekitaldiak ez dira, normalean, horren intentsoak fisikoki, baina taktikoki landuagoak dira.

Floretea bezain arina (500g500 g) dugu hauda. Jomuga gerritik gorakoa da eta bai puntarekin zein sorbatzarekin jo daiteke, hau da, sable-orri osoarekin. Floretean bezala, lehentasuna hartzen da kontuan, baina kolperen bat gerritik behera jotzen badu (jomugatik kanpo), makina elektrikoak ez du erregistratuko eta hutsezko eraso bat bezala goietsiko da. Hiruretan azkarrena da, eta hauxe dela eta araudian pare bat bitxikeria ditu: moteltzeko asmoarekin, aurrerapausoetan debekatua dago hankak gurutzatea, kirolariek korrikan ez aritzeko erasoaren lehentasuna lortu nahian. Horren arina izatearren ez da denbora neurtzen beste bietan bezala, eta 15 puntuetarainoko borrokaldietan minutu bateko aisialdia (florete eta ezpatan 3 minutu eta gero lortzen dena), bietariko batek 8 puntu eskuratzean ematen zaie tiratzaileei.

1982-ko1982ko mundu txapelketan, Vladimir Smirnov sobietarra faboritoen artean zegoen, aurreko urteko mundu txapelduna eta 1980-ko1980ko txapeldun olinpikoa baitzen. Hala ere, istripu bat jasanizan zuen: bere aurkaria zen Mathias Behr alemiarrarenalemaniarraren floretea hautsi zeneta Smirnov-enSmirnoven aupegi-babesa zeharkatuzzeharkatu zuen. Handik 9 egunetaraegunera hil egin zen. Geroztik, kirolarien segurtasuna bermatzeko, arau oso zorrotzak ezarri ziren, eta ez da beste hildakorik gertatu. Hona hemen euren segurtasunerako eskrimalariek erabilitako jantziak:

* <u>Maskara/aurpegi-babesa</u>: 1600N1600 N-takoko indarra egin behar da hauek apurtzeko, borrokaldi erreal batean birtualki ezinezkoa dena. Ia buru osoa estaltzen du, sare metaliko batekin. Lepoa erresistentzia berdinekobereko zuntz malgu batekin babesten da.

* <u>Jaka</u>: 800N800 N-takoko indarra behar da jakak zulatzeko. Normalean Kevlar materialez eginda daude, elastikoamaterial denelastikoaz materialekinekin nahastuz. Gorputzari hertsita eramaten dira, tolesdurarik egon ez daitezendadin eta mugimendua ez ekiditekooztopatzeko. MangaMahuka luzekoak eta lepo altukoak dira.

* <u>Prakak</u>: Jaka bezalako materialekinmaterialaz egiten dira, eta horiek ere 800N800 N-takoko indarra jasan dezakete. ZilborrerarteZilborreraino babesten dute, eta goian mantentzeko, tiranteekintiranteen bidez eusten dira. Behekaldetik belaunerartebelaunetaraino iristen dira, hanken mugimendu bortitzakazkarrak galaraz ez dezatenditzaten.

* <u>Bularrekoa</u>: Emakumeek plastiko zurruneko babes batbabesa janzten dute jakaren azpitik; gizonek, aldiz, jakaren material berdinekobereko bular-babes batbabesa, ere800 800NN-takoko indarra jasan dezkenadezakeena. Bi babesak batuz, maskara apurtzeko beste indar egin beharko litzateke,; beraz, ezinbestekoak direnorgano organoaknagusiak erabat babestuta geratzen dira.

* <u>Eskularrua</u>: Hau jakaJaka-besoaren gainetik jartzen da, armak arroparen azpitik sartzeko aukera ekiditzekosaihesteko. Normalean soilik eskularru bat erabiltzen da, arma maneiatzen duendarabilen eskuan.

FIE-ren araudiaren arabera, sailkapenaren araberako ligaxkak egiten dira (6-7 tiratzaileez osatuak), eta ligaxka hauetanhorietan, aurretiaz ezarritako orden zehatz batean tiratzaileak aurrez aurre jartzen dira. Ahal den neurrian klub/herrialde bereko partaideak ligaxka ezberdinetan egotea saiatu behar da (betiere sailkapenaren puntuak garrantzitsuagoak dira). 7ko ligaxka baten borrokaldi ordena honakoa da (lerroka irakurri):

Hemendik aurrera aurrez- aurrekoak '''15 tantora''' izango dira. Denboraren aldetik, 3 minututakominutuko 3 saio daude ('''9 min.'''), tarteko minutu bateko atsedenaldiaz, zeinetan entrenatzaileekin hitz egiteko aukera dagoen. Borrokaldia galdu ezkero txapelketatik kanporatua geratzen da. Elkarketa horiek aurreko txandaren osteko zerrendaren araberakoak dira, eta koadroka doaz, hau da, 64ko koadro batean adibidez, lehenak 64.aren aurka borrokatuko da, bigarrenak 63.aren aurka eta abar. Behin 64ko koadroa gaindituta, 32koa modu berean segituko da, eta finalera iritsi arte. Aipatzekoa da finalerdiak galtzen dituztenak ez direla elkarren kontra borrokatzen, baizik eta hirugarren postua elkarbanatzen dute: bi hirugarren daude. Lehiaketaren bukaerako postuaren arabera, hurrengo puntuak lortuko dira sailkapen orokorrerako:

Txapelketaren mailaren arabera taldeak klubak edo herrialdeak izango dira. Talde bakoitzean 3 esgrimalarieskrimalari daude, eta erreserbako laugarren bat, ordezko. Arerioek orden jakin batean egiten dute aurka banakako borrokaldietan. Hauek, '''3 minutura''' izango dira eta 5 puntura borrokaldi bakoitzekoborrokaldiko. Bigarren borrokaldian, 10 puntura joateko aukera dago,; hirugarrenean, muga 15 puntukoa da; mugalaugarrenean, laugarrenean 20-koa20koa, eta abar. Bukaeran, '''45 tantora''' izango da.

Kasu berezia da: hau.ez Ligaxkadago txandaligaxka desagertzen da,txandarik eta zuzenean kanporaketa txandan aritzen dira tiratzaileak. Horrez gain finalerdiak galdu dituztenek haien aurka borrokatzen dute hirugarren postu bakuna lortzeko. Urte olinpikoan ez da munduko txapelketarik antolatzen, baina 2004ko Jokoetatik aurrera banakako eta taldekako proba bana kentzen dira (adibidez, emakumezkoen floretea eta taldekako gizonezkoen sablea), Joko Olinpikoen edizioetan proba hauek txandakatuz. Hortaz, bisurteetan mundu txapelketa antolatzen da.

[[Fitxategi:Wheelchair.ogv|thumb|Leipzig 2010-n2010ean egindako ezpata erakustaldia. Briese-Baetke (ezk.) eta Duplitzer (esk.), biak europakoEuropako txapeldun alemaniarrak dira.]]

== Historiako esgrimalarieskrimalari gorenenak ==

'''Lucien Gaudin''' (1886-1934): 1904 eta 1928 urteen artean urteen artean hainbat domina lortu zituen munduko txapelketetan eta Joku Olinpikoetan, banaka eta taldeka eta bai floretean zein ezpatan. 1928. urtean, 42 urte zituela, Amsterdam-ekoAmsterdamgo JokuJoko Olinpikoetan 3 domina lortu zituen,: urreakobi urrezko bi eta zilarrezko bat.

'''Nedo Nadi''' (1894-1940): Dudarik gabe, historian egonizan den onenetarikoa, onena ez bada. JokuJoko Olinpikoen edizio berean hiru armetan urrezko domina lortu duen eskrimalari bakarra da <ref>[http://www.olympic.org/fencing-equipment-and-history?tab=history Esgrimaren historia olinpikoa]</ref>. Hau Antwerp-en gertatu zen, 1920an; taldekako hiru frogakprobak irabazi zituen, eta banakako bi (ezpatako txapelketan ez zuen parte hartu) <ref>[http://www.olympic.org/nedo-nadi Nedo Nadi]</ref>.

'''Aladar Gerevich''' (1910-1991): Sablista hungariar honek munduko txapelketetan 14 urrezko domina lortu zituen, eta 7 urrezko Joko Olinpikoetan, esgriman inork berdindutako marka <ref name=oly/>. 6 edizio ezberdinetanediziotan urrezko domina lortu zuen, (errekor hauhori Brigitt Fischer kayakalari alemaniarrarekin batera mantentzen du). Bere azken urrezko domina 50 urte zituela irabazi zuen <ref>[http://www.olympic.org/aladar-gerevich Aladar Gerevich]</ref>.

'''Christian d’Oriola''' (1928-2007): Frantziar floretelari honenhorren goitizena d’Artagnan zen eta FIE-akFIEak 2001ean “XX. mendeko eskrimalaria" titulua eman zion <ref name=fie> [http://www.fie.ch/download/magazines/2008/Escrime_61.pdf FIE aldizkaria 2008 (.pdf)]</ref>. Joko Olinpikoetan 6 domina lortu zituen (3 taldeka eta 3 banaka) eta munduko txapelketetan urrezko 8 (4 taldeka eta 4 banaka) eta urrezko bat.

'''Edoardo Mangiarotti''' (1919-2012): EsgrimakoEskrimako historian beste edonork baino domina gehiago lortu ditu munduko txapelketetan zein Joko Olinpikoetan <ref name=oly> [http://www.olympic.org/Documents/Reference_documents_Factsheets/Records_and_medals_at_the_Games_Olympiad.pdf Errekor olinpikoak]</ref>: denera, osotara 39. 2003an[[2003]]<nowiki/>an [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea|NOB]]-ak platinozko lore-koroarekin saritu zuen, Joko Olinpikoen historian edozein kiroletako atletarik kondekoratuena zela esanez <ref name=fie />. 2012-ko apirilean, historia osoan soilik 3 kirolarik lortu dituzte domina olinpiko gehiago: [[Michael Phelps]], [[Larisa Latinina]] eta [[Nikolai Andrianov]] <ref name=oly/>.

'''Aleksander Romankov''' (1953-): “Esgrimako“Eskrimako Tsar” bezalaezizenaz ezagutuaezaguna. Hamar aldiz munduko txapelduna izan zen (5 banaka <ref name=flog> [http://fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20ind/fms.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, gizonezkoen banakako floretean (.pdf)]</ref> eta 5 taldeka <ref name=flogt> [http://fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20eq/fms-eq.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, gizonezkoen taldeko floretean (.pdf)]</ref>, URSS-arekin), eskriman errekor absolutua izan dena urte askotan zehar, soilik Valentina Vezzalik hobetua eta Pozdnyakov-ekPozdnyakovek berdindua <ref name=fie/>. Joko Olinpikoetan ez du lortu banakako txapelketan garaile izatea, baina zilarrezko eta brontzezko dominak irabazi ditu <ref name=flog/><ref name=flogt/>. Bere azkeneko partehartze olinpikoa 35 urterekin burutuegin zuen, [[1988ko Udako Olinpiar Jokoak|SeoulSeul]]-en, taldeka urrezko domina lortuzlortuta eta banaka brontzezkoa <ref name=rom> [http://www.olympic.org/aleksander-romankov Aleksander Romankov]</ref>. Bere teknika klasikoagatik eta jarrera gizalegetsuagatik ezagutua izanezaguna zen. 2008ko Joko Olinpikoetan [[Bielorrusia]]<nowiki/>ko bandera eraman zuen<ref name=rom/>.

'''Stanislav Pozdnyakov''' (1973-): Sablista errusiarrak Romankov-enRomankoven marka berdindu zuen: 10 aldiz izan da munduko txapeldun (5 banaka <ref name=sab> [http://fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20ind/sms.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, gizonezkoen banakako sablean (.pdf)]</ref> eta 5 taldeka <ref name=sabt> [http://fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20eq/sms-eq.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, gizonezkoen taldeko sablean (.pdf)]</ref>) eta horrez gain, txapeldun olinpikoa 4 alditan (1 banaka <ref name=sab/> eta 3 taldeka)<ref name=fie/>. Sablista modernoek fisikoaren aldetik gailentzen dira, baina Pozdnyakov bere teknika zehatzagatik zen nabarmenkibereziki ezaguna.

'''Valentina Vezzali''' (1974-): Kirol honenhorren palmaresik honenaonena daukadu <ref>[http://fie.ch/download/en%20bref/en/feyerick%20et%20meilleur%20escrimeur%20ang.pdf FIE-ren Feyerik saria eta urteko esgrimalaririk onena (.pdf)]</ref>. Europako txapelketetan urrezko domina lortu du 11 aldiz (5, banaka eta 6, taldeka) <ref name=vale/>, munduko txapelduna izan da 13 aldiz (6, banaka <ref name=floem/> eta 7, taldeka <ref name=floemt> [http://fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20eq/ffs-eq.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, emakumezkoen taldeko floretean (.pdf)]</ref>) eta Joko Olinpikoetan 6 urrezko domina irabazi (3 banaka <ref name=floem/> eta 3 taldeka <ref name=floemt/>) <ref name=vale/>. HorretazHorrez gain, zilar eta brontzezko hainbat domina lortu izan ditu. Sasoiaren bukaerako sailkapenean 11 aldiz lehenengoalehena izan da, eta 78 mundu kopa irabazi ditu, beste inork lortu ez duena <ref name=vale>[http://valentinavezzali.com/bio/ Valentina Vezzali]</ref>. Aipagarria da Joko Olinpikoen 3 ediziotan jarraian banakako txapelketa irabazi duen eskrimalari bakarra dela; 2000, 2004 eta 2008-ko edizioetan. Banakako proba batean dominaren bat lortu du jarraian, 5 Joko Olinpikotan (1996-2012) <ref name=vale /> <ref name=floem> [http://www.fie.ch/download/en%20bref/fr/seniors%20ind/ffs.pdf FIE emaitzak 1928-tik aurrera, emakumezkoen banakako floretean (.pdf)]</ref>.