|
'''Hasarazlea''' [[erreakzio kimiko]] bat abiarazten duen eta [[Erreaktibo|erreaktiboetakoerreaktibo]]etako bat ez den [[Gai kimiko|substantzia]] edo [[molekula]] da. [[Erradikal-polimerizazio|Erradikal-polimerizazioan]]an erabili ohi da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/hasarazle|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2021-03-19}}</ref>.
Hasarazleak beroaren bidez zein erradiazio ikusgarri zein [[Ultramore|ultramorearenultramore]]aren bidez aktiba daitezke. Bigarren multzokoei ''fotohasarazle'' esaten zaie.
Hasarazleek normalean [[Lotura kimiko|lotura]] ahulak dituzte, hots, loturaren [[disoziazio-energia]] txikia izaten da. Hasarazle tipikoak dira [[Konposatukonposatu azoiko|konposatu azoikoak]]ak eta [[peroxido]] [[Konposatu organiko|organiko]] eta [[Konposatu inorganiko|ez-organikoak]]<ref>{{Erreferentzia|izena=J. J.|abizena=Elortza, Josemari & Iruin|urtea=1988|izenburua=Kimika fisikoko makromolekularra|argitaletxea=Ibarsusi|data=D.L. 1988|url=https://www.worldcat.org/oclc/907326689|isbn=84-86967-01-5|pmc=907326689|sartze-data=2021-03-19}}</ref>.
== Hasarazle-motak ==
=== Haluroak ===
[[Haluro|Haluroek]]ek nahikoa erraz pairatzen duten [[Homolisi|homolisiahomolisi]]a. [[Kloro|Kloroak]]ak esaterako bi kloruro erradikal (Cl•) sortzen ditu argi ultramorearen eraginez. [[Alkano|Alkanoak]]ak [[Klorazio|kloratzeko]] usatzen da.
=== Konposatu azoikoak ===
Konposatu azoikoak (R-N=N-R') bi erradikalen aitzindariak izan daiteke bai berotuz baita irradiatuz ere. Adibidez, [[Azobisisobutironitrilo|azobisisobutironitriloakazobisisobutironitrilo]]ak erreakzio hau pairatzen du:
[[Fitxategi:AIBN-radical-2D.png|400x400px]]
=== Peroxido organikoak ===
Peroxido organikoek bi [[Oxigeno|oxigenotanoxigeno]]tan zentratutako bi erradikal ematen dituzte. Hauek ez-egonkorrak direnez egonkorrago diren bi [[Karbono|karbonotankarbono]]tan zentratutako erradikal bihurtzen dira. Adibidez, [[Didi-tert-butil peroxido|di-tert-butil peroxidoa]]a bi ''tert-butoxi'' erradikal (''t''-BuO•) sortzen ditu, zeintzuk [[Metilo|metil]] erradikal (CH<sub>3</sub>•) bihurtzen diren segidan [[azetona]] askatuz.
: (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>COOC(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub> → 2 (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>CO<sup>•</sup>
=== Peroxido ez-organikoak ===
Peroxido ez-organikoak organikoen moduan jokatzen dute. Adibidez, disoluzioan [[Peroxidisulfato|peroxidisulfatoaperoxidisulfato]]a dizoziatu egiten da [[sulfato]] erradikalak formatuz. [[Estireno|Estirenoa]]a eta fluoroalkenoak [[Polimerizazio|polimerizatzeko]] baliatzen dira.
[O<sub>3</sub>SO–OSO<sub>3</sub>]<sup>2−</sup> ⇌ 2 [SO<sub>4</sub>]<sup>•−</sup>
| 