Estekatzaile: berrikuspenen arteko aldeak

[[Kimika|Kimikan]]n '''estekatzailea''' edo '''ligandoa''' da [[Koordinazio konposatu|koordinazio-konplexuen]] osatze-prozesuan, [[ioi]] edo [[molekula]] metaliko bati [[Lotura kimiko|elektroi-pare]] bat ematen dion ioia edo molekula<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=Estekatzaile|izenburua=Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa|argitaletxea=Elhuyar|orrialdea=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/estekatzaile|hizkuntza=eu}}</ref>.

Estekatzaileak, espezie monoatomikoak edo poliatomikoak izan daitezke, lehenak, anioiak eta bigarrenak anioiak edo molekula polarrak izanik. [[Haluro|Haluroak]]ak, (F^-, Cl^-, Br^-, eta I^-) lehen taldeari dagozkio, [[zianuro]] (CN^-), [[isozianato]]a (SCN^-), [[Amoniako|amoniakoaamoniako]]a (NH₃), [[Ur|uraur]]a, [[Amina|aminakamina]]k eta azido organikoak bigarren taldeari dagozkiolarik. Estekatzaile guztien berezitasun amankomuna, gutxienez elektroi bikote bat askerik izatea da eta zentzu horretan [[Lewisen base|Lewis-en baseak]] dira<ref>{{erreferentzia|izena=Edorta|abizena=Basterretxea, Francisco; Zabala, Gorka; Mijangos, Fernando; Izurieta, Itziar; Etxebarria, Nestor & Martinez de Marigorta,|urtea=1996|izenburua=Kimika orokorra|argitaletxea=UEU|orrialdea=405|ISBN=84-86967-71-6|hizkuntza=eu}}</ref>.

[[Fitxategi:CoA6Cl3.png|thumb|220x220px|Kobaltoaren konplexu bat sei amoniako estekatzaile dituena. Kloroa ez da estekatzailea]]

Emateko moduan dituzten elektroi-bikoteen kopuruaren arabera, estekatzaileak hainbat taldetan sailka daitezke.

Emateko elektroi-bikote bat baino gehiago dituzten estekatzaileei ''hortz anitzekoak'' esaten zaie; ''bi hortzekoak, hiru hortzekoak, lau hortzekoak'', ... izan daitezke. Horrelakoak, fosfato anioiak (PO₃^-), karbonato anioiak (CO₂^-), [[oxalato]] anioiak (^-OOCCOO^-), [[etilendiamina]] eta [[bipiridina]].

Hortz anitzeko estekatzaileek aukera dute elektroi-bikote horiek ioi metaliko bakarrarekin lotzekoa eta eraztun moduko egiturak eratzen dituzte: [[Kelato|kelatoakkelato]]ak

Estekatzaile oso [[Elektronegatibotasun|elektronegatiboek]], [[Base|base sendoak]], eta nukleoaren inguruan elektroi-dentsitate handia dute. [[Oxidazio-egoera|Oxidazio-egoeran]]n altuan dauden [[Trantsiziotrantsizio-metal|trantsizio-metalak]]ak egonkortzen dituzte batez ere. Metalak ''d'' orbitalak hutsik ditu eta estekatzaileak eskaintzen dion ''π'' elkarrekintza onartzeko moduan dago. Haluroak dira horietako estekatzaile tipikoak.

=== Estekatzaile σ-emaileak ===

''σ'' loturaren bidez dentsitate elektronikoa ematen dute eta ''π'' loturaren bidez kendu. Metalaren oxidazio-egoera baxuak egonkortzen dituzte eta ''d'' balentzia-orbitaletan dituzten elektroiak estekatzaileari emateko gai dira ''π'' elkarrekintzaren bidez. Metalak zein estekatzaileak simetria egokia izan behar dute. Horrelakoak dira [[Karbonokarbono monoxido|karbono monoxidoa]]a, [[Fosfina|fosfinakfosfina]]k, [[Nitrogeno|nitrogenoanitrogeno]]a eta zianuroak.

Hauen artean bada kasu berezi bat. Alegia, ''π'' elkarrekintza ez denean gertatzen metalarikin baizik eta estekatzailearen ''π'' elektroi-dentsitateko hodei batekin. Hori gertatzen da, adibidez, estekatzaileak ''π'' loturak dituenean [[Etileno|etilenoarenetileno]]aren eta beste [[Olefina|olefinen]] kasuan bezala. Horiei ''π konplexu'' esaten zaie.