03:19, 13 otsaila 2021ko berrikusketa aldatu InternetArchiveBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 100.638 edits Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8 ← Aurreko ezberdintasuna		14:25, 22 ekaina 2021ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak Hurrengo ezberdintasuna →
11. lerroa: [[Harrikatz]]ak eta [[petrolio]]ak bezalaxe, anbarak jatorri biologikoa du. Zuhaitzen erretxinatik dator. Zaurituz gero, erretxina jariatzen dute [[konifero]]ek. Azaletik hurbil, erretxina erretxin-hodietan egoten da. Jariatzen den arte likidoa bada ere, [[atmosfera]]rekin kontaktuan solidotzen joaten da. Usainduna eta lingirdatsua da. Eta zurtoinaren kanpoaldean aurkitzen duen edozein eta edozer harrapatzen du erreka likatsuak; direla [[intsektu]]ak eta [[onddo]]ak, direla hostoak, haziak eta [[polen]]-aleak. Gainera, prozesuak betikotu egiten ditu: erretxina jariatu zenean [[inurri]]-talde bat hostoak mozten eta garraiatzen ari bazen, horixe ikusten da anbarean.<ref name="txintxurreta"/> Izan ere, anbara erretxinaren fosilizazioaren ondorioz sortzen da. Denboraren poderioz, erretxina [[oxidatu]]z joaten da, eta osagai organikoen [[polimerizazio]]z anbara sortzen da. Baina hori gertatzeko milioika urte behar dira. Aurkitu izan den anbar gehiena [[Tertziario]] eta [[Kuaternario]] garaietakoa da, hau da, 66 milioi urtetik honakoa; baina bada zaharragorik ere. Bestalde, tenperatura- eta presio-baldintza bereziak behar ditu sortzeko, eta irauteko. == Euskal Herriko anbara, eltxoak eta ADN berreskurapena == Hain zuzen ere, Euskal Herrian topatu den anbara oso zaharra da, eta inklusioekin aurkitu da gainera. Hori da [[Araba]]n dauden aztarnategien ezaugarririk harrigarrienetakoa: sortu zenetik -duela 110 milioi urte baino gehiago- gertaera geologikoek gaur egunera arte iraunarazi diote, ikusgarri jarri dute, eta egoera ezin hobean mantendu dute.<ref name="txintxurreta" /> [[Urizaharreko anbar aztarnategia\|Urizaharreko]] eta [[Gatzaga Buradongo anbar aztarnategia\|Gatzaga Buradongoa]] dira Arabako aztarnategi horiek, eta bertako anbarean hainbat inklusio aurkitu dira. Intsektuen artean, adibidez, [[Diptera\|euliak]] (ezagutzen diren zaharrenak) eta [[~~Eltxo\|eltxoak~~eltxo]]ak, hala nola [[Jurassic Park (filma)\|Jurassic Park]]-eko fikzioan [[~~Dinosauro\|dinosauroen~~dinosauro]]en [[Azido desoxirribonukleiko\|ADN]]-a berreskuratzeko topatzen dituzten anbar piezetakoak. [[Michael Crichton]] idazlearen fikzio hori, ordea, gauza-ezina da zientziaren arabera<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Imposible recuperar DNA del ámbar\|hizkuntza=es-ES\|url=https://www.ehu.eus/ehusfera/genetica/2013/09/22/imposible-recuperar-dna-del-ambar/\|aldizkaria=Genes, genomas y otras genialidades\|sartze-data=2021-01-26}}</ref>: anbaretan gordetako izakien forma zehatz gordetzen den arren, ez da haien ADN katerik berreskuratzeko modurik, are gutxiago eltxo batek beste izaki baten odola xurgatu eta bere tutuetan aurkitzekorik. == Ikus halaber: == * [[Anbar gris~~\|Anbar grisa~~]]a. * [[Urizaharreko anbar aztarnategia]]. * [[Gatzaga Buradongo anbar aztarnategia\|Gatzaga Buradongo anbar aztarnategia.]] == Erreferentziak ==

Anbar: berrikuspenen arteko aldeak