Emakumeen eskubideak: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-[Cc]ite[ _]book +erreferentzia) |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Emakumea eta generoa}}
'''Emakumeen eskubideek''' munduko gizarte ezberdinetan [[emakume]] eta neskatilei aitortu eta onartzen zaizkien [[eskubide]] bereizketari egiten diote erreferentzia. Toki batzuetan eskubide hauek instituzionalki eta legalki babestuak diren arren, munduko zenbait lekutan ez da berdina gertatzen, urratzera edo ukatzera ere iritsiz.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=Towards a Definition of Women's Rights en Human Rights Quarterly, Vol. 3, n° 2.|urtea=|abizena=Hosken|izena=Fran P.|orrialdeak=1-10|orrialdea=|argitaletxea=|ISBN=}}</ref>
Emakumeen eskubideen nozioarekin gehien erlazionatzen diren gaiak, besteak beste, honakoak dira: [[osotasunerako eskubidea]], norberaren gorputzaren gaineko kontrola, [[Emakumeen sufragismoa|sufragio eskubidea]], kargu publikoak izateko eskubidea, [[Lan-eskubideak|lan eskubidea]], berdintasunezko ordaintze justu batetarako eskubidea, jabetzak edukitzeko eskubidea, [[Hezkuntza eskubide|hezkuntza eskubidea]], armadan zerbitzatzeko eskubidea, kontratu legalak sinatzeko eskubidea eta ezkontza eta gurasotasun eskubideak.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader|urtea=2006|abizena=Lockwood|izena=Bert B.|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=|ISBN=ISBN 978-0-8018-8374-3}}</ref>
== Historia ==
9. lerroa:
==== Mesopotamia ====
Antzinako [[Sumer]] eskualdeko emakumeek jabetzak
Antzinako [[Babiloniar Inperioa|Babiloniako]] lege kodeek senarrei aukera ematen zien emakumeengandik dibortziatzeko edozein egoeretan, baina hau egitean bere jabetzak itzultzera behartzen
==== Egipto ====
[[Antzinako Egipto]]n emakumeek gizonen eskubide berdinak zituzten
==== India ====
[[Garai vediko]]aren hasieran emakumeek gizonen baldintza berak izan zituzten bizitzaren alderdi guztietan. Antzinako Indiako Pantanjali eta Katyayana gramatikariek aditzera ematen dute emakumeak
==== Txina ====
[[Fitxategi:Bound feet (X-ray).jpg|thumb|Oinak lotzeko ohiturak sortutako mutilazioa, [[X izpi|X-izpiekin]] ikusita.]]
[[Txinako historia|Antzinako Txinako]] emakumeen estatusa baxua zen,
Emakumeak gizonengandik isolatzeko arau soziala zela eta, emakume txinatarrek ez zuten nahi izaten mendebaldeko medikuntza egiten zuten medikuengana
==== Grezia ====
37. lerroa:
{{sakontzeko|emakumeen sufragismoa}}
[[XIX. mendea|XIX.mendean]] mugimendu bat hasi zen emakumeek gobernuan eta legeen sorreran parte-hartzeko zuten eskubidearen alde. Emakumeen sufragismoaren oinarriak [[sufragio unibertsal]]arenekin batera garatu ziren. Gaur egun, emakumeek botoa emateko eskubidea [[Nazio Batuen Erakundea]]ren [[Emakumeen Kontrako Diskriminazio Oro Ezabatzeko Nazioarteko Ituna|Emakumeen Kontrako Diskriminazio Oro Ezabatzeko Nazioarteko Itunean]] bilduta dago, [[1979]]<nowiki/>an sinatu zena.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=From Suffragettes to Grrls en Gender Communication Theories and Analyses:From Silence to Performance|urtea=2005|abizena=|izena=Charlotte Krolokke eta Anne Scott Sorensen|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Sage|ISBN=}}</ref>
[[Fitxategi:Annie Kenney and Christabel Pankhurst.jpg|thumb|Annie Kenney eta Christabel Pankhurst sufragista britaniarrak.]]
[[Zeelanda Berria]] izan zen munduko lehen herrialdea emakumeen boto eskubidea aitortzen, [[1893]]<nowiki/>an. [[Australia]]k [[1902]]<nowiki/>an onartu zuen. [[XX. mendea|XX.mende]] hasieran [[Europa]] iparraldeko zenbait herrialdek onartu zuten eskubide hau: [[Finlandia]]k [[1906]]<nowiki/>an, [[Norvegia]]k [[1913]]<nowiki/>an, [[Danimarka]] eta [[Islandia]]k [[1915]]<nowiki/>an. Garrantzitsua izan zen [[Britainia Handia|Britanian]] sortu zen mugimendua ere, [[Suffragette|Sufragette]]
[[Lehen Mundu Gerra|Lehen mundu gerraren]] amaierarekin beste herrialde batzuek jarraitu zuten adibidea: [[Herbehereak]] [[1917]]<nowiki/>an, [[Austria]], [[Azerbaijan]], [[Kanada]], [[Txekoslovakia]], [[Georgia]], [[Polonia]] eta [[Suedia]] [[1918]]<nowiki/>an; [[Alemania]] eta [[Luxenburgo]] [[1919]]<nowiki/>an eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] [[1920]]<nowiki/>an. [[Espainia]]k [[1931]]<nowiki/>an aitortu zuen eskubide hau, [[Espainiako Lehen Errepublika|Espainiako Lehenengo Errepublikan]]. [[Turkia]]k [[1934]]<nowiki/>an onartu zuen, [[1944]]<nowiki/>an [[Frantzia]]k eta [[1946]]<nowiki/>an [[Belgika]], [[Italia]], [[Errumania]] eta [[Jugoslavia]]k. [[1971]] [[Suitza]]k aitortu zuen eta [[Liechtenstein]]ek [[1984]]<nowiki/>an.
45. lerroa:
[[Latinoamerika]]n zenbait herrialdek XX.mendearen lehen erdian aitortu zuten eskubide hau: [[Ekuador]] (1929), [[Brasil]] (1932), [[El Salvador]] (1939), [[Dominikar Errepublika]] (1942), [[Guatemala]] (1956), [[Argentina]] (1946), [[Mexiko]] (1955) eta [[Honduras]] (1955). [[Asia]]ko hainbat herrialdek XX.mende erdialdean onartu zuten emakumeek botoa emateko eskubidea: [[Japonia]] (1945), [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] (1947) eta [[Indonesia]] (1955). [[Ekialde Hurbila|Ekialde Ertaineko]] herrialde gehienetan [[Bigarren Mundu Gerra]]ren ostean aitortu zen.
[[Afrika]]n, orokorrean, emakumeek eta gizonek
[[Oposizio (argipena)|Oposizioa]] nabarmena izan zen emakumeen sufragismoarekiko eta [[mugimendu anti–sufragistak]] ere sortu ziren. Emakume batzuk sufragismoaren aurka agertu ziren, [[Helen Kendrick Johnson]]
== Jabetza eskubidea ==
53. lerroa:
== Mugimendu modernoak ==
Ondorengo hamarkadetan emakumeen eskubideak berebiziko garrantzia hartu zuten gai politikoetan. 1960ko hamarkadan mugimenduak "[[feminismo]]" izena hartu zuen, soldata parekidea, legearen aurrean eskubide berdinak, familia planifikatzeko eta haurrik ez izateko askatasuna aldarrikatzen zen, beste zenbait gauzen artean.
[[Emakumeen Nazioarteko Kontseilua]] izan zen lehen erakundea herritartasun ezberdineko emakumeak elkartu zituena beraien eskubideak defendatzeko. [[1888]]ko martxoan eta apirilean, 9 herrialdetako 53 elkarte feminista irudikatzen zuten emakumeen bilkurak izan ziren [[Washington Hiria]]n: [[Kanada]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Irlanda]], [[India]], [[Erresuma Batua]], [[Finlandia]], [[Danimarka]], [[Frantzia]] eta [[Norvegia]]. Gaur egun 70 herrialde daude izena emanda eta [[Suitza]]n dute beraien egoitza.
''[[Women for Women International]]'' irabazi asmorik gabeko elkarte humanitario bat da, eta gatazka belikoetako emakumeei laguntza praktiko eta morala eskaintzen die. 1993an sortu zuten [[Zainab Salbi]] eta bere senar [[Amjad Atallah]]-k. Elkarte honek emakume hauei beraien bizitza birmoldatzen laguntzen die, laguntza ekonomiko zuzen batekin eta laguntza psikologikoarekin, hezkuntza programa batekin behar izanez gero, beraien eskubideen sentikortzea erakutsiz, besteak beste.
=== Jaiotza-tasaren kontrola eta ugalketa eskubidea ===
72. lerroa:
''Artikulu nagusiak:'' [[Emakumeen aurkako indarkeria|Emakumeen aurkako indarkeri]]<nowiki/>a. [[Bortxaketa]].
Bortxaketa eta sexu erasoa behartutako sexu harremana da. [[Sexu delitu]]tzat jotzen da herrialde gehienetako [[zuzenbide]]an. Bortxaketak eta [[Proxenetismo|esplotazio sexuala]] sistematikoak eta hedatuak direnean, [[gizadiaren aurkako krimen]]
=== Bortxaketa genozidio delituko elementu gisa ===
1998an, Nazio Batuen Erakundeak ezarritako [[Ruandarako Nazioarteko Auzitegi Penala]]k erabaki historikoa hartu zuen bortxaketa genozidio delitutzat sailkatzean, [[Nazioarteko zuzenbide|Nazioarteko Zuzenbidearen]] barruan.
[[Jean Paul Akayesu]]-ren, Taba-ko ([[Ruanda]]) alkatearen, aurkako epaiketak aurrekaria ezarri zuen bortxaketa genozidio tresna
[[Navanethem Pillay]] epaileak honakoa adierazi zuen bere epaitzan: “Antzinako denboretatik, bortxaketak
=== Bortxaketa eta esklabotza sexuala gizadiaren aurkako krimen gisa ===
88. lerroa:
Bortxaketa gizadiaren aurkako krimen gisa lehen aldiz lenoko [[Jugoslaviarentzat Nazioarteko Auzitegi Penala]]k, [[Genevako ituna|Genevako Hitzarmena]] eta Gerrako Arauak kontuan hartuta, atxilotze aginduak egin zituenean aitortu zen. Hain zuzen, Foca herriaren konkistan ([[Bosnia-Herzegovina]] hegoaldean), 1992ko apirilean, emakume musulman ugarik soldadu, polizia eta armada taldeen eskutik taldeko bortxaketak, tortura eta esklabotza sexualak sistematikoki pairatu zituztela aitortu zen.
Salaketak esanahi legal handia izan zuen eta lehen aldia izan zen eraso sexualak ikertu
== Egoeraren ikerketa herrialdezka (2011) ==
94. lerroa:
2011ko irailaren 26an [[Newsweek]] aldizkariak ikerketa bat argitaratu zuen emakumeen eskubide eta hauen bizi kalitatea aztertzen zuena, beraien herrialdearen arabera.<ref>{{Cite aldizkari|abizena=Streib|izena=Lauren|egile-lotura=|izenburua=The Best and World Places to be a Woman|aldizkaria=Newsweek|argitaratze-lekua=|liburukia=|alea=|data=2011ko irailak 26|urtea=|url=|sartze-data=|issn=}}</ref> Ikerketa honetarako egoera legala, osasuna eta osasun baldintzak, hezkuntza, ekonomia aukerak eta botere politikoa hartu ziren kontuan. Ikerketa honen arabera, emakume izateko herrialderik onenak eta txarrenak hauek dira:
'''Emakume izanez bertan bizitzeko 10 herrialde onenak'''
{| class="wikitable"
!Postua
195. lerroa:
|68,4
|}
'''Emakume izanez bertan bizitzeko''' '''10 herrialde txarrenak'''
{| class="wikitable"
!Postua
| |||