Mongoliera: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Xabi22 (eztabaida | ekarpenak)
101. lerroa:
 
== Historia linguistikoa ==
Aurkitu den mongolierazko idatzirik zaharrena Yisünggeko estela da, mongoliar idazkeran [[Petroglifo|harrian]] egindako idatzia, [[Kirol|kirolei]] buruzko informazioa ematen duena. Adituen arabera, idatzi hau [[1224]] eta [[1225]]. urteen artean egin zen. Mongolierazko lehen hitz zerrenda XIII. mendekoa da, Gandzakeko Kirakos historialari armeniarrak jasoa, 55 hitzez osatuta dago eta bakoitzari armenierazko itzulpena ematen dio. XIII. eta XV. mendeen artean mongolieraz egindako idatzi guztiak lau idazkera motetan egin ziren (Mendebaldeko idazkeran jasotako zenbait hitz salbu): [[Uigur]]-Mongoliar alfabetoa (UM, [[Uigur alfabeto|Uigur alfabetoaren]] aldaera), [['Phags-pa]] alfabetoa (Ph, dekretuetan erabilia), [[Txinatar karaktere|Txinatar alfabetoa]] (SM) eta [[Arabiar alfabeto|Arabiar alfabetoa]] (AM, hiztegietan erabilia). Mongolierazko idatzi zaharrenak izan arren, akademikoki "Tarteko Mongoliera" edo "Erta Mongoliera" garaien barnean kokatu izan dira idatzi hauek. UM idazkeran egindako idatziek zenbait ezaugarri linguistiko bereizgarri dituztenez, "Mongoliera Aurreklasiko" izenaz ere sailkatu izan dira.
 
Yuan dinastiak txinerazko "Guoyu" izenaz (Txineraz: 國語) ezagutzen zuen mongoliera. Izen horrek "Hizkuntza nazionala" esan nahi du eta termino hori Han dinastiak ez beste hainbatek erabili zuten haien hizkuntzei erreferentzia egiteko, adibidez, [[Qing dinastia|Qing dinastiak]] izen hori baliatu zuen [[mantxuera]] izendatzeko, [[Jin dinastia (265-420)|Jin dinsatiak]] [[jurtxen]] hizkuntza izendatzeko, [[Liao dinastia|Liao dinastiak]] berdin [[kitan]] hizkuntzarekin eta Iparraldeko Wei garaian hala izendatu zen [[xianbei]] hizkuntza.
 
Hurrengo periodo aipagarria mongoliera klasikoarena da, XVII. eta XIX. mendeen artean izan zena. Maila jasoko idazkera dugu hau, ortografia eta sintaxi aldetik estandarizatua eta hurrengo garaia den mongoliera modernotik argi bereizia. Garai honetako idatzi aipagarrienak mongolieraz idatzitako [[Kangyur]] eta [[Tengyur]] testuak eta hainbat kronika dira. 1686an [[Soyombo alfabeto|Soyombo alfabetoa]] sortu zen ([[Budismo|testu budistetan]] erabilia) eta honek mongoliera klasiko goiztiarraren ezaugarri fonologiko bereziak adierazgarri egin ahal izatea ahalbidetu zuen.
 
== Fonetika eta fonologia ==