Nabarrismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t →Egungo egoera: geh |
t →Sustraiak eta bilakaera: berrantolatu |
||
14. lerroa:
=== Sustraiak
XX. mendeko historian, jarrera politiko honen kide nagusiak [[Raimundo García García]] "Garcilaso", [[Víctor Pradera]], [[Eladio Espartza|Eladio Esparza]], [[Jesús Aizpún]], eta [[Jaime Ignacio del Burgo]] izan dira. Nabarrismo espainolistak [[Nafarroako Foruak Eraldatzeko Legea|1841eko Lege Hitzartuan]] bilatu nahi izan ditu bere erroak. XIX. mende amaieran eta XX.aren hasieran nabarrismoaren zati handi batek identifikazio oso nabarmena zuen euskaltzaletasunarekin. Joera eskuindar erreakzionarioek eta katolikoek ontzat ematen zuten [[euskozaletasun]]a. Are, hori izan zen ''[[Diario de Navarra]]'' egunkariak izan zuen posizioa sortu berritan (1903).<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=eu|izenburua=Nafarroa, orain ala inoiz ez|urtea=2016|abizena=Orzaiz, Ion|izena=Senar, Joxerra|orrialdeak=|orrialdea=126|argitaletxea=|ISBN=978-84-9027-661-7}}</ref> [[Nafarroako Foru Aldundia|Nafarroako Aldundia]]<nowiki/>k [[Euskaltzaindia]] eta Eusko Ikaskuntza sortzen parte hartu zuen, baita ''[[Euskalerriaren alde]]'' aldizkaria ere, eta euskal unibertsitatearen proiektuan lan egin zuen.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref> Bat zetozen joera horrekin [[Raimundo García García|Raimundo Garcia]] ''Garcilaso'', [[Víctor Pradera|Victor Pradera]], [[Rafael Aizpun]], [[Julio Ruiz de Alda]], [[Joaquín Beuntza|Joaquin Beuntza]] eta abar, guztiak ere kontserbadoreak, katolikoak eta espainiazaleak, baita [[Eusko Ikaskuntza]]<nowiki/>ko kideak ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 39. or.</ref>
Urte gutxiren buruan, ordea, jarrera aldatuz joan ziren, eta euskal asmo politikoekin mesfidati agertzen hasi ziren. Euskal Herria bai, baina subjektu pasibotzat hartuta. [[Floren Aoiz]]ek, historialari eta [[ezker abertzale]]ko bozeramaile izandakoak, euskal lurraldeen arteko polarizazio batean aurkitu du horren arrazoia. [[Industria Iraultza|Garapen industrial]] bizkorraren epelean, nekazaritzan oinarritutako nafar lurjabeek eta [[kazike]]<nowiki/>ek errezeloz ikusten zuten [[Bizkaia|Bizkaiko]] eliteek hartutako nagusitasuna eta lurralde horren [[demografia]] hazkundearen indarra. Bizkaian ideia berriak ere puri-purian ziren, eta nafar jauntxoek arriskugarritzat zeuzkaten berrikuntza horiek guztiak. [[1917]]<nowiki/>tik aurrera, beste euskal lurraldeetara baino, jauntxo horiek [[Madril]]<nowiki/>era joan ziren babes bila, baita euskal lurraldeen arteko edozein batasuni gogor egin ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 40-41. or.</ref>▼
▲[[Floren Aoiz]]ek, historialari eta [[ezker abertzale]]ko bozeramaile izandakoak, euskal lurraldeen arteko polarizazio batean aurkitu du horren arrazoia. [[Industria Iraultza|Garapen industrial]] bizkorraren epelean, nekazaritzan oinarritutako nafar lurjabeek eta [[kazike]]<nowiki/>ek errezeloz ikusten zuten [[Bizkaia|Bizkaiko]] eliteek hartutako nagusitasuna eta lurralde horren [[demografia]] hazkundearen indarra. Bizkaian ideia berriak ere puri-purian ziren, eta nafar jauntxoek arriskugarritzat zeuzkaten berrikuntza horiek guztiak. [[1917]]<nowiki/>tik aurrera, beste euskal lurraldeetara baino, jauntxo horiek [[Madril]]<nowiki/>era joan ziren babes bila, baita euskal lurraldeen arteko edozein batasuni gogor egin ere.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 40-41. or.</ref>
{{esaera2|Euskal lurraldeak berdinak dira denak, baina ikara eragiten dit batasunak, orduan Bizkaiarena izanen baita hegemonia. Eta, [[Bizkaia]]<nowiki/>n [euskal] nazionalistak nagusi direnez, haiei lotuta egonen ginateke denak.|[[Víctor Pradera]] ''[[Diario de Navarra]]''n, 1919ko urtarrilaren 6a<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 40-41. or.</ref>}}
29 ⟶ 31 lerroa:
[[Espainiako Gerra Zibila]]ren hasieran, [[frankismo|matxinoen]] estatu guztiko abangoardia osatu zuten, adibidez, [[Ignacio Baleztena]]k [[1936ko uztaileko Espainiako estatu-kolpea|1936ko estatu-kolpeari]] atxikimendu karlista erabaki zuen [[Emilio Mola]]rekin 1936ko uztailaren 12an. [[Karlismo|Karlista]]<nowiki/>k eta falangistak elkarrekin lehiatu ziren Nafarroan agintea eskuratzeko, tentsio handiz batzuetan. Frankismoko karlistek, baina, ez zioten uko egiten Nafarroaren euskaltasunari. 60ko hamarkadan, Nafarroako frankismoko eliteek botere-banaketa egin zuten [[Nafarroako Foru Aldundi|Nafarroako Aldundiaren]] inguruan, eta Nafarroako familia ezagunek posizioak hartu zituzten orduan, tartean Jaime del Burgo (Kultura Departamendua) eta [[Jaime Ignacio del Burgo]] semea (Industria Departamendua). Hurrengo hamarkadetako Nafarroako erregimenaren zutarriak ezarri zituzten orduan.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 37. or. Bezero-harremanetan eta nepotismoan oinarrituta, Senarrek eta Orzaizek adierazten dutenez.</ref>
=== Nafarroarako Hobekuntza erregimena ===
[[1977]]<nowiki/>an, [[Nafarroako Foru Aldundia|Nafarroako Aldundi]]<nowiki/>ko hainbat buruzagik bat egin zuten [[Zentro Demokratikoaren Batasuna|UCD]]<nowiki/>rekin. 1977ko hauteskundeetan, Hego Euskal Herriaren estatutua sortzearen aldeko alderdientzako bozkak kopuruz irabazle atera arren, UCDk atera zituen diputatu gehiago. 1978an, UCDko zenbait buruzagik uko egin zioten [[Eusko Kontseilu Nagusia|Eusko Kontseilu Nagusi]] sortu berrian sartzeari, ezta aukera hori irekita uzteari ere. Ate hori erabat itxi behar zelakoan, [[Zentro Demokratikoaren Batasuna|UCD]]<nowiki/>k onartutako Espainiako Konstituzioko [[Espainiako Konstituzioko laugarren xedapen iragankorra|Laugarren Xedapen Iragankorrari]] uko egiteko sortu zen [[Nafar Herriaren Batasuna|Unión del Pueblo Navarro.]] Nabarrismo horren sortzailea [[Jesús Aizpun]] izan zen, 'foruen berrezarpen osoa'ren aldeko iritzi sutsukoa, baita Nafarroako estatusaren ustezko izaera itundu tradizionalaren zalea ere.<ref group="oh">Hala ere, [[Rodolfo Martin Villa]] espainiar ministro frankistaren 1979ko 121/79 Errege Dekretuak uko egin zion bere aurreko beste legeren indarrik onartzeari; ikus Zabaleta, P. (2016), 305-311. or.</ref> Nafarroa Garaia bereizita geratu zen gainerako lurraldeetatik, [[Nafarroako Foru Hobekuntza|''Amejoramiento'' edo Hobekuntza]]<nowiki/>ren bitartez (LORAFNA ere deitua). [[Jaime Ignacio del Burgo]]k bat egin zuen UPNrekin, baita [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista]]<nowiki/>ko nafarrak ([[Victor Manuel Arbeloa]]) bide horretan haiekin bat egin ere 1982tik aurrera. [[Gabriel Urralburu]]k bide berari heldu zion, eta [[PSN]] sortu zuten PSEtik aparte.
55 ⟶ 58 lerroa:
| orrialdea =
| url = http://www.argia.eus/argia-astekaria/1804/nafarroaren-identitate-plurala-ezin-da-euskaratik-ez-gazteleratik-soilik-eraiki
}}</ref><ref group="oh">Allik beste euskal lurraldeekiko nortasun historiko desberdin bat identifikatzen du, besteak [Gaztelako] 'probintziak' izan diren neurrian, Nafarroa ez bezala. Gainera, defendatzen du inguruko beste lurralde batzuekiko (Aragoi, Errioxa...) antzekotasunak ere badituela.</ref> EAErekin 1980ko hamarkadatik Nafarroa Garaiko eskuinaren eta PSNren ahotan zebilen EAErekiko organo komun iraunkorra sortzea 1995ean jarri zen abian, uda horretan [[Juan Cruz Alli]]<nowiki/>k, PSNko [[Javier Otano|Otano]]<nowiki/>k eta EAko [[Begoña Errazti|Errazti]]<nowiki/>k gobernua osatu zutenean. UPNko Miguel Sanzek, berriz, berehala erreakzionatu zuen, eta egitasmo hori eragozteko konpromisoa eskuratu zuen Espainiako presidente Jose Maria Aznarrengandik, Madrilera espresuki bidaiatuz.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Joxerra|abizena=Senar|izenburua=Eta Pandoraren kutxa ireki zen|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/2033/002/001/2021-06-09/eta-pandoraren-kutxa-ireki-zen.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2021-06-10}}</ref> ''[[Diario de Navarra]]''k PSNren [[Suitza]]ko banku kontu sekretu baten existentzia azaleratu zuen, eta gobernua berehala desegin zen, baita organo komun iraunkorraren egitasmoa deuseztatu ere.<ref name=":0" />Trukean, UPN-CDNren gobernua eratu zen, [[Miguel Sanz]]en buruzagitzapean, eta [[Yolanda Barcina]] Iruñeko alkatetzara heldu zen handik gutxira, biak ere Nafarroako euskaltzaletasunaren aurkakoak.
===
Euskal aurrezki kutxak federazio solte batean elkartuta zeuden 1924tik. Bada, Nafarroako agintari berriek uko egin zioten beste euskal kutxekin bat egiteari, CAN bere aldetik aritzeko. Iruñeko Udaleko [[Yolanda Barcina]]k eta UPNk auzoetako elkarte eta ekimenen kontra ekin zioten, tartean ere [[Korrika]] eta [[Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea|AEK]]<nowiki/>ri jarritako debekuak.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 67-69. or.</ref> 2011-2015eko aldia bereziki polemikoa izan zen Nafarroan, haserrea handitu egin zen, UPN eta [[Nafarroako Alderdi Sozialista|PSN]]<nowiki/>rekin: [[Nafarroako Kutxaren afera|CAN auzia]], euskararen kontrako jazarpena, pribatizazioak.<ref>Senar, Joxerra. Orzaiz, Jon (2016), 67-69. or.</ref>
| |||