19:15, 4 ekaina 2021ko berrikusketa aldatu Ane.S.Gaztañaga (eztabaida \| ekarpenak) 49 edits Orri berria: «Bosforoa Turkiaren ipar-mendebaldean dagoen itsasarte bat da. 30 kilometroko luzera du, eta Dardaneloen itsasartearekin batera Itsaso Beltza (iparraldean) eta Marmara itsasoa (he...» Etiketa: Ikusizko edizioa		11:23, 5 ekaina 2021ko berrikusketa aldatu desegin Koldo Biguri (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 9.651 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{Banner\|Istanbul and Bosporus big.jpg}} Bosforoa Turkiaren ipar-mendebaldean dagoen itsasarte bat da. 30 kilometroko luzera du, eta Dardaneloen itsasartearekin batera Itsaso Beltza (iparraldean) eta Marmara itsasoa (hegoaldean) Mediterrano itsasoarekin elkartzen ditu. ▼ [[Fitxategi:Bosforo itsasartea.png\|500px\|thumb\|<center>Bosforo itsasartearen kokapena.]] ▲~~Bosforoa~~'''Bosforo''' {{Txp\|Turkia\|Turkiaren}} ipar-mendebaldean dagoen {{Txp\|itsasarte}} bat da. 30 kilometroko luzera du, eta {{Txp\|Dardaneloak\|Dardaneloen}} itsasartearekin batera {{Txp\|Itsaso Beltza}} (iparraldean) eta ~~Marmara~~{{Txp\|Marmarako itsasoa}} (hegoaldean) ~~Mediterrano~~{{Txp\|Mediterraneo}} itsasoarekin elkartzen ditu. ~~Bosforoa~~Bosforo eta Dardaneloak bi {{Txp\|kontinente}} artean daude: ~~mendebaleko~~ {{Txp\|Europa\|Europaren}} eta ~~ekialdeko~~ {{Txp\|Asia\|Asiaren}} artean. Historian leku hau beti izan da oso garrantzitsua. Horregatik dago {{Txp\|Istanbul}} turkiar hiri handia ~~Bosforo~~Bosforoko hegoaldean. Lehen, hiri hori oso boteretsua zen, {{Txp\|Bizantziar Inperioa\|Bizantziar Inperioaren}} hiriburu izan zelako, eta gero, {{Txp\|Otomandar Inperioa\|Otomandar Inperioarena}}. Hiriaren zati bat Europan dago eta beste bat Asian. ==Historia== Antzinaroan, ~~Bosforoa~~Bosforo {{Txp\|Antzinako Grezia\|Antzinako Greziarena}} zen. Mediterraneoan eta Itsaso Beltzean eraiki zituzten hiriak ~~Greziarrek~~greziarrek. {{Txp\|Urrezko ~~Adarrean~~Adarra}} delakoan, Bosforoko penintsulako hegoaldean (europar aldean), {{Txp\|Bizantzio}} hiria sortu ~~zuten~~zen kK.a. 600 urtean. ▼ ~~Beranduago~~Geroago, IV. mendean, {{Txp\|Konstantinopla}} izena hartu zuen eta ~~ekialdeko~~Ekialdeko Erromatar Inperioaren ~~kapitala~~hiriburu ~~bihurtu~~bilakatu zen. Bizantziar Inperioa bihurtu zen azken hori, eta {{Txp\|greziera}} zen gehien hitz egiten zen hizkuntza. Bizantziarrak {{Txp\|Eliza Ortodoxoa\|kristau ortodoxoak}} ziren.▼ ▲Antzinaroan, Bosforoa Antzinako Greziarena zen. Mediterraneoan eta Itsaso Beltzean eraiki zituzten hiriak Greziarrek. Urrezko Adarrean, Bosforoko penintsulako hegoaldean (europar aldean), Bizantzio hiria sortu zuten k.a. 600 urtean. 1453an, Konstantinopla ~~menderatu zuten~~ turkiar otomandarrek konkistatu zuten. Agintari {{Txp\|Musulman\|musulmanek}} Bosfororen alde bietan {{Txp\|gotorleku\|gotorlekuak}} eraiki zituzten, Konstantinopla ~~konkistetatik~~ babesteko asmoz. Hala ere, herrialde kristauei merkataritzan aritzen eta Bosforotik pasatzen uzten zieten.▼ ▲Beranduago, IV. mendean Konstantinopla izena hartu zuen eta ekialdeko Erromatar Inperioaren kapitala bihurtu zen. Bizantziar Inperioa bihurtu zen azken hori, eta greziera zen gehien hitz egiten zen hizkuntza. Bizantziarrak kristau ortodoxoak ziren. Hori bereziki garrantzitsua zen {{Txp\|Errusia\|Errusiarentzat}}, iparralde hotzetik Itsaso Beltzera arte zabaltzen baitzen. Bertan, ~~Errusiarrek~~ urte osoan izotzik gabe zeuden portuak eraiki zituzten errusiarrek. Errusia eta Otomandar Inperioa askotan egoten ziren gerran, haien artean. 1856ko {{Txp\|Krimeako ~~gerraren~~Gerra\|Krimeako Gerraren}} ostean, ~~Bosforoak~~Bosforok nazioarteko bide nabigagarria izan behar zuela adostu zuten herrialdeek, baina bertatik ~~gerraontziek~~gerraontzirik ezingo ~~ziren~~zen ~~garraiatu~~igaro. ▼ ▲1453an Konstantinopla menderatu zuten turkiar otomandarrek. Agintari musulmanek Bosfororen alde bietan gotorlekuak eraiki zituzten, Konstantinopla konkistetatik babesteko asmoz. Hala ere, herrialde kristauei merkataritzan aritzen eta Bosforotik pasatzen uzten zieten. {{Txp\|Lehen Mundu Gerra\|Lehen Mundu Gerraren}} ostean, Otomandar Inperioa desagertu zen eta ~~Turkiar~~{{Txp\|Turkia\|Turkiako Errepublika}} sortu zen. 1936an ~~Suitzako~~ tratatu berri bat onartu zuen ~~Turkiar~~turkiar gobernuak, oraindik ere ~~baliozkoa~~indarrean ~~dena~~dagoena. Haren bidez, herrialde guztiei baimena ematen ~~die~~ zaie merkataritza-ontziak itsasartetik igarotzeko. ~~Gerrantziek~~Gerraontziek, ordea, Turkiaren baimena ~~beharko~~behar dute bertatik igarotzeko. Adibidez, {{Txp\|Bigarren Mundu Gerra\|Bigarren Mundu Gerran}}, alemaniar ~~itsasontziek~~itsasontziak ezin ~~zuten~~ziren Itsaso Beltzera sartu {{Txp\|Sobietar Batasuna\|Sobietar Batasunaren}} aurka borrokatzeko.▼ ▲Hori bereziki garrantzitsua zen Errusiarentzat, iparralde hotzetik Itsaso Beltzera arte zabaltzen baitzen. Bertan, Errusiarrek urte osoan izotzik gabe zeuden portuak eraiki zituzten. Errusia eta Otomandar Inperioa askotan egoten ziren gerran, haien artean. 1856ko Krimeako gerraren ostean, Bosforoak nazioarteko bide nabigagarria izan behar zuela adostu zuten herrialdeek, baina bertatik gerraontziek ezingo ziren garraiatu. [[Kategoria:Txikipedia]] ▲Lehen Mundu Gerraren ostean, Otomandar Inperioa desagertu zen eta Turkiar Errepublika sortu zen. 1936an Suitzako tratatu berri bat onartu zuen Turkiar gobernuak, oraindik ere baliozkoa dena. Haren bidez, herrialde guztiei baimena ematen die merkataritza-ontziak itsasartetik igarotzeko. Gerrantziek, ordea, Turkiaren baimena beharko dute bertatik igarotzeko. Adibidez, Bigarren Mundu Gerran, alemaniar itsasontziek ezin zuten Itsaso Beltzera sartu Sobietar Batasunaren aurka borrokatzeko. [[Kategoria:Txikipedia:Geografia]]

Txikipedia:Bosforo: berrikuspenen arteko aldeak