Katu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Alavésssss Etiketak: Lehengoratua Mugikor edizioa Mugikor web edizioa |
t 90.94.236.51 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Lainobeltz wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketak: lehengoratzea SWViewer [1.4] |
||
1. lerroa:
{{Artikulu nabarmendua}}
{{Wikipedia1000}}
{{taxotaula automatikoa
|item = Q20980826
|authority = [[Lineo|Linneaus]], 1758
|synonyms=''[[Basakatu|Felis silvestris]] catus'' <small>(sinonimo subjektibo)</small><br />''Felis catus domestica'' <small>(okerra)</small><ref name="ITIS F.c.d.">{{erreferentzia
|url= http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=727487
|izenburua=ITIS Standard Report Page: Felis catus domestica
|egilea=ITIS Online Database}}</ref>
}}
'''Katua''' edo '''etxe-katua''' (''Felis catus''<ref name="ITIS F.c.">{{Web erref|izenburua=ITIS Standard Report Page: Felis catus|url=http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=183798|lana=ITIS Online Database|argitaletxea=[[Integrated Taxonomic Information System]]|sartze-data=2011-12-14|lekua=Reston, Virginia|urtea=2011}}</ref> edo, batzuetan, ''Felis silvestris catus'') [[animalia]] [[haragijale]] txiki, gehienetan iletsu eta [[etxekotze|etxekotua]] da. [[Karniboro]] ordenaren barruan [[Felidae]] familian sailkatzen da. Beste [[Felinae|felido]] batzuek ere ''katu'' izena izaten dutenez, askotan '''etxe katua''' erabiltzen da desberdintzeko, nahiz eta [[basakatu]]<nowiki/>a eta hura desberdinak izan. Beharrik ez dagoenean, ''katu'' hitza soilik nahikoa izaten da. Katuak oso erabiliak dira konpainia emateko [[gizaki]]ei eta [[sagu]]ak zein beste animalia ez gogoko batzuk ehizatzeko duten gaitasunagatik. Katuak gizakiekin bizi dira gutxienez orain dela 9.500 urtetik<ref name="NatGeo">{{Web erref|izenburua=Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html|lana=National Geographic News|argitaletxea=National Geographic Society|sartze-data=2007ko martxoak 6}}</ref> eta gaur egun [[konpainia-animalia]] hedatuena da.<ref name="SciAm">{{Web erref|abizena=Driscoll|izena=Carlos A.|izenburua=The Evolution of House Cats|url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-taming-of-the-cat|lana=Scientific American|argitaletxea=Nature Publishing Group|sartze-data=2009ko abuztuaren 26a|egilekideak=Clutton-Brock, Juliet; Kitchener, Andrew C.; and O'Brien, Stephen J.|lekua=New York}}</ref> Gizakiekin batera bizi direnez, ia edonon aurki daitezke mundu zabalean.
[[Anatomia]]ri dagokionez, katuak beste felidoen oso antzekoak dira, gorputz indartsu eta malguarekin, erreflexu handiekin, [[atzapar]] luze eta erretraktilak eta animalia txikiak ehizatzeko gaitasuna ematen dioten hortzeriarekin. [[Egunsenti]]tarrak dira ehizarako garaian eta horregatik oso entzumen ona dute eta ia iluntasunean ikusteko gaitasuna dute. Katuek gizakiek antzeman ezin ditzaketen hainbat soinu entzun ahal dituzte, bai bolumenean bai eta [[maiztasun]] garaiagoetan. Katuek ehizatzen dituzten animaliek, askotan [[karraskari]]ak, frekuentzia altuko soinuak egiten dituzte eta [[eboluzio]]an zehar gaitasun hori garatu dute. Usaimena ere gizakiena baino hobea da.
Ehiztari bakartiak dira, baina konpainia-animali sozialak dira eta katuen komunikazioan bokalizazio ezberdinak zein [[feromona]]k sartzen dira. Katuek, gainera, [[gorputz hizkuntza|gorputz-hizkuntza]] berezia dute.<ref name=Moelk>{{erreferentzia|abizena=Mildred|izena=Moelk|izenburua=Vocalizing in the House-Cat; A Phonetic and Functional Study|argitaletxea=The American Journal of Psychology|urtea=1944|hilabetea=04|liburukia=57|bilduma=2|orrialdeak=184–205|doi=10.2307/1416947|argitaletxea=The American Journal of Psychology}}</ref> Bestalde, katuak azkar ugaltzen dira. Ugaltzea kontrolatua bada, pedigria izan dezakete, eta erakusketak antolatzen dira, hainbat arraza erakutsiz. Etxeetatik alde egindako katuek nahiz alde batera utzitakoek [[basakatu]] asko sortu dituzte mundu osoan zehar. Kontuan hartu behar da horiek ez direla [[basakatu]]aren espezie bera. [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetan]] 60 milioi katu basati daudela jotzen da.<ref name="Rochlitz">{{Liburu erref|abizena=Rochlitz|izena=Irene|izenburua=The Welfare of Cats|urtea=2007|argitaletxea=Springer|isbn=1-4020-6143-9|orrialdeak=141–175}}</ref>
Katuak kultu animaliak izan ziren [[Antzinako Egipto]]n eta horregatik uste da bertan izan zirela etxekotuak lehen aldiz.<ref name=NYT>{{Albiste erref|abizena=Wade|izena=Nicholas|izenburua=Study Traces Cat's Ancestry to Middle East|url=http://www.nytimes.com/2007/06/29/science/29cat.html|sartze-data=2008ko apirilaren 2a|argitaletxea=New York Times Company|data=2007ko ekainaren 29a|argitaletxea=New York Times Company|lekua=New York}}</ref> 2004an gizakien eta katuen arteko harremana orain dela 9.500 urtera eraman zen, [[Zipre]]ko ume baten hilobian katakume bat aurkitu zutenean.<ref>{{albiste erref|izenburua=Meet Helen and Aphrodite, Cyprus's Indigenous Cats|url=http://www.chinadaily.com.cn/life/2009-11/03/content_8904093.htm|argitaletxea=China Daily|data=2009ko azaroaren 3a}}</ref><ref>{{Web erref|abizena=Rementeria Argote|izena=Nagore|izenburua=Katua, etxeko animalia basati hori|url=http://www.zientzia.net/artikuluak/katua-etxeko-animalia-basati-hori/|argitaletxea=zientzia.net|sartze-data=2011-12-31}}</ref> Gaur egun Zipren ez dago ''[[Basakatu|Felis silvestris]]''ik. 2007an egindako ikerketa genetiko batek adierazi zuen ''[[Basakatu|Felis silvestris lybica]]''ren bost emerengandik sortu direla egungo katu guztiak, [[K. a. 8. milurtekoa]]n, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]].<ref name="NYT"/>
== Nomenklatura ==
| |||