Asoka: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-K. a. +K.a.) |
tNo edit summary |
||
3. lerroa:
'''Ashokavardhan Maurya''' edo '''Asoka'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ({{lang-hi|अशोक}}), '''Asoka ''Handia''''' izenaz ezaguna, [[Maurya Inperioa|Maurya Inperioko]] hirugarren enperadorea izan zen. [[Indiako azpikontinentea]]ren jabe zen, [[Bengala]] eta [[Afganistan]] arteko lurretan agintzen zuelarik. Nolabaiteko [[India]]ren fundatzailea kontsideratzen da, lur guztien lehenengo batasuna egin baitzuen.
==
▲Ashoka K.a. 302 urtean jaio zen eta 232 urtean hil.
=== Gaztaroa ===
Mendebaldeko lurretan Chanakya jaunak ([[Chandragupta Maurya]]ren aholkulari izan zenak) 16 herritako noble eta erregeak hil zituen eta bere burua izendatu zuen Maurya Inperioaren buru. Bindusarak orduan bere semeen artean krudelena zen
▲Ashokaren aita [[Bindusara]] enperadore Maurya izan zen eta ama ofizialki Dharma bazen ere kondairak dio gortetik kanporaturiko Subhadrangi erreginaren semea zela. Anaiorde zaharragoak izan arren Asokak ere militar ikasketak egin zituen eta besteak baino gerlari eta ehiztari hobea zela frogatu zuen.
▲Mendebaldeko lurretan Chanakya jaunak ([[Chandragupta Maurya]]ren aholkulari izan zenak) 16 herritako noble eta erregeak hil zituen eta bere burua izendatu zuen Maurya Inperioaren buru. Bindusarak orduan bere semeen artean krudelena zen Ashoka bidali zuen matxinada hori zapuztera. Asokak bere lana egin eta Ujjaineko gobernadore izendatu zuen Bindusarak.
K.a. 273an Bindusara hiltzean bere oinordekotzarako lehia hasi zen. Enperadoreak bere seme Sushim nahi izan zuen ondorengo baina ministroek Asoka babestu zuten eta honek bere anaiordeak erailez enperadore izatea lortu zuen. ''Dipavamsa'' eta ''Mahavamsa'' idatziek diotenez Asokak bere 99 anaiordeak hil zituen, Tissa izeneko bat bakarrik salbatu zuelarik.
=== Enperadore krudela ===
Enperadore izatera iritsi bezain laster gortean fideltasun frogak pasa zituen eta fidelak ez zitzaizkion 500 ministro hil omen zituen. Hurrengo zortzi urtetan inperioa handitu zuen norabide guztietan, hala mendebalderantz gaur egungo [[Afganistan]] eta [[Iran]]eraino, hegoalderantz [[Indiako azpikontinentea]] osatuz bai eta gaur egungo [[Sri Lanka]] ere, iparralderantz [[Pamir|Pamir mendietaraino]], eta ekialderantz gaur egungo [[Bangladesh]] eta [[Assam]] eskuratuz.
Azpikontinentearen ekialdeko Kalinga eskualdeak (gaur egungo [[Orissa]]) aurre egin zion eta K.a. 265ean bi urte iraungo zuen gerra hasi zen. Kalinga menperatzeko bere krudeltasun osoa erakutsi zuen
=== Enperadore handia eta baketsua ===
Kalingako gerran ikusitakoak Asoka bera ere izutu zuen eta zera esan omen zion bere buruari:
30 ⟶ 26 lerroa:
Asoka hil arteko garaiak baketsuak izan ziren eta Inperioaren azpiegiturak modernizatzeari ekin zion. Errepide nagusiak berriztu zituen, ibaiak kanalizatu eta nekazaritzarako ureztatze sistemak ezarri zituen, ospitale eta unibertsitateak eraiki zituen, eta erlijio ofiziala budismoa izan arren erlijio askatasuna ezarri zuen herritarrentzat.
[[Fitxategi:Emblem of India.svg|thumb|ezkerrera|100px|Ashokaren lehoiak]]▼
=== Ashokaren ediktuak ===▼
Inperio osoarentzat balioko zuten legeak atera zituen, '''Asokaren ediktuak''' izenarekin ezagutzen direnak; bere esanetan ''Gizon guztiak nire haurrak dira. Ni aita bezala naiz beraientzat. Aita orok bere haurrentzat ona eta zoriontasuna nahi duen bezala, nik ere gizon guztiak beti zoriontsu izan daitezela nahi dut''.▼
▲Inperio osoarentzat balioko zuten legeak atera zituen, '''Asokaren ediktuak''' izenarekin ezagutzen direnak;
Ediktuak 33 inskripzio ziren eta '''Asokaren zutabeak''' deritzen zutabetan idatzi zituen. Zutabe ugari banatu ziren Inperioko hiri handienetan ezarri zirenak, hauetariko 19 baino kontserbatzen ez diren arren. Zutabe hauek Asokaren sinbolo zen [[lehoi]]ak zituzten kapitel gisa. Famatuena [[Sarnath]]eko zutabea da; hiru lehoi ditu kapitelean eta gaur egun Indiako Sinbolo Nazionala bihurtu da. Zutabe berean ''Asoka Chakra'' (Asokaren Gurpila) ere ageri da eta hau [[Indiako bandera]]ren erdian ezarri dute.
=== Heriotza ===
▲Ashokak 40 urtez agindu zuen, baina bera hil ondoren [[Maurya Inperioa]]k beste 50 urte eskas iraun zituen. Asokak emazte ugari eta seme-alaba ugari izan zituen, hauetako asko budismoa zabaltzera bidali zituen inperioko lau muturretara. Berak Kunala semeren alde jokatu zuen baina [[Sampatri]] bihurtuko zen enperadore. Inperioaren gainbeheraren hasiera zen. K.a. 185 urtean azken enperadorea zen [[Brihadratha]] hiltzean lurrak hainbat printzerritan zatitu ziren. Hogei mende geroago [[Britainiar Raj]] bihurtu arte Indiak ez zuen inoiz batasunik ezagutuko.
== Asokaren berraurkikuntza ==
XIX. mendera arte genealogia [[budismo|budistetan]] agertzen zen izen ugarietako bat baino ez zen Asoka.
▲XIX. mendera arte genealogia [[budismo|budistetan]] agertzen zen izen ugarietako bat baino ez zen Asoka. Beranduago [[Sri Lanka]], [[Tibet]] eta [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]] aurkituriko ''Divia avadana'', ''Asoka avadana'' eta ''Majá vamsha'' idatziak aurkitu ziren eta hauek Asoka errege handia izan zela irakurri arren arkeologoek ez zioten sinesgarritasun handirik eman eta kondairetako pertsonaia baino ez zela uste izan zuten.
1837an James Prinsep indiar-britainiar arkeologoak [[Delhi]]n zegoen harri handi bateko inskripzioak itzuli zituen. Asokaren ediktuak ziren eta ''Devanampiya Piyadasi'' (jainkoek maite dutena) erregea ageri zen bertan. Primsepek Sri Lankako erregeren bat izango zela uste zuen baina ediktuak idatzita zeuden aztarna gehiago aurkitzeaz batera Asokarekin identifikatzen hasi ziren, 1915ean erabat baieztaturik gelditu zelarik.
| |||