|
==== Epikuro ====
[[Epikuro|Epikuroren]] ustez ([[K.a. 342|K.a 342an]] jaioa, -[[K.a. 270|K.a 270]] inguruan hilda), eta geroago Lucreciaren[[Tito Lukrezio Karo|Lukrezioren]] ustez ([[K.a. 98|K.a 98an]] jaioa, -[[K.a. 55|K.a 55ean]] hilda), [[arima]] gauzatu egiten da; gorputzak bezala, hilgarria da, eta heriotzaz geroztik ezerk ez du bizirik irauten. Gorputzean atomoaksakabanatzen sakabanatzeadiren daatomoek osatzen dute. [[Platon|Platonek]] eta [[Aristoteles|Aristotelesek]] ez bezala, Epikurok ez du uste arimak osotasun baten, edo arima jainkotiar baten parte hartzen duenik. Haren ustean, jainkoak ez dira giza gauzez arduratzen.
=== Tomas Akinokoa ===
Aristotelesi ("filosofoa" bezala izendatu zuena) eta Avicenari[[Avizena|Avizenari]] jarraituz, Tomás[[Tomas deAkinokoa|Tomas AquinokAkinokoak]] ([[1225]]-[[1274]]) adierazi zuen arima gorputz biziaren lehen errealitatea zela ulertu zuen. Arima izaki bizidunek dituzten gaitasun edo ahalmen multzoa da. Horren arabera, izaki bizidun bat materiaz (gorputzaz) eta forma ematen dioten ahalmen multzo batez (arimaz) osatutako substantzia bat da. Gorputza eta arima, materia eta forma, ezin dira banandurik existitu, aldiz, biek izakiaren batasuna eratzen dute, horren substantzia eratzen dute: bizitza itzaltzen denean, gorputzak dituen ahalmenak desagertzen dira, subjektu batetik, gorputz batetik kanpo ahalmen horiek eragin ezin baitute eragin.
Eta ondorioz, hiru bizi-ordena bereizi zituen: Landareak,landareek elikatzeko, hazteko eta ugaltzeko ahalmena dute (arima begetatiboa dute).; Animaliakanimaliek, landareek dituzten ahalmen horiez gain, hautemateko ahalmena eta, horrengatikhorregatik, beren inguruan gertatzen diren gauzak bereizteko ahalmena dute. Ahalmen horrek, bere aldetik, beste ahalmen bat pizten du,: desira, tokiko mugimenduaren printzipioa dena (arima sentimenezkoa). GizakiakGizakiek, horrez gain, adimena dute, ezagutzeraezagutzara eramaten dituena (arima razionalaarrazionala). Hortaz, gizakion bizitza goragokoa da, baita beren helburuak eta asmoak ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=GIZA IZATEAREN GAINEKO JAKINTZA – ereina έρευνα|hizkuntza=eu|url=http://docentes.educacion.navarra.es/fgorraiz/blog/2020/11/11/giza-izatearen-gaineko-jakintza/|sartze-data=2021-05-17}}</ref>
=== Immanuel Kant ===
Bere psikologia arrazionaleko hitzaldian , [[Immanuel Kant|Immanuel kant]]<nowiki/>ek ([[1724]]-[[1804]]) bere arima "I" bere zentzu zorrotzenaren gisa identifikatu zuen. Gainera, izanaren barne esperientzia ezin daitekeladaitekeela frogatu ala ezeztatu argumentatu zuen.
<blockquote>Lehenaz, ezin dugu frogatu arimaren inmaterialtasuna, baina puntu batbatera arte: arimaren jabetza eta ekintzak ezin baitira materialtasunez aitortuak izan. </blockquote>"I" edo arimatik, Kantek transendentziatranszendentzia arrazionalizazioa proposatu zuen. Baina abisatu zuen praktikoa izaten jarraitzeko bada, arrazionalizazio horrek bere jakintzaren mugak soilik zehaztu ditzakeladitzakeela.
=== Avizena eta Ibn al-Nafis ===
Aristotelesi jarraituz, AvicennaAvizenak eta [[Ibn al-Nafis,]] medikufisikari arabiarra,arabiarrak arimaren ulermen aristotelikoari buruzburuzko landuagoateoria eta arimari buruz bere teoriaklanduagoak garatu zituen. Biek bereizketa egin zuten arimaren eta espirituaren artean, eta arimaren izaerari buruzko doktrinaAvizenaren avicenne delakoakdoktrinak eragina izan zuen eskolastikoen artean. AvicennakAvizenak arimari buruz dituen iritzi batzuen arabera, arimaren hilezkortasuna haren izaeraren ondorioa da, eta ez hura betetzeko asmoa. "Los DiezHamar Intelectosadimenak" teorian, giza arima hamargarren eta azken adimena bezala ikusi zuen.
Kartzelan zegoela, AvicennakAvizenak bere "gizon flotatzaile"''Gizon ospetsuaflotatzailea'' idatzi zuen, gizakiaren autokontzientzia eta arimaren funtsezko izaera erakusteko. Irakurleei esan zien, airean zintzilik daudela imajinatzeko, sentsazio guztietatik isolatuta, eta horrek ez duduela bere gorputzekin inolako zentzumen-kontakturik. Esaten du agertoki horretan batek oraindik autokontzientzia izango lukeela. Horrela ondorioztatzen du niaren ideia ez dagoela, logikoki, ezein gauza fisikoren mende, eta arima ez dela termino erlatiboetan ikusi behar, baizik eta eragin primario jakin gisa. Argudio hori, gero, [[René Descartes|René Descartesek]] findu eta sinplifikatu zuen, termino epistemikoetan, honako hau esan zuenean: "Kanpoko gauza guztien usteaz abstraktuabstraitu naiteke, baina ez nire kontzientziaren usteaz".
AvicennakAvizenak, oro har, bihotzaren jatorrizko arimaren Aristotelesen ideia babestu zuen; Ibn al-Nafisek, berriz, baztertu egin zuen ideia hori, eta haren ordez argudiatu zuen arima "osotasunarekin lotuta dagoela, eta ez organo batekin edo batzuekin". Are gehiago kritikatu zuen Aristotelesek arima bakar bakoitzagatik zuen ideia, eta iturri bakarra behar zuen, kasu honetan bihotza. Al-Nafis-ek ondorioztatu zuenez, "arima ez da batez ere espirituarekin edo organoekin erlazionatzen, baizik eta arima hori jasotzeko prest dagoen materia osoarekin", eta arima honela definitu zuen: "gizaki batek "ni" esaten duenean".
== Erlijio ikuspegiak ==
Arimak zeresan handia eman du [[sinesmen erlijiosoetan]]. Izan ere, kontzeptu bitalista honi esker, heriotza ez da hain misteriotsua bihurtzen: pertsona bat hiltzen denean, bere arimak alde egiten du, horregatik bere gorputza bizigabe bihurtzen da. Arima hori haratago joan liteke ([[paradisu]] edo [[infernu]] batera). Arima betiko bizitzaren edo berpizkundearen itxaropenaren jabe da eta ezerk ez du bere bidea oztopatzen. Bestalde, kultura batzuetan, edozein elementu natural, adibidez [[Mendi|mendiak]] ere arima daukala uste da. Pertzepzio hori [[animismoari]] dagokio.
|
