Wikipedia

Andromeda galaxia: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Gorkaazk (eztabaida | ekarpenak)
23.588 edits
tNo edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
No edit summary
18. lerroa:
| beste_izen = [[Messier object|M]]31, [[NGC sistema|NGC]] 224, [[Uppsala General Catalogue|UGC]] 454, [[Principal Galaxies Catalogue|PGC]] 2557, [[Second Cambridge Catalogue of Radio Sources|2C]] 56 (Core)
}}
'''Andromedaren galaxia''', '''Messier 31''', '''M31''' edo '''NGC 224''' bezala ere ezaguna, eta, jatorrian, '''Andromedaren nebulosa''' (ikus aurrerago), Lurretik 2,5 milioi [[Argi-urte|argi urtera]] (770 [[Kiloparsec|kiloparsecs]]) dagoen [[Galaxia espiral|galaxia espiral barratu]] bat da, baita [[Esne Bidea|Esne Bidetik]] gertuen dagoen galaxia nagusia ere.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ignasi|abizena=Ribas|izenburua=First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy|orrialdeak=L37–L40|abizena2=Jordi|abizena3=Vilardell|abizena4=Fitzpatrick|abizena5=Hilditch|abizena6=Guinan|izena2=Carme|izena3=Francesc|izena4=Edward L.|izena5=Ron W.|izena6=Edward F.|data=2005-11-30|url=http://dx.doi.org/10.1086/499161|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=635|issn=0004-637X|doi=10.1086/499161|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Galaxiaren izena, lurreko zerutik dator, non [[Andromeda (konstelazioa)|Andromeda konstelazioa]] agertzen den, aldi berean, greziar mitologian, [[Pertseo|Perseoren]] emazte izan zen [[Andromeda (mitologia)|etiopiar edo feniziar printzesaren]] izena jasotzen duena.
'''Andromeda''' [[galaxia espiral]] bat da, begi hutsez urrutien ikus daiteken [[argizagi]]a. 2.500.000 [[argi-urte|argi urtera]] dago eta [[Esne Bidea|Esne Bidetik]] hurbilen dagoen [[galaxia]] da, [[Magallaesen Hodeiak|Magallaes]] galaxia txikiagoen ondoren. Neurriari dagokionez, [[Esne Bidea]] baino handiagoa da eta [[izar]] gehiago ditu. [[Talde Lokal]]eko galaxietatik distiratsuena da. Talde Lokala 33 galaxiaz osatuta dago. Hiru handienak Esne Bidea, Andromeda eta [[Hirukiaren Galaxia]] dira. Horietaz gain, beste 30 galaxia txiki ere badira.
 
Andromeda galaxiaren masa biriala Esne Bidearenaren magnitude berdinekoa da, [[bilioi]] bat [[Eguzki masa|eguzki masarekin]] (2,0 × 10<sup>42</sup> [[kilogramo]]). Bi galaxietako edozeinen masa zehaztasunez estimatzea zaila da, baina denbora luzez Andromedaren galaxia Esne Bidea baino masiboagoa zela uste izan zen, %25 eta %50 arteko tarteagatik. Hori zalantzan jarri du 2018ko azterlan batek, Andromedaren galaxiaren masari buruzko estimazio baxuagoa aipatu baitzuen,<ref>{{Erreferentzia|izena=Prajwal R|abizena=Kafle|izenburua=The need for speed: escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda galaxy|orrialdeak=4043–4054|abizena2=Sharma|abizena3=Lewis|abizena4=Robotham|abizena5=Driver|izena2=Sanjib|izena3=Geraint F|izena4=Aaron S G|izena5=Simon P|data=2018-01-10|url=http://dx.doi.org/10.1093/mnras/sty082|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=3|zenbakia=475|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/sty082|sartze-data=2021-05-28}}</ref> esne-bidearen masa altuagoa zenbatesten duen 2019ko azterlanari buruzko aurretiazko txostenekin konbinatuta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Milky Way tips the scales at 1.5 trillion solar masses – Astronomy Now|hizkuntza=en-US|url=https://astronomynow.com/2019/03/11/milky-way-tips-the-scales-at-1-5-trillion-solar-masses/|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Davide|abizena=Castelvecchi|izenburua=Detailed map shows Milky Way is bigger than we thought|orrialdeak=459–459|data=2016-09-14|url=http://dx.doi.org/10.1038/nature.2016.20591|aldizkaria=Nature|alea=7621|zenbakia=537|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature.2016.20591|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Andromedako galaxiak, 220.000 [[Argi-urte|ly]] (67 [[Kiloparsec|kpc]]) inguruko diametroa du, hedadurari dagokionez, [[Talde Lokala|Talde Lokaleko]] kide handiena bihurtzen duena.
== Mota ==
Motari dagokionez, Esne Bidearen forma du, hau da, [[galaxia kiribil|kiribila]].
 
Andromedaren galaxiak duen izar kopurua bilioi batean (1 × 10<sup>12</sup>) estimatzen da, hau da, Esne Biderako estimatutako kopuruaren bikoitza gutxi gorabehera.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Jorge|abizena=Peñarrubia|izenburua=A dynamical model of the local cosmic expansion|orrialdeak=2204–2222|abizena2=Ma|abizena3=Walker|abizena4=McConnachie|izena2=Yin-Zhe|izena3=Matthew G.|izena4=Alan|data=2014-07-29|url=http://dx.doi.org/10.1093/mnras/stu879|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=3|zenbakia=443|issn=1365-2966|doi=10.1093/mnras/stu879|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
== Andromeda izeneko beste galaxiak ==
Andromeda izeneko beste hiru [[galaxia]] ere badira, Andromeda galaxiatik hurbil:
 
Esne Bidearen eta Andromedaren galaxiek 4.000 edo 5.000 milioi urte barru [[Andromeda-Esne Bidea talka|talka]] egitea espero da,<ref>{{Erreferentzia|izena=Riccardo|abizena=Schiavi|izenburua=Future merger of the Milky Way with the Andromeda galaxy and the fate of their supermassive black holes|orrialdeak=A30|abizena2=Capuzzo-Dolcetta|abizena3=Arca-Sedda|abizena4=Spera|izena2=Roberto|izena3=Manuel|izena4=Mario|data=2020-10|url=http://dx.doi.org/10.1051/0004-6361/202038674|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=642|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/202038674|sartze-data=2021-05-28}}</ref> [[galaxia eliptiko]]<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Cowen|izenburua=Hubble Telescope Eyes a Milky Way Squirt|orrialdeak=5|data=1995-01-07|url=http://dx.doi.org/10.2307/3979069|aldizkaria=Science News|alea=1|zenbakia=147|issn=0036-8423|doi=10.2307/3979069|sartze-data=2021-05-28}}</ref> erraldoi bat edo [[galaxia lentikular]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Junko|abizena=Ueda|izenburua=COLD MOLECULAR GAS IN MERGER REMNANTS. I. FORMATION OF MOLECULAR GAS DISKS|orrialdeak=1|abizena2=Iono|abizena3=Yun|abizena4=Crocker|abizena5=Narayanan|abizena6=Komugi|abizena7=Espada|abizena8=Hatsukade|abizena9=Kaneko|izena2=Daisuke|izena3=Min S.|izena4=Alison F.|izena5=Desika|izena6=Shinya|izena7=Daniel|izena8=Bunyo|izena9=Hiroyuki|data=2014-08-12|url=http://dx.doi.org/10.1088/0067-0049/214/1/1|aldizkaria=The Astrophysical Journal Supplement Series|alea=1|zenbakia=214|issn=1538-4365|doi=10.1088/0067-0049/214/1/1|sartze-data=2021-05-28}}</ref> handi bat sortzeko bat eginez. 3,4ko [[Itxurazko magnitude|itxurazko magnitudearekin]], Andromedaren galaxia [[Messier sistema|Messier objektu]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Apparent Magnitude – Visual Magnitude|argitaletxea=Springer New York|orrialdeak=31–31|data=2016|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4419-8071-7_100009|aldizkaria=Encyclopedia of Color Science and Technology|isbn=978-1-4419-8070-0|sartze-data=2021-05-28}}</ref> distiratsuenen artean dago, Lurretik begi hutsez ilargirik gabeko gauetan ikusgarri bihurtzen duena,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=M 31, M 32 & M 110|hizkuntza=en|data=2016-10-15|url=https://messierobjects101.com/messier-object-m31-m32-m110-andromeda-galaxy/|aldizkaria=Messier Objects Mobile -- Charts, Maps & Photos|sartze-data=2021-05-28}}</ref> baita [[Argi kutsadura|argi-kutsadura]] moderatua duten guneetatik ikusten denean ere.
* [[Andromeda I]]
 
* [[Andromeda II]]
== Behaketen historia ==
* [[Andromeda III]]
[[Fitxategi:Pic iroberts1.jpg|ezkerrera|thumb|Andromedaren Nebulosa Handia, Isaac Roberts-en eskutik, 1899.]]
964 inguruan, [[Abd ar-Rahman as-Sufi|Abd al-Rahman al-Sufi]] [[persiar]] astronomoa izan zen Andromedaren galaxia deskribatu zuen lehena. ''Izar finkoen liburuan'' "orban nebulosa" bezala aipatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ihsan|abizena=Hafez|izenburua=Abd al-Rahman al-Sufi and his book of the fixed stars: a journey of re-discovery|argitaletxea=James Cook University|data=2010|url=https://researchonline.jcu.edu.au/28854/|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Garaiko izar mapek, ''Hodei Txikia'' bezala etiketatu zuten.<ref>{{Erreferentzia|izena=George Robert|abizena=Kepple|izenburua=The night sky observers guide|argitaletxea=Willmann-Bell|data=(2000 printing)-|url=https://www.worldcat.org/oclc/39763730|isbn=0-943396-58-1|pmc=39763730|sartze-data=2021-05-28}}</ref> 1612an, [[Simon Marius]] astronomo alemaniarrak Andromedaren galaxiaren lehen deskribapen bat egin zuen behaketa teleskopikoetan oinarrituta.<ref>{{Erreferentzia|izena=Norman|abizena=Davidson|izenburua=Astronomy and the imagination : a new approach to man's experience of the stars|argitaletxea=Routledge & Kegan Paul|data=1987|url=https://www.worldcat.org/oclc/11029890|isbn=0-7102-0371-3|pmc=11029890|sartze-data=2021-05-28}}</ref> [[Pierre-Louis Moreau de Maupertuis|Pierre Louis Maupertuisek]] 1745ean orban lausoa uharte unibertso bat zela suposatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Immanuel|abizena=Kant|izenburua=Universal natural history and theory of the heavens or essay on the constitution and the mechanical origin of the whole universe according to Newtonian principles (1755)|argitaletxea=Cambridge University Press|orrialdeak=182–308|url=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9781139014380.007|aldizkaria=Kant: Natural Science|isbn=978-1-139-01438-0|sartze-data=2021-05-28}}</ref> 1764an, [[Charles Messier|Charles Messierrek]] Andromeda M31 objektu bezala katalogatu zuen, eta Marius aurkitzaile bezala behar ez bezala egiaztatu zuen, begi hutsez ikus zitekeen arren. 1785ean, [[William Herschel]] astronomoak, Andromeda nukleoan, tonu gorrixka ahul bat ikusi zuen. Andromeda, "[[Nebulosa]] handi" guztien artean hurbilena zela uste zuen, eta, nebulosaren kolore eta magnitudean oinarrituta, oker, [[Sirius|Sirioren]] distantzia baino 2.000 aldiz gehiago ez zela suposatu zuen, hau da, 18.000 [[Argi-urte|ly]] (5,5 [[Kiloparsec|kpc]]).<ref>{{Erreferentzia|izena=Herschel, William,|abizena=1738-1822.|izenburua=On the Construction of the Heavens. Read at the Royal Society.|data=1785|url=http://worldcat.org/oclc/559994941|pmc=559994941|sartze-data=2021-05-28}}</ref> 1850ean, [[William Parsons|William Parsonsek]], Rosseko hirugarren kondeak, Andromedaren [[Galaxia espiral|espiral egituraren]] lehen marrazkia egin zuen.
 
1864an, [[William Huggins|William Hugginsek]] Andromedaren [[Espektro (argipena)|espektroa]] gas-nebulosa batenaren ezberdina zela ikusi zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=W.|abizena=Huggins|izenburua=On the spectra of some of the fixed stars; and on the spectra of some of the nebulae|orrialdeak=73–81|abizena2=Miller|izena2=W. A.|data=1865-07-01|url=http://dx.doi.org/10.2475/ajs.s2-40.118.73|aldizkaria=American Journal of Science|alea=118|zenbakia=s2-40|issn=0002-9599|doi=10.2475/ajs.s2-40.118.73|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Andromedaren espektroak [[frekuentzia]] segida bat erakusten du, objektu baten konposizio kimikoa identifikatzen laguntzen duten [[xurgapen lerro]] ilunekin gainjarria. Andromedaren espektroa banako izarren oso antzekoa da, eta hortik Andromedak izar izaera duela ondorioztatu zen. 1885ean, [[supernoba]] bat ikusi zen ([[S Andromedae]] bezala ezaguna) Andromedan, galaxia horretan behatutako lehena eta orain arte bakarra. Garai hartan, Andromeda gertuko objektu bat zela uste zen, eta, beraz, kausa, hain argitsua ez zen eta erlazionatua ez zegoen gertaera bat zela pentsatu zen, [[noba]] deitua, eta, ondorioz, "Nova 1885" deitu zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=T. W.|abizena=Backhouse|izenburua=Nebula in Andromeda and Nova, 1885|orrialdeak=108–110|data=1888-01-13|url=https://doi.org/10.1093/mnras/48.3.108|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=3|zenbakia=48|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/48.3.108|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
1888an [[Isaac Roberts|Isaac Robertsek]] Andromedaren lehen argazkietako bat hartu zuen, oraindik gure galaxiaren barnean nebulosa bat zela uste zena. Robertsek, Andromeda eta antzeko beste "nebulosa kiribil" batzuk, [[Disko protoplanetario|eratzen ari ziren izar sistemekin]] nahastu zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=I.|abizena=Roberts|izenburua=Photographs of the Nebulae M 31, h 44, and h 51 Andromedae, and M 27 Vulpeculae|orrialdeak=65–66|data=1888-12-14|url=http://dx.doi.org/10.1093/mnras/49.2.65|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=2|zenbakia=49|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/49.2.65|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=ROYAL ASTRONOMICAL SOCIETY/SCIENCE PHOTO|abizena=LIBRARY|izenburua=Andromeda Galaxy, 19th century - Stock Image - C014/5148|hizkuntza=en|url=https://www.sciencephoto.com/media/480378/view/andromeda-galaxy-19th-century|aldizkaria=Science Photo Library|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
1912an, [[Vesto Melvin Slipher|Vesto Slipherrek]] [[espektroskopia]] erabili zuen Andromedaren [[abiadura erradiala]] neurtzeko gure [[Eguzki-sistema|eguzki sistemarekiko]]: orain arte neurtutako abiadura handiena, 300 km/s.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=3. VESTO SLIPHER: The Radial Velocity of the Andromeda Nebula|argitaletxea=Princeton University Press|orrialdeak=561–563|data=2003-12-31|url=http://dx.doi.org/10.1515/9781400889167-075|aldizkaria=The Tests of Time|isbn=978-1-4008-8916-7|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
=== Uharte-unibertsoa ===
[[Fitxategi:Andromeda constellation map mk.svg|thumb|Andromeda galaxiaren kokapena (M31) Andromeda konstelazioan.]]
1917an, [[Heber Curtis|Heber Curtisek]] [[noba]] bat ikusi zuen Andromedan. Argazki erregistroan bilatuz, beste 11 berri aurkitu ziren. Curtisek, noba hauek, batez beste, zeruko beste toki batzuetan gertatzen zirenak baino 10 [[Magnitude (argipena)|magnitude]] ahulagoak zirela ikusi zuen. Ondorioz, 500.000 Ly (3,2 × 10<sup>10</sup> UA) -ko distantziara iritsi ahal izan zen. "Uharte unibertso" direlakoen hipotesiaren defendatzaile bihurtu zen, [[Galaxia espiral|nebulosa espiralak]] benetan galaxia independenteak zirela zioena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Heber D.|abizena=Curtis|izenburua=Novae in Spiral Nebulae and the Island Universe Theory|orrialdeak=6|data=1988-01|url=http://dx.doi.org/10.1086/132128|aldizkaria=Publications of the Astronomical Society of the Pacific|zenbakia=100|issn=0004-6280|doi=10.1086/132128|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
[[Fitxategi:Над VLT – две галактики, видимые простым глазом.jpg|ezkerrera|thumb|Andromedaren galaxia [[Very Large Telescope]] gainean.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Ignasi|abizena=Ribas|izenburua=First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy|orrialdeak=L37–L40|abizena2=Jordi|abizena3=Vilardell|abizena4=Fitzpatrick|abizena5=Hilditch|abizena6=Guinan|izena2=Carme|izena3=Francesc|izena4=Edward L.|izena5=Ron W.|izena6=Edward F.|data=2005-11-30|url=http://dx.doi.org/10.1086/499161|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=635|issn=0004-637X|doi=10.1086/499161|sartze-data=2021-05-28}}</ref> [[Triangeluko galaxia]] goialdean ikus daiteke.]]
1920an [[Harlow Shapley]] eta Curtisen arteko [[Eztabaida Handia]] gertatu zen Esne Bidearen izaerari, nebulosa kiribilei eta [[Unibertsoa|unibertsoaren]] neurriei buruz. Andromedaren Nebulosa Handia, izatez, kanpoko galaxia bat zela baieztatzeko, Curtisek, Andromedaren barnean, gure galaxiaren beraren hauts lainoen antza zuten errail ilunen agerpena ere ikusi zuen, baita Andromedaren Galaxiaren [[Doppler efektua|Doppler desplazamendu]] esanguratsuaren behaketa historikoak ere. 1922an, [[Ernst Öpik]] Andromedaren distantzia kalkulatzeko metodo bat aurkeztu zuen, bere izarren abiadura neurtuak erabiliz. Bere emaitzak Andromedaren nebulosa gure galaxiatik oso urrun kokatzen zuen, 450 kpc (1.500 kly) inguruko distantziara.<ref>{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Opik|izenburua=An estimate of the distance of the Andromeda Nebula.|orrialdeak=406|data=1922-06|url=http://dx.doi.org/10.1086/142680|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=55|issn=0004-637X|doi=10.1086/142680|sartze-data=2021-05-28}}</ref> [[Edwin Hubble|Edwin Hubblek]] eztabaida 1925ean amaitu zuen Andromedaren argazki astronomikoetan lehen aldiz [[Zefeida izar aldakor]] estragalaktikoak identifikatu zituenean. Hauek, 2,5 metroko [[Mount Wilson Behatokia|Hooker teleskopioa]] eskuratu zuten, eta Andromedako Nebulosa Handiaren distantzia zehaztea ahalbidetu zuten. Bere neurketak modu eztabaidaezinean frogatu zuen elementu hau ez zela gure galaxiaren barnean zegoen izar eta gas kumulu bat, baizik eta erabat banandutako galaxia bat, Esne Bidetik distantzia handi batera zegoena.<ref>{{Erreferentzia|izena=E. P.|abizena=Hubble|izenburua=A spiral nebula as a stellar system, Messier 31.|orrialdeak=103|data=1929-03|url=http://dx.doi.org/10.1086/143167|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=69|issn=0004-637X|doi=10.1086/143167|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
1943an, [[Walter Baade]] Andromeda galaxiaren erdialdeko eskualdeko izarrak konpondu zituen lehen pertsona izan zen. Baadek bi izar populazio ezberdin identifikatu zituen bere [[Metaltasun|metaltasunaren]] arabera, i mota diskoko izar gazteak eta abiadura handikoak deituz, eta II mota bulboko izar gorri eta zaharrenak. Nomenklatura hau, beranduago, Esne Bideko eta beste toki batzuetako izarrentzat hartu zen. ([[Jan Hendrik Oort|Jan Oortek]] jada aipatu du bi populazio desberdin daudela).<ref>{{Erreferentzia|izena=W.|abizena=Baade|izenburua=The Resolution of Messier 32, NGC 205, and the Central Region of the Andromeda Nebula.|orrialdeak=137|data=1944-09|url=http://dx.doi.org/10.1086/144650|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=100|issn=0004-637X|doi=10.1086/144650|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Baadek, zefeatutako bi izar aldakor mota zeudela ere aurkitu zuen, Andromedarekiko eta gainontzeko unibertsoarekiko distantziaren estimazioa bikoiztea eragin zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Gribbin|izenburua=The birth of time : how astronomers measured the age of the universe|argitaletxea=Yale University Press|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/42683149|isbn=0-300-08346-7|pmc=42683149|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
1950ean [[Hanbury Brown|Hanbury Brownek]] eta [[Cyril Hazard|Cyril Hazardek]] Jodrell Banken behatokian Andromedako galaxiaren irrati emisioa detektatu zuten.<ref>{{Erreferentzia|izena=R. HANBURY|abizena=BROWN|izenburua=Radio-frequency Radiation from the Great Nebula in Andromeda (M.31).|orrialdeak=901–902|abizena2=HAZARD|izena2=C.|data=1950-11|url=http://dx.doi.org/10.1038/166901a0|aldizkaria=Nature|alea=4230|zenbakia=166|issn=0028-0836|doi=10.1038/166901a0|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=R. Hanbury|abizena=Brown|izenburua=Radio Emission From the Andromeda Nebula|orrialdeak=357–367|abizena2=Hazard|izena2=C.|data=1951-08-01|url=https://doi.org/10.1093/mnras/111.4.357|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=4|zenbakia=111|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/111.4.357|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Galaxiaren lehen irrati-mapak 1950eko hamarkadan egin zituzten [[John Baldwin|John Baldwinek]] eta Cambridgeko Radioastronomia Taldeko kolaboratzaileek.<ref>{{Erreferentzia|izena=P. C.|abizena=van der Kruit|izenburua=The Large-Scale Radio Continuum Structure of Spiral Galaxies|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=33–48|data=1978|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-94-009-9818-6_4|aldizkaria=Structure and Properties of Nearby Galaxies|isbn=978-90-277-0875-5|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Andromeda galaxiaren nukleoa 2C 56 deitzen da 2C erradioastronomia katalogoan. 2009an, litekeena da Andromeda galaxiako lehen planeta aurkitu izana. [[Mikrolente]] izeneko teknika baten bidez detektatu zen, objektu masibo batek argia desbideratzen duenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Ingrosso|izenburua=Pixel lensing as a way to detect extrasolar planets in M31|orrialdeak=219–228|abizena2=Novati|abizena3=De Paolis|abizena4=Jetzer|abizena5=Nucita|abizena6=Zakharov|izena2=S. Calchi|izena3=F.|izena4=Ph.|izena5=A. A.|izena6=A. F.|data=2009-10-11|url=http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2009.15184.x|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=1|zenbakia=399|issn=0035-8711|doi=10.1111/j.1365-2966.2009.15184.x|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Linealki polarizatutako irrati emisioaren behaketek, [[Westerborken sintesi irrati-teleskopioa]], [https://www.mpifr-bonn.mpg.de/en/effelsberg Effelsbergen 100 metroko teleskopioa] eta [[Very Large Array|Very Large Arrayrekin]], "10 kpc-ko eraztun" gasean zehar lerrokatutako eremu magnetiko ordenatuak eta izar eraketa erakutsi zituzten.<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Beck|izenburua=Magnetic fields and cosmic rays in M 31. I. Spectral indices, scale lengths, Faraday rotation, and magnetic field pattern|orrialdeak=A5|abizena2=Berkhuijsen|abizena3=Gießübel|abizena4=Mulcahy|izena2=E. M.|izena3=R.|izena4=D. D.|data=2020-01|url=http://arxiv.org/abs/1910.09634|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=633|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201936481|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Eremu magnetiko osoak 0,5 nT inguruko intentsitatea du, horietatik 0,3 nT ordenatuak direlarik.
 
== Orokorki ==
Andromeda galaxiaren eta gure galaxiaren arteko distantzia, 1953an bikoiztu zen, beste [[Zefeida izar aldakor]] ahulago baten existentzia aurkitu zenean. 1990eko hamarkadan, [[erraldoi gorri]] estandarren eta ''[[Hipparcos]]'' sateliteen izar gorrien neurketak erabili ziren Zefeiden distantziak kalibratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephen|abizena=Holland|izenburua=The Distance to the M31 Globular Cluster System|orrialdeak=1916–1920|data=1998-05|url=http://dx.doi.org/10.1086/300348|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=5|zenbakia=115|issn=0004-6256|doi=10.1086/300348|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=K. Z.|abizena=Stanek|izenburua=Distance to M31 with the [ITAL]Hubble Space Telescope[/ITAL] and [ITAL]Hipparcos[/ITAL] Red Clump Stars|orrialdeak=L131–L134|abizena2=Garnavich|izena2=P. M.|data=1998-08-20|url=http://dx.doi.org/10.1086/311539|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=503|issn=0004-637X|doi=10.1086/311539|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
=== Eraketa eta historia ===
[[Fitxategi:WISE- Andromeda.jpg|ezkerrera|thumb|Andromedaren galaxia, [[NASA|NASAko]] [[Wide-field Infrared Survey Explorer|Wide-field Infrared Survey Explorerrek]] ikusita.]]
Andromedaren galaxia duela 10.000 milioi urte sortu zen, [[protogalaxia]] txikiagoek talka egin eta gero.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=T. J.|abizena=Davidge|izenburua=THE RECENT STELLAR ARCHEOLOGY OF M31—THE NEAREST RED DISK GALAXY|orrialdeak=74|abizena2=McConnachie|abizena3=Fardal|abizena4=Fliri|abizena5=Valls-Gabaud|abizena6=Chapman|abizena7=Lewis|abizena8=Rich|izena2=A. W.|izena3=M. A.|izena4=J.|izena5=D.|izena6=S. C.|izena7=G. F.|izena8=R. M.|data=2012-05-07|url=http://dx.doi.org/10.1088/0004-637x/751/1/74|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=751|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637x/751/1/74|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Talka bortitz honek [[Halo galaktik|halo galaktikoaren]] (metaletan aberatsa) eta galaxiaren disko hedatuaren zatirik handiena sortu zuen. Garai honetan, bere [[izar eraketa]] erritmoa oso altua izan zen, 100 milioi urteko galaxia argitsu infragorri bat bihurtzeraino. Andromedak eta [[Triangeluko galaxia|Triangeluko Galaxiak]] oso gertuko urratsa izan zuten duela 2.000-4.000 milioi urte. Gertaera honek izar eraketa tasa handiak eragin zituen Andromedaren galaxiaren disko osoan, baita kumulu globular batzuetan ere, eta M33ren kanpoko diskoa asaldatu zuen.
 
Azken 2.000 milioi urteetan, Andromedaren disko osoan izar eraketak behera egin duela uste da, ia inaktiboa izateraino. M32, M110 edo Andromeda galaxiak xurgatu dituen beste galaxia satelite batzuekin interakzioak gertatu dira. Elkarrekintza hauek Andromedako Izar Korronte Gigantea bezalako egiturak eratu dituzte. Uste denez, duela 100 milioi urte gertatutako fusio galaktiko batek Andromedaren erdigunean dagoen aurkako errotazioko gas disko baten ardura du, baita bertan izar populazio gazte samar bat egotearena ere (100 milioi urte).<ref name=":2" />
 
=== Distantziaren estimazioak ===
Gutxienez lau teknika erabili dira Lurretik Andromedaren galaxiara dauden distantziak kalkulatzeko. 2003an, infragorrian (I-SBF) gainazaleko distiraren fluktuazioak erabiliz eta periodo-argitasun balio berria doituz eta -0,2 mag dex<sup>-1</sup> (O/H) -ko metaltasun-zuzenketa eginez, 2,57 ± 0,06 milioi [[Argi-urte|argi-urteko]] estimazioa lortu zen (1,625 × 10<sup>11</sup> ± 3,8 × 10<sup>9</sup> [[unitate astronomiko]]). 2004ko Zefeiden aldakorren metodo batek 2,51 ± 0,13 milioi argi-urtetan (770 ± 40 kpc) estimatu zuen distantzia.<ref>{{Erreferentzia|izena=I. D.|abizena=Karachentsev|izenburua=Masses of the local group and of the M81 group estimated from distortions in the local velocity field|orrialdeak=3–18|abizena2=Kashibadze|izena2=O. G.|data=2006-01|url=http://dx.doi.org/10.1007/s10511-006-0002-6|aldizkaria=Astrophysics|alea=1|zenbakia=49|issn=0571-7256|doi=10.1007/s10511-006-0002-6|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Igor D.|abizena=Karachentsev|izenburua=A Catalog of Neighboring Galaxies|orrialdeak=2031|hizkuntza=en|abizena2=Karachentseva|abizena3=Huchtmeier|abizena4=Makarov|izena2=Valentina E.|izena3=Walter K.|izena4=Dmitry I.|data=2004-04-01|url=https://iopscience.iop.org/article/10.1086/382905/meta|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=4|zenbakia=127|issn=1538-3881|doi=10.1086/382905|sartze-data=2021-05-28}}</ref> 2005ean, Andromeda galaxian [[izar bitar]] itzaltzaile bat aurkitu zen. Bitarra O eta B [[Izarren sailkapena|motako]] bi izar urdin berok osatzen dute, izarren eklipseak aztertuz, astronomoek euren tamaina neurtu ahal izan zuten. Izarren tamaina eta tenperatura ezagutzean, euren [[Magnitude absolutu|magnitude absolutua]] neurtu ahal izan zuten.Magnitude [[Itxurazko magnitude|bisual]] eta absolutuak ezagutzen direnean, izarrarekiko distantzia kalkula daiteke. Izarrak 2,52 × 10<sup>6</sup> ± 0,14 × 10<sup>6</sup> ly (1,594 × 10<sup>11</sup> ± 8,9 × 10<sup>9</sup> UA) eta Andromedaren galaxia guztia 2,5 × 10<sup>6</sup> ly (1,6 × 10<sup>11</sup> UA) distantziara daude.<ref name=":1" /> Balio berri hori bat dator zefeidetan oinarritutako aurreko distantzia-balio independentearekin. [[TRGB]] metodoa 2005ean ere erabili zen, 2,56 × 10<sup>6</sup> ± 0,08 × 10<sup>6</sup> ly (1,619 × 10<sup>11</sup> ± 5,1 × 10<sup>9</sup> UA) distantziarekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=McConnachie, A. W. Irwin, M. J Ferguson, A. M. N. Ibata, R. A. Lewis, G. F. Tanvir,|abizena=N.|izenburua=Distances and Metallicities for 17 Local Group Galaxies|data=2004-10-20|url=http://worldcat.org/oclc/691196317|pmc=691196317|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Distantzia-estimazio horien batez besteko balioa 2,54 × 10<sup>6</sup> ± 0,11 × 10<sup>6</sup> ly da (1,606 × 10<sup>11</sup> ± 7,0 × 10<sup>9</sup> UA). Eta, hortik aurrera, Andromedaren diametroa punturik zabalenean 220 ± 3 kly-koa (67.450 ± 920 pc) dela kalkulatzen da. [[Trigonometria]] ([[diametro angeluarra]]) erabiliz 4,96 graduko itxurazko angelua ageri da zeruan.
 
=== Masaren estimazioak ===
[[Fitxategi:Andromeda galaxy.jpg|ezkerrera|thumb|Andromedaren galaxia, [[GALEX]]<nowiki/>ek argi [[Ultramore|ultramorean]] fotografiatua (2003)]]
[[Fitxategi:Milky Way and Andromeda in space, to scale.jpg|thumb|Galaxia bakoitzaren tamaina eta bi galaxien arteko distantzia, eskalan, erakusten dituen ilustrazioa.]]
2018ra arte, Andromedaren galaxiaren haloaren masa-estimazioek ([[Materia ilun|materia iluna]] barne) 1,5 × 10<sup>12</sup> [[Eguzki masa|<var>M</var><sub>☉</sub>]]<ref name=":0" /> inguruko balioa ematen zuten, Esne Bidearen 8 × 10<sup>11</sup> <var>M</var><sub>☉</sub>-ren aurrean. Honek, aurreko neurketen aurka egiten du, Andromeda galaxia eta Esne Bidea ia masa berdina dutela adierazten zutenak.
[[Fitxategi:Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy.jpg|thumb|Andromeda galaxiaren inguruko halo erraldoia.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ignasi|abizena=Ribas|izenburua=First Determination of the Distance and Fundamental Properties of an Eclipsing Binary in the Andromeda Galaxy|orrialdeak=L37–L40|abizena2=Jordi|abizena3=Vilardell|abizena4=Fitzpatrick|abizena5=Hilditch|abizena6=Guinan|izena2=Carme|izena3=Francesc|izena4=Edward L.|izena5=Ron W.|izena6=Edward F.|data=2005-11-30|url=http://dx.doi.org/10.1086/499161|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=635|issn=0004-637X|doi=10.1086/499161|sartze-data=2021-05-28}}</ref>]]
2018an, masa berdintasuna, irrati emaitzek, gutxi gora-behera, 8 × 10<sup>11</sup> <var>M</var><sub>☉</sub><ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Prajwal R|abizena=Kafle|izenburua=The need for speed: escape velocity and dynamical mass measurements of the Andromeda galaxy|orrialdeak=4043–4054|abizena2=Sharma|abizena3=Lewis|abizena4=Robotham|abizena5=Driver|izena2=Sanjib|izena3=Geraint F|izena4=Aaron S G|izena5=Simon P|data=2018-01-10|url=http://dx.doi.org/10.1093/mnras/sty082|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=3|zenbakia=475|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/sty082|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Milky Way ties with neighbour in galactic arms race|hizkuntza=en|data=2018-02-15|url=https://www.icrar.org/cosmic-collision/|aldizkaria=ICRAR|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Samantha Mathewson 20|abizena=February 2018|izenburua=The Andromeda Galaxy Is Not Bigger Than the Milky Way After All|hizkuntza=en|url=https://www.space.com/39751-andromeda-galaxy-not-bigger-than-milky-way.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2021-05-28}}</ref> bezala berrezarri zuten 2006an, Andromedako Galaxiaren [[Galaxia espiral|esferoideak]], Esne Bidearena baino izar dentsitate altuagoa duela erabaki zen,<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Jasonjot S.|abizena=Kalirai|izenburua=The Metal‐poor Halo of the Andromeda Spiral Galaxy (M31)|orrialdeak=389–404|abizena2=Gilbert|abizena3=Guhathakurta|abizena4=Majewski|abizena5=Ostheimer|abizena6=Rich|abizena7=Cooper|abizena8=Reitzel|abizena9=Patterson|izena2=Karoline M.|izena3=Puragra|izena4=Steven R.|izena5=James C.|izena6=R. Michael|izena7=Michael C.|izena8=David B.|izena9=Richard J.|data=2006-09|url=http://dx.doi.org/10.1086/505697|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=648|issn=0004-637X|doi=10.1086/505697|sartze-data=2021-05-28}}</ref> eta bere izar disko galaktikoa Esne Bidearen diametroa baino bi aldiz estimatu zen.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=S. C.|abizena=Chapman|izenburua=A Kinematically Selected, Metal‐poor Stellar Halo in the Outskirts of M31|orrialdeak=255–266|abizena2=Ibata|abizena3=Lewis|abizena4=Ferguson|abizena5=Irwin|abizena6=McConnachie|abizena7=Tanvir|izena2=R.|izena3=G. F.|izena4=A. M. N.|izena5=M.|izena6=A.|izena7=N.|data=2006-12-10|url=http://dx.doi.org/10.1086/508599|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=653|issn=0004-637X|doi=10.1086/508599|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Andromedaren galaxiaren masa osoa 8 × 10<sup>11</sup> <var>M</var><sub>☉</sub><ref name=":4" /> eta 1,1 × 10<sup>12</sup> <var>M</var><sub>☉</sub><ref>{{Erreferentzia|izena=P.|abizena=Barmby|izenburua=Dusty Waves on a Starry Sea: The Mid-Infrared View of M31|orrialdeak=L45–L49|abizena2=Ashby|abizena3=Bianchi|abizena4=Engelbracht|abizena5=Gehrz|abizena6=Gordon|abizena7=Hinz|abizena8=Huchra|abizena9=Humphreys|izena2=M. L. N.|izena3=L.|izena4=C. W.|izena5=R. D.|izena6=K. D.|izena7=J. L.|izena8=J. P.|izena9=R. M.|data=2006-09-21|url=http://dx.doi.org/10.1086/508626|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=650|issn=0004-637X|doi=10.1086/508626|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=P.|abizena=Barmby|izenburua=Dusty Waves on a Starry Sea: The Mid-Infrared View of M31|orrialdeak=L45–L49|abizena2=Ashby|abizena3=Bianchi|abizena4=Engelbracht|abizena5=Gehrz|abizena6=Gordon|abizena7=Hinz|abizena8=Huchra|abizena9=Humphreys|izena2=M. L. N.|izena3=L.|izena4=C. W.|izena5=R. D.|izena6=K. D.|izena7=J. L.|izena8=J. P.|izena9=R. M.|data=2006-09-21|url=http://dx.doi.org/10.1086/508626|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=650|issn=0004-637X|doi=10.1086/508626|sartze-data=2021-05-28}}</ref> artean estimatzen da. M31ren izar masa 10-15 × 10<sup>10</sup> <var>M</var><sub>☉</sub>-koa da, masa horren %30 erdiko [[Erraboil (astronomia)|erraboilean]], %56 [[Disko (astronomia)|diskoan]] eta gainontzeko %14a [[Izar halo|izar haloan]].<ref name=":7">{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Tamm|izenburua=Stellar mass map and dark matter distribution in M 31|orrialdeak=A4|abizena2=Tempel|abizena3=Tenjes|abizena4=Tihhonova|abizena5=Tuvikene|izena2=E.|izena3=P.|izena4=O.|izena5=T.|data=2012-09-26|url=http://dx.doi.org/10.1051/0004-6361/201220065|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=546|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201220065|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Irratiaren emaitzak (Esne Bidearen antzeko masa) 2018tik aurrera hartu behar dira probabilitate handienekotzat, nahiz eta, bistan denez, mundu osoko hainbat ikerketa-taldek gai hori modu aktiboan ikertzen jarraitzen duten.
 
2019tik aurrera, ihes-abiaduraren eta masa dinamikoaren neurketetan oinarritutako egungo kalkuluen arabera, Andromedaren galaxia 0,8 × 10<sup>12</sup> <var>M</var><sub>☉</sub><ref name=":4" /> da, hau da, Esne Bidearen masa berrienaren erdia baino ez da, 2019an 1,5 × 10<sup>12</sup> <var>M</var><sub>☉</sub>-tan kalkulatua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bethany|abizena=Downer|izenburua=Hubble & Gaia Reveal Weight of the Milky Way: 1.5 Trillion Solar Masses|hizkuntza=en-US|abizena2=Telescope|izena2=ESA/Hubble|data=2019-03-10|url=https://scitechdaily.com/hubble-gaia-reveal-weight-of-the-milky-way-1-5-trillion-solar-masses/|aldizkaria=SciTechDaily|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michelle|abizena=Starr|izenburua=The Latest Calculation of Milky Way's Mass Just Changed What We Know About Our Galaxy|hizkuntza=en-gb|url=https://www.sciencealert.com/the-most-accurate-measurement-yet-of-the-milky-way-s-mass-puts-us-ahead-of-andromeda|aldizkaria=ScienceAlert|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Laura L.|abizena=Watkins|izenburua=Evidence for an Intermediate-mass Milky Way fromGaiaDR2 Halo Globular Cluster Motions|orrialdeak=118|abizena2=van der Marel|abizena3=Sohn|abizena4=Wyn Evans|izena2=Roeland P.|izena3=Sangmo Tony|izena4=N.|data=2019-03-12|url=http://dx.doi.org/10.3847/1538-4357/ab089f|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=873|issn=1538-4357|doi=10.3847/1538-4357/ab089f|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Izarrez gain, Andromedaren galaxiaren [[Izarrarteko ingurune|izarrarteko inguruneak]] gutxienez 7,2 × 10<sup>9</sup> <var>M</var><sub>☉</sub><ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Braun|izenburua=A WIDE-FIELD HIGH-RESOLUTION H I MOSAIC OF MESSIER 31. I. OPAQUE ATOMIC GAS AND STAR FORMATION RATE DENSITY|orrialdeak=937–953|abizena2=Thilker|abizena3=Walterbos|abizena4=Corbelli|izena2=D. A.|izena3=R. A. M.|izena4=E.|data=2009-04-03|url=http://dx.doi.org/10.1088/0004-637x/695/2/937|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=695|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637x/695/2/937|sartze-data=2021-05-28}}</ref> ditu [[hidrogeno neutro]] eran, gutxienez 3,4 × 10<sup>8</sup> <var>M</var><sub>☉</sub> [[hidrogeno]] molekular bezala (bere 10 kiloparsekzio barnekoenen artean), eta 5,4 × 10<sup>7</sup> <var>M</var><sub>☉</sub> [[Hauts kosmiko|hauts]].<ref>{{Erreferentzia|izena=B. T.|abizena=Draine|izenburua=Andromeda's Dust|orrialdeak=172|abizena2=Aniano|abizena3=Krause|abizena4=Groves|abizena5=Sandstrom|abizena6=Braun|abizena7=Leroy|abizena8=Klaas|abizena9=Linz|izena2=G.|izena3=Oliver|izena4=Brent|izena5=Karin|izena6=Robert|izena7=Adam|izena8=Ulrich|izena9=Hendrik|data=2013-12-23|url=http://arxiv.org/abs/1306.2304|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=780|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637X/780/2/172|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Andromedaren galaxia, galaxiako izarren masaren erdia duela kalkulatzen den gas bero halo masibo batez inguratua dago. Haloa, ia ikusezina, milioi bat argi urte inguru hedatzen da bere galaxia anfitrioitik, gure Esne Bidearen erdibidean. Galaxien simulazioek, haloa Andromedaren galaxiarekin batera sortu zela adierazten dute. Haloa, hidrogenoa eta helioa baino elementu astunagoetan aberastua dago, [[Supernoba|supernobetatik]] sortua, eta bere propietateak, galaxiaren kolore-magnitude diagramako "haran berdean" dagoen galaxia batentzat espero direnak dira. Supernobak Andromedaren galaxiako izarrez betetako diskoan erupzioan sartzen dira eta elementu astunagoak espaziora botatzen dituzte. Andromedaren galaxiaren bizitzan zehar, bere izarrek sortutako elementu astunen ia erdia, galaxiaren izar diskotik haratago kanporatuak izan dira, 200.000 argi urteko diametroa duena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy|hizkuntza=en|url=http://hubblesite.org/contents/news-releases/2015/news-2015-15|aldizkaria=HubbleSite.org|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Marketing Communications: Web // University of Notre|abizena=Dame|izenburua=Hubble finds massive halo around the Andromeda Galaxy|hizkuntza=en|url=https://news.nd.edu/news/hubble-finds-halo-around-the-andromeda-galaxy/|aldizkaria=Notre Dame News|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Lehner, Nicolas Howk, Chris Wakker,|abizena=Bart|izenburua=Evidence for a Massive, Extended Circumgalactic Medium Around the Andromeda Galaxy|data=2014-04-25|url=http://worldcat.org/oclc/1098074391|pmc=1098074391|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Lynn|abizena=Jenner|izenburua=NASA’s Hubble Finds Giant Halo Around the Andromeda Galaxy|data=2015-05-07|url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/nasa-s-hubble-finds-giant-halo-around-the-andromeda-galaxy|aldizkaria=NASA|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
=== Argitasunaren estimazioak ===
Esne Bidearen aldean, Andromedaren galaxiak, nagusiki, >7 × 10<sup>9</sup> urteko adina duten izar zaharragoak dituela dirudi.<ref name=":7" /> Andromedaren galaxiaren estimatutako [[Argitasun|argitasuna]], ~2,6 × 10<sup>10</sup> [[Eguzki-argitasun|<var>L</var><sub>☉</sub>]], gure galaxiarena baino % 25 handiagoa da gutxi gorabehera.<ref name=":8">{{Erreferentzia|izena=Sidney|abizena=van den Bergh|izenburua=The local group of galaxies|orrialdeak=273–318|hizkuntza=en|data=1999|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999A&ARv...9..273V/abstract|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics Review|alea=3-4|zenbakia=9|issn=0935-4956|doi=10.1007/s001590050019|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Andromeda 'born in a collision'|hizkuntza=en-GB|data=2010-11-25|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-11833356|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Hala ere, galaxiak, Lurretik ikusitako [[Inklinazio orbitala|inklinazio]] handi bat du, eta bere [[Hauts kosmiko|izarrarteko hautsak]], ezagutzen ez den argi kopuru bat xurgatzen du, eta, beraz, zaila da bere benetako dizdira estimatzea, eta beste egile batzuek, Andromedaren galaxiaren argitasunerako beste balio batzuk eman dituzte (egile batzuek, Esne Bidearen 10 [[Parsec|megaparseceko]] erradioan, bigarren galaxiarik distiratsuena dela ere proposatzen dute, [[Sombrero galaxia|Sombrero galaxiaren]] ondoren,<ref name=":3" /> -22,21 edo gertuko magnitude absolutuarekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Marshall L.|abizena=McCall|izenburua=A Council of Giants|orrialdeak=405–426|data=2014-04-01|url=http://arxiv.org/abs/1403.3667|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=1|zenbakia=440|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/stu199|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
2010ean argitaratutako [[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzer espazio teleskopioaren]] laguntzaz egindako estimazio batek -20,89ko [[Magnitude absolutu|magnitude absolutua]] (urdinean) iradokitzen du (+0,63ko kolore-indizearekin, ikusmen-magnitude absolutua -21,52koa da, eta Esne Bidearena -20,9koa.), eta 3,64 × 10<sup>10</sup> <var>L</var><sub>☉</sub>-ko [[Uhin-luzera|uhin luzera]] horretan erabateko argitasuna.<ref>{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Tempel|izenburua=Dust-corrected surface photometry of M 31 from Spitzer far-infrared observations|orrialdeak=A91|abizena2=Tamm|abizena3=Tenjes|izena2=A.|izena3=P.|data=2010-01|url=http://dx.doi.org/10.1051/0004-6361/200912186|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=509|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/200912186|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Esne Bidean izar eraketa erritmoa askoz handiagoa da, Andromedaren galaxiak urtean eguzki masa bat baino ez baitu sortzen, Esne Bidearen 3-5 eguzki masekin alderatuta. Esne Bideko [[noba]] tasa ere Andromedako Galaxiakoaren bikoitza da.<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Liller|izenburua=The rate of nova production in the Galaxy|orrialdeak=606|abizena2=Mayer|izena2=Ben|data=1987-07|url=http://dx.doi.org/10.1086/132021|aldizkaria=Publications of the Astronomical Society of the Pacific|zenbakia=99|issn=0004-6280|doi=10.1086/132021|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Honek, azken honek, bere garaian, izar eraketa fase handi bat izan zuela iradokitzen du, baina, orain, lasaitasun egoera erlatibo batean dagoela, Esne Bidea, izar eraketa aktiboago bat esperimentatzen ari den bitartean.<ref name=":8" /> Honek jarraituz gero, Esne Bidearen argitasunak Andromedako galaxiarena gaindi lezake.
 
Berriki egindako ikerketen arabera, Andromedaren galaxia, galaxien kolore-magnitude diagraman "haran berdea" bezala ezagutzen den tokian dago, "Hodei urdinetik" (izar berriak aktiboki eratzen dituzten galaxiak) "sekuentzia gorrira" (izar eraketarik ez duten galaxiak) trantsizioan dagoen Esne Bidea bezalako galaxiek populatutako eskualde bat. Haran berdeko galaxietan izar eraketa aktibitatea moteltzen ari da izarrarteko ingurunean gas formatzailerik gabe geratu ondoren. Andromedako galaxiaren antzeko propietateak dituzten galaxia simulatuetan, izar eraketa hemendik 5.000 milioi urte barru desagertzea espero da, baita Andromedako galaxiaren eta Esne Bidearen arteko talkaren ondorioz epe motzean izar eraketa tasak izango duen igoera kontuan hartuta ere.<ref>{{Erreferentzia|izena=Simon J.|abizena=Mutch|izenburua=THE MID-LIFE CRISIS OF THE MILKY WAY AND M31|orrialdeak=84|abizena2=Croton|abizena3=Poole|izena2=Darren J.|izena3=Gregory B.|data=2011-07-11|url=http://dx.doi.org/10.1088/0004-637x/736/2/84|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=736|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637x/736/2/84|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
== Estruktura ==
[[Fitxategi:Infraredandromeda.jpg|thumb|Andromedaren galaxia [[Infragorri|infragorriz]] ikusten du [[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzer espazio teleskopioak]], [[NASA|NASAren]] lau espazio behatoki handietako bat.]]
Argi ikusgarrian duen itxuragatik, Andromedaren galaxia SA(s)b galaxia bezala sailkatuta dago Vaucouleurs-Sandage galaxia kiribilen sailkapen sistema zabalduan.<ref name=":9">{{Erreferentzia|izenburua=Results for Messier 31|url=http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/objsearch?objname=M+031&extend=no&hconst=73&omegam=0.27&omegav=0.73&corr_z=1&out_csys=Equatorial&out_equinox=J2000.0&obj_sort=RA+or+Longitude&of=pre_text&zv_breaker=30000.0&list_limit=5&img_stamp=YES|aldizkaria=ned.ipac.caltech.edu|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Hala ere, [[2MASS]] zundaketaren eta [[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzer espazio teleskopioaren]] datu infragorriek, Andromeda, benetan, [[Galaxia espiral|galaxia espiral barratu]] bat dela erakutsi zuten, Esne Bidea bezala, Andromedako barraren ardatz nagusia, 55 gradu orientatua, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan diskoaren ardatz nagusiarekiko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachael L.|abizena=Beaton|izenburua=Unveiling the Boxy Bulge and Bar of the Andromeda Spiral Galaxy|orrialdeak=L91–L94|abizena2=Majewski|abizena3=Guhathakurta|abizena4=Skrutskie|abizena5=Cutri|abizena6=Good|abizena7=Patterson|abizena8=Athanassoula|abizena9=Bureau|izena2=Steven R.|izena3=Puragra|izena4=Michael F.|izena5=Roc M.|izena6=John|izena7=Richard J.|izena8=E.|izena9=Martin|data=2007-03-07|url=http://dx.doi.org/10.1086/514333|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=658|issn=0004-637X|doi=10.1086/514333|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
[[Fitxategi:Andromeda galaxy Ssc2005-20a1.jpg|thumb|[[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzerrek]] infragorrian hartutako Andromeda galaxiaren irudia, 24 [[mikrometro]] (Kredituak:[[NASA]]/[[JPL]]–[[Caltech]]/Karl D. Gordon, University of Arizona).]]
2005ean, astronomoek, [[Keck teleskopioa|Keck teleskopioak]] erabili zituzten, galaxiatik kanpo zabaltzen den izarren zipriztin arina, benetan, disko nagusiaren zati dela frogatzeko.<ref name=":6" /> Honek esan nahi du Andromedaren galaxiako izarren disko espiralak lehen estimatutakoa baino hiru aldiz diametro handiagoa duela. Hau, galaxiak 220.000 [[Argi-urte|argi urte]] baino gehiagoko diametroa (67 [[Kiloparsec|kiloparsecs]]) izatea eragiten duen izar disko zabal bat dagoela frogatzen duen froga da. Aurretik, Andromedaren galaxiaren tamainaren estimazioak 70.000 eta 120.000 argi-urte artekoak ziren (21 eta 37 kpc arteko diametroa).
 
Galaxiak Lurrarekiko 77ºko inklinazioa duela uste da (non 90 graduko angelu bat albotik zuzenean ikusiko litzatekeen). Galaxiaren zeharkako sekzioaren formaren analisiak, disko lau soil baten ordez, S formako alabeo bat frogatzen duela dirudi.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=UCSC Press Release:Extreme warp in Andromeda Galaxy|data=2006-05-19|url=https://web.archive.org/web/20060519081929/http://www.ucsc.edu/news_events/press_releases/archive/00-01/01-01/andromeda.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Alabeo honen balizko kausa, Andromedaren galaxiatik gertu dauden satelite galaxiekiko interakzio grabitatoriala izan liteke. [[Triangeluko galaxia|M33]] galaxiak Andromedaren besoetan nolabaiteko laudorioa eragin lezake, distantzia eta abiadura erradial zehatzagoak behar diren arren.
[[Fitxategi:A Swift Tour of M31.ogv|thumb|[[Swift (satelitea)|Swift]]-en Andromedako galaxiatik ibilbidea]]
Azterketa espektroskopikoek Andromedaren galaxiaren errotazio-abiaduraren neurketa zehatzak eman dituzte, nukleoarekiko distantzia erradialaren arabera. Errotazio abiadurak 225 km/s (140 mi/s) balio maximoa du 1.300 [[Argi-urte|ly]] (82.000.000 [[Unitate astronomiko|UA]]) nukleotik, eta bere minimoa ziurrenik 50 km/s (31 mi/s) 7.000 ly (440.000.000 UA) nukleotik. Harantzago, errotazio abiadura 33.000 ly (2,1 × 10<sup>9</sup> UA) erradioraino igotzen da, non 250 km/s maximora iristen den (160 mi/s). Abiadurak pixkanaka distantzia horretatik haratago jaisten dira, 200 km/s (120 mi/s) -tik 80.000 ly (5,1 × 10<sup>9</sup> UA) -ra jaitsiz. Abiadura-neurketa horiek 6 × 10<sup>9</sup> [[Eguzki masa|<var>M</var><sub>☉</sub>]] inguruko masa kontzentratua eragiten dute [[Galaxia|nukleoan]]. Galaxiaren masa osoa linealki handitzen da 45.000 ly arte (2,8 × 10<sup>9</sup> UA), eta, ondoren, motelago egiten du erradio horretatik aurrera.<ref>{{Erreferentzia|izena=Vera C.|abizena=Rubin|izenburua=Rotation of the Andromeda Nebula from a Spectroscopic Survey of Emission Regions|orrialdeak=379|abizena2=Ford|izena2=W. Kent, Jr.|data=1970-02|url=http://dx.doi.org/10.1086/150317|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=159|issn=0004-637X|doi=10.1086/150317|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
[[Fitxategi:Andromeda galaxy 2.jpg|thumb|Andromeda galaxiako [[Galaxy Evolution Explorerren]] irudi bat. Galaxiaren eraztun deigarriak osatzen dituzten zuri urdinxka koloreko bandak, izar bero, gazte eta masiboak dituzten auzoak dira. Hauts beltzezko errail urdin-grisaxkak argi eta garbi agertzen dira eraztun distiratsu hauen aurka, gaur egun izarren eraketa hodei trinkoetan gertatzen ari den eskualdeak marraztuz. Argi ikusgarrian ikusten direnean, Andromedaren galaxiaren eraztunek, beso kiribilak dirudite. Ikuspegi ultramoreak, beso hauek, NASAren [[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzer espazio teleskopioarekin]], infragorrien uhin luzeretan lehen behatutako eraztun egituraren antz handiagoa dutela erakusten du. Azken hau erabili zuten astronomoek, eraztun hauek, galaxiak, duela 200 milioi urte baino gehiago, bere bizilaguna zen M32rekin talka egin zuela frogatzeko interpretatu zituzten.]]
Andromedaren galaxiaren [[Galaxia espiral|beso espiralak]] [[HII eskualde]] batzuek delineatzen dituzte, [[Walter Baade|Walter Baadek]] xehetasun handiz lehen aldiz aztertuak eta berak "hari bateko kontuak" bezala deskribatuak. Bere ikerketek, bi beso kiribil erakusten dituzte, oso biribilduak diruditenak, gure galaxian baino tarteago dauden arren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Halton|abizena=Arp|izenburua=Spiral Structure in M31.|orrialdeak=1045|data=1964-05-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1964ApJ...139.1045A|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=139|issn=0004-637X|doi=10.1086/147844|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Beso bakoitzak Andromedaren galaxiaren ardatz nagusia zeharkatzen duenean, hauek dira egitura espiralaren deskribapenak<ref>{{Erreferentzia|izena=Sidney|abizena=van den Bergh|izenburua=The stellar populations of M 31|orrialdeak=1053–1068|data=1991-10-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1991PASP..103.1053V|aldizkaria=Publications of the Astronomical Society of the Pacific|zenbakia=103|issn=0004-6280|doi=10.1086/132925|sartze-data=2021-05-28}}</ref>:
{| class="wikitable"
|+Baade-ren M31ren beso espiralak
!Besoek (N=M31ren ardatz nagusia zeharkatzen dute iparraldetik, S=M31ren ardatz nagusia zeharkatzen dute hegoaldetik)
!Erdialderako distantzia ([[Minutu sexagesimal|arku-minutuak]]) (N*/S*)
!Zentrorako distantzia (kpc) (N*/S*)
!Oharrak
|-
|N1/S1
|3.4/1.7
|0.7/0.4
|HII eskualdeetako OB elkarterik gabeko hauts-besoak.
|-
|N2/S2
|8.0/10.0
|1.7/2.1
|Hauts-besoak OBko elkarte batzuekin.
|-
|N3/S3
|25/30
|5.3/6.3
|N2/S2-n bezala, baina HII eskualde batzuekin ere bai.
|-
|N4/S4
|50/47
|11/9.9
|OB elkarte asko, HII eskualdeak eta hauts gutxi.
|-
|N5/S5
|70/66
|15/14
|N4/S4n bezala, baina askoz ahulagoa.
|-
|N6/S6
|91/95
|19/20
|OB elkarte solteak. Ez da hautsik ikusten.
|-
|N7/S7
|110/116
|23/24
|N6/S6n bezala, baina ahulagoa eta diskretuagoa.
|}
Andromedaren galaxia ia kantuz ikusten denez, zaila da bere egitura espirala aztertzea. Galaxiaren irudi zuzenduek, dirudienez, nahiko normala den galaxia kiribil bat erakusten dute, gutxienez 13.000 [[Argi-urte|ly]] (820.000.000 [[Unitate astronomiko|UA]]) batez elkarrengandik bananduta dauden bi arraste-beso jarraitu erakusten dituena, eta, gutxi gora-behera, nukleotik, 1.600 ly (100.000.000 UA) distantziatik kanporantz jarrai daitezkeenak. Egitura kiribil alternatiboak proposatu ditu, hala nola beso kiribil bakarra<ref>{{Erreferentzia|izena=Halton|abizena=Arp|izenburua=Spiral Structure in M31.|orrialdeak=1045|data=1964-05|url=http://dx.doi.org/10.1086/147844|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=139|issn=0004-637X|doi=10.1086/147844|sartze-data=2021-05-28}}</ref> edo beso espiral luze, harizdun eta lodien patroi malutatzailea.<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Trewhella|izenburua=ISO observations of cold dust in NGC 6946|argitaletxea=AIP|abizena2=Davies|abizena3=Alton|abizena4=Bianchi|abizena5=Madore|izena2=J. I.|izena3=P. B.|izena4=S.|izena5=B.|data=1997|url=http://dx.doi.org/10.1063/1.53759|aldizkaria=AIP Conference Proceedings|doi=10.1063/1.53759|sartze-data=2021-05-28}}</ref><ref name=":9" /><ref>{{Erreferentzia|izena=R. A. M.|abizena=Walterbos|izenburua=An optical study of stars and dust in the Andromeda galaxy|orrialdeak=61–86|abizena2=Kennicutt|izena2=R. C., Jr.|data=1988-06-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1988A%26A...198...61W|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=198|issn=0004-6361|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Uste denez, patroi espiralaren distortsioen kausarik probableena, [[Messier 32|M32]] eta [[Messier 110|M110]]<ref name=":10">{{Erreferentzia|izena=K. D.|abizena=Gordon|izenburua=Sp
i
t
zer
MIPS Infrared Imaging of M31: Further Evidence for a Spiral-Ring Composite Structure|orrialdeak=L87–L92|abizena2=Bailin|abizena3=Engelbracht|abizena4=Rieke|abizena5=Misselt|abizena6=Latter|abizena7=Young|abizena8=Ashby|abizena9=Barmby|izena2=J.|izena3=C. W.|izena4=G. H.|izena5=K. A.|izena6=W. B.|izena7=E. T.|izena8=M. L. N.|izena9=P.|data=2006-02-03|url=http://dx.doi.org/10.1086/501046|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=638|issn=0004-637X|doi=10.1086/501046|sartze-data=2021-05-28}}</ref> satelite galaktikoekiko interakzioa da.<ref>{{Erreferentzia|izena=K. D.|abizena=Gordon|izenburua=Sp
i
t
zer
MIPS Infrared Imaging of M31: Further Evidence for a Spiral-Ring Composite Structure|orrialdeak=L87–L92|abizena2=Bailin|abizena3=Engelbracht|abizena4=Rieke|abizena5=Misselt|abizena6=Latter|abizena7=Young|abizena8=Ashby|abizena9=Barmby|izena2=J.|izena3=C. W.|izena4=G. H.|izena5=K. A.|izena6=W. B.|izena7=E. T.|izena8=M. L. N.|izena9=P.|data=2006-02-03|url=http://dx.doi.org/10.1086/501046|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=638|issn=0004-637X|doi=10.1086/501046|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Hau izarren hidrogeno neutro hodeien desplazamenduagatik ikus daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izena=Robert|abizena=Braun|izenburua=The distribution and kinematics of neutral gas in M31|orrialdeak=54|data=1991-05|url=http://dx.doi.org/10.1086/169954|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=372|issn=0004-637X|doi=10.1086/169954|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
1998an, [[Europako Espazio Agentzia|Europako Espazio Agentziaren]] [[ISO espazio teleskopioa|ISO espazio teleskopioaren]] irudiek Andromedako galaxiaren forma orokorra eraztun galaxia bihurtzen ari dela frogatu zuten. Oro har, gasa eta galaxiaren hautsa hainbat eraztun gainjarritan osatuta daude, nukleotik 32.000 ly (9,8 kpc) erradioan eratutako eraztun bereziki garrantzitsu batekin,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ESA Science & Technology - ISO unveils the hidden rings of Andromeda|url=https://sci.esa.int/web/iso/-/12748-iso-unveils-the-hidden-rings-of-andromeda|aldizkaria=sci.esa.int|sartze-data=2021-05-28}}</ref> astronomo batzuek ''suzko eraztuna'' deitua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Heather|abizena=Morrison|izenburua=Young Star Clusters in M 31|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=227–230|abizena2=Caldwell|abizena3=Harding|abizena4=Kriessler|abizena5=Rose|abizena6=Schiavon|izena2=Nelson|izena3=Paul|izena4=Jeff|izena5=James A.|izena6=Ricardo|data=2008|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4020-6933-8_50|aldizkaria=Astrophysics and Space Science Proceedings|isbn=978-1-4020-6932-1|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Eraztun hau galaxiaren argi ikusgarriaren irudietan ezkutatuta dago, nagusiki hauts hotzez osatua baitago, eta Andromedaren galaxian gertatzen den izar eraketaren zatirik handiena bertan biltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=I.|abizena=Cruz-Gonzalez|izenburua=Far-infrared observations of a star-forming region in the Corona Australis dark cloud|orrialdeak=679|abizena2=McBreen|abizena3=Fazio|izena2=B.|izena3=G. G.|data=1984-04|url=http://dx.doi.org/10.1086/161931|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=279|issn=0004-637X|doi=10.1086/161931|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
[[Spitzer espazio teleskopioa|Spitzer espazio teleskopioaren]] laguntzarekin eginiko ondorengo ikerketek, infragorrian Andromedaren galaxiaren egitura espirala, dirudienez, erdiko barra batetik sortzen diren bi beso kiribilez osatua dagoela erakutsi zuten, eta lehen aipaturiko eraztun handitik haratago jarraitzen dute. Beso horiek, ordea, ez dira jarraituak eta egitura segmentatua dute.<ref name=":10" />
 
Andromedako galaxiaren barnealdearen teleskopio bereko azterketa xeheak, duela 200 milioi urte baino gehiago M32rekin izandako elkarreraginak eragin zuela uste den hauts eraztun txikiago bat ere erakutsi zuen. Simulazioek, galaxia txikienak, Andromedaren Galaxiaren diskoa, honen ardatz polarrean zehar zeharkatu zuela erakusten dute. Talka honek, masaren erdia baino gehiago kendu zion M32 txikienari, eta Andromedaren egitura deuseztatzaileak sortu zituen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=News {{!}} Center for Astrophysics|url=https://pweb.cfa.harvard.edu/news|aldizkaria=pweb.cfa.harvard.edu|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Messier 31ko gasean aspalditik ezagutzen den ezaugarri deuseztatzaile handiaren koexistentziak, aurkitu berri zen barne egitura deuseztatu honekin batera, [[Barizentro|barizentrotik]] aldendua, M32 satelitearekin ia aurrez aurreko talka bat egitea iradoki zuen, [[Carroko Gurpilare galaxia|Carroko Gurpilaren topaketaren]] bertsio leunago bat.<ref>{{Erreferentzia|izena=D. L.|abizena=Block|izenburua=An almost head-on collision as the origin of two off-centre rings in the Andromeda galaxy|orrialdeak=832–834|abizena2=Bournaud|abizena3=Combes|abizena4=Groess|abizena5=Barmby|abizena6=Ashby|abizena7=Fazio|abizena8=Pahre|abizena9=Willner|izena2=F.|izena3=F.|izena4=R.|izena5=P.|izena6=M. L. N.|izena7=G. G.|izena8=M. A.|izena9=S. P.|data=2006-10|url=http://dx.doi.org/10.1038/nature05184|aldizkaria=Nature|alea=7113|zenbakia=443|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature05184|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
Andromedaren galaxiaren halo hedatuaren ikerketek, gutxi gora-behera, Esne Bidearenarekin aldera daitekeela erakusten dute, haloan, eskuarki, "[[Metaltasun|Metalean pobreak]]" diren izarrak dituena, eta gero eta distantzia handiagoarekin.<ref name=":5" /> Ebidentzia horrek adierazten du bi galaxiek antzeko eboluzio-bideak jarraitu dituztela. Litekeena da masa baxuko 100-200 galaxia inguru akretatu eta asimilatu izana azken 12.000 milioi urteetan.<ref>{{Erreferentzia|izena=James S.|abizena=Bullock|izenburua=Tracing Galaxy Formation with Stellar Halos. I. Methods|orrialdeak=931–949|abizena2=Johnston|izena2=Kathryn V.|data=2005-12-20|url=http://dx.doi.org/10.1086/497422|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=635|issn=0004-637X|doi=10.1086/497422|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Andromedaren Galaxia eta Esne Bideko halo hedatuetako izarrak, bi galaxiak banatzen dituen distantziaren ia heren bat zabal daitezke.
 
== Nukleoa ==
Andromedaren galaxiak bere erdian izar kumulu trinko eta trinko bat duela ezagutzen da. Tamaina handiko teleskopio batean, inguruko protuberantzia lausoenean txertatutako izar baten ikusizko inpresioa sortzen du. 1991n [[Hubble espazio teleskopioa]] erabili zen Andromeda galaxiaren barne nukleoaren irudiak lortzeko. Nukleoak 1,5 [[Parsec|pc]]-z (4,9 [[Argi-urte|ly]]) bereizitako bi kontzentrazio ditu. Kontzentraziorik distiratsuena, P1 bezala izendatua, galaxiaren erdigunetik desplazatua dago. Kontzentrazio ahulena, P2, galaxiaren benetako erdian dago, eta 3-5 × 10<sup>7</sup> <var>M</var><sub>☉</sub>-ko [[zulo beltz]] bat du 1993an,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kinematic detection of the double nucleus in M31|data=1995-11-01|url=http://dx.doi.org/10.1093/mnras/277.1.l21|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|issn=1365-2966|doi=10.1093/mnras/277.1.l21|sartze-data=2021-05-28}}</ref> eta 1,1-2,3 × 10<sup>8</sup> <var>M</var><sub>☉</sub>-ko zulo beltz bat 2005ean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ralf|abizena=Bender|izenburua=HSTSTIS Spectroscopy of the Triple Nucleus of M31: Two Nested Disks in Keplerian Rotation around a Supermassive Black Hole|orrialdeak=280–300|abizena2=Kormendy|abizena3=Bower|abizena4=Green|abizena5=Thomas|abizena6=Danks|abizena7=Gull|abizena8=Hutchings|abizena9=Joseph|izena2=John|izena3=Gary|izena4=Richard|izena5=Jens|izena6=Anthony C.|izena7=Theodore|izena8=J. B.|izena9=C. L.|data=2005-09-20|url=http://dx.doi.org/10.1086/432434|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=631|issn=0004-637X|doi=10.1086/432434|sartze-data=2021-05-28}}</ref> Materialaren abiadura 160 [[Metro segundoko|km/s]] (99 mi/s) neurtzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Karl|abizena=Gebhardt|izenburua=A Relationship Between Nuclear Black Hole Mass and Galaxy Velocity Dispersion|orrialdeak=L13–L16|abizena2=Bender|abizena3=Bower|abizena4=Dressler|abizena5=Faber|abizena6=Filippenko|abizena7=Green|abizena8=Grillmair|abizena9=Ho|izena2=Ralf|izena3=Gary|izena4=Alan|izena5=S. M.|izena6=Alexei V.|izena7=Richard|izena8=Carl|izena9=Luis C.|data=2000-08-10|url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0006289|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=539|doi=10.1086/312840|sartze-data=2021-05-28}}</ref>
 
== Ikus, gainera ==
* [[Andromeda-Esne Bidea talka]]
 
== Erreferentziak ==
<references />
 
== Kanpo estekak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Andromeda_galaxia"(e)tik eskuratuta