Parisko Ituna (1763): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
t Robot: Cambios triviales |
||
1. lerroa:
'''Parisko Ituna (1763)'''
Askotan Parisko bakea edo 1763ko ituna deitutakoa 1763ko otsailaren 10ean sinatu zuten, [[Britainia Handia|Britainia Handiko]], [[Frantzia
Ituneko artikuluen arabera, [[Frantzia
[[Irudi:Louis_XV_Ranc_2.jpg|left|thumb|150px|Luis XV.a, Frantziako erregea]]
Gudan, britainiarrek itsasoz bestaldean garaipen asko izan zituzten [[Frantzia
Britainiar gobernuari ere guda amaitzea komeni zitzaion -Zazpi Urteko guda oso garestia izan zen, eta gobernuak zorrez finantzatu behar izan zuen. Zordunak zalantzan zeuden [[Britainia Handia
Bake akordioa sinatzeko lehenengo saiakerek huts egin zuten, alderantziz, frantziar eta espainiar diplomatikoek Famili-hitzarmena sinatu zuten. Hitzarmen horrek [[
Negoziazio formalak hasi zirenerako, egoera aldatu zen. Britainiarrek Habana hartu zutelako berria Europara heldu zen, eta hiriarekin batera Kubako kolonia osoa. Karlos III.a [[Espainia
Arazo horri aurre egiteko, Choiseul frantziar negoziatzaileak Ameriketako lurraldeak [[
[[Irudi:George_III_in_Coronation_Robes.jpg|right|thumb|150px|George III.a, Britainia Handiko erregea]]
Choiseulek Martinique, Guadeloupe eta St.Lucia uharteei eustea nahiago zuen Louisianatik Kanadaraino zihoan lurraldeari baino. Horren zioa ekonomian zetzan: uharteetako azukre industriak etekin handiak ematen zituen eta Kanada, berriz, frantziar ogasun publikorako zulo bat besterik ez zen. Kanadako galera frantziar ofizialentzat tamalgarria zen arren, ekonomiaren ikuspuntutik zentzu osoa zeukan.
1762ko azaroaren 3an espainiar eta frantziar diplomatikoek negoziazioak burutu zituzten eta Parisko itunaren aurretiazkoak sinatu zituzten. Espainiar eta frantziar negoziatzaileek ere San Ildefonsoko ituna sinatu zuten, bertan, frantziar Louisiana [[Espainia
Anglo-amerikar kolonoentzat ituna teorikoki arrakastatsua izan zen. Kolonoak ez ziren gehiago frantziar inbasioaren beldur izango, britainiar lurraldeak Kanadatik Mississippiraino zabaldu baitziren. Mugetako indiarrentzat, ostera, oso kaltegarria izan zen haren estrategia eraginkorra apurtu baitzuen. Haren arabera, britainiarrek eta frantziarrek elkarren aurka egiten zutenean indioek aliantza onuragarriak egiten zituzten, bai batekin, bai bestearekin eta horrela haien lurraldeak anglo-amerikar kolonoen inbasioaren kontra babesten zituzten.
Parisko Itunak arrakasta handia zirudielarik ere, anglo-amerikar kolonoen eta britainiar gobernuaren arteko desadostasunak handitu zituen, bien Ipar Ameriketako interesak ez baitzetozen bat. Britainiar gobernuak ez zuen armada garesti bat mantendu gura eta, gainera, kolonoen eta indiarren interesak adostu nahi zituen britainiar gobernuaren mugari buruzko politikak porrot egiteaz gain, kaltegarria ere izan zen.
== Louisianako auzia ==
Kontrakoa uste arren, Parisko itunean [[Frantzia
Parisko itunak [[Britainia Handia
1763ko itunaren VII. artikuluak dio:
32. lerroa:
VII.''-Bakea oinarri sendo eta iraunkorretan ezartzeko, eta Ameriketako britainiar eta frantziar lurraldeen arteko mugen gaineko eztabaidak betirako konpontzeko; etorkizunerako, hauxe erabakitzen da: britainiar Maiestate Gorenaren eta Kristau Maiestate Txit Gorenaren agindupeko lurren arteko muga Mississippi ibai erdian zeharreko lerro batean ezarriko da, iturrietatik Iberville ibairaino; hortik, eta ibai horretan eta Maurepas eta Pontchartain aintziren barrena itsasoraino. Hori horrela izateko, Errege Kristau Txit Gorenak eskubide eta berme guziarekin Mobileko portu eta ibaia ematen dizkio britainiar Maiestate Gorenari, eta hauekin batera, Mississippi ibaiko ezkerrean daukan guzia edo eduki behar izango zuen guzia; New Orleanseko hiri eta uhartea salbu,hauek Frantziarrak izaten jarraituko dute, Mississippi ibaiko nabigazioa aske izateko baldintzarekin, bai frantziarrentzat, bai britainiarrentzat, haren luzera eta zabalera osoan; iturrietatik itsasoraino eta batez ere, New Orleanseko uharteko aipatutako zatian eta ibai horren eskumako barran, eta baita horren ahoaren goranzko eta beheranzko pasabidean ere. Are gehiago ezarri nahi dugu; inork ezin izango ditu herrialde bion ontziak gelditu, bisitatu, edo haiei zergarik ipini. IV. artikuluko Kanadako biztanleen aldeko erabakiak artikulu honetan aipatzen diren herrialdekoei ere ezarriko zaizkie.''
== Quebeceko auzia ==
Itunaren IV. artikuluak Kanadako katolikoen aldeko bermeak ezarri zituen. Artikulu hauek askotan aipatzen dituzte Quebeceko lege sistema Kanadakoaren aldean oso bestelakoa dela frogatzeko.
Artikuluak Kanadatik 18 urteko oztoporik gabeko ateratzeko epea ezarri zuen. Horren ondorioz, “Cajun” deitutako emigratzaile asko orain Acadiana deitzen den Louisianako eremu batera mugitu ziren, [[Frantzia
Artikuluak dio:
IV. ''Kristau Maiestate Txit Gorenak uko egiten die Nova Scotia edo Acadiaren eta haien zati guzien gaineko dituen edo litzakeen asmo guziei; eta osorik eta menpeko lurraldeekin batera ematen dio, [[Britainia Handia|Britainia Handiko]] erregeari: are gehiago, Kristau Maiestate Txit Gorenak aipatutako Britainiar Maiestateari emango dio, aginte osoarekin: Kanada, menpeko lurralde guziekin; Cape Breton uhartea eta baita St. Lawrence ibaiko eta golkoko uharte eta itsasertzak ere, eta orokorrean, arestian esandako lurraldeen pean dagoen guzia: lurrak, uharteak eta kostaldeak; subiranotasun, jabetza eta edukitzearekin, eta itunen bitartez jasotako eskubide guziekin, edo bestela, orain arte Kristau Maiestate Txit Gorenak eta [[Frantzia
== Ikus, gainera ==
*[[Parisko Ituna (1783)]]
[[Kategoria:Erresuma Batuko historia]]
[[Kategoria:Ameriketako Estatu Batuetako historia]] [[af:Verdrag van Parys (1763)]]
|