Arima: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
euskeraz ongi idazteko aldaketak
28. lerroa:
=== Greziako filosofian ===
Greziar munduan arima ulertzeko bi modu nagusi izan ziren, lehena, arima bizi-printzipio gisa ulertua, izaki bizidun guztientzat komuna (landareak, animaliak eta gizakiak), eta aldiz bigarrena, arima arrazionaltasun-printzipio gisa ulertua, izaera jainkotiar eta hilezkorrekoa, gizakiarena dena.
 
Gaztelaniaz, esanahi hurbileko lau termino daude: arima, psikea, izpiritua eta adimena.
 
==== Platon eta Sokrates ====
[[Platon|Platonen]] definizioen arabera, arima "bere [[Buru|burua]] mugitzen duena da; izaki bizidunen bizi-mugimenduaren kausa da". Platonen aburuz, arimak [[Gizaki|gizakia]] definitzen du eta bizitzaren printzipioa da: "Arima gizakia dela azaldu behar dizut?". Berarentzat, arima erorita dago: [[Gorputz|gorputzean]] erori da, eta [[Jainko|jainkoei]] laguntzen zien ideien munduan. Platonek ematen duen definizio bakarra hau da: arima "bere kabuz mugitzen den mugimendua da", [[Ideien teoria|ideien]], forma idealen, jainkozkoaren antzekoa da. Arimak hiru maila ditu, ahalmenak:
 
* ''Epithumia'' (πιθυμία), "apetitua", espezie menderagarria da, beheko desioen maila desiragarria (gosea, egarria, etab.).
 
* ''Tkea'' (θυμός-ekoa), "irahaserrea", [[espezie]] suminkorra, grinen maila oldarkorra.
 
* ''Logistikon'' (λογιοοιοκόν-a), "arrazoizkoa", espezie arrazionala, pentsamenduaren jainko-maila, hori baita hilezkor bakarra (gurdiaren mitoa eta [[Fedro|Fedroren]] gurdi-gidaria Fedron). Platonen pentsamendua, ordea, aldatu egin zen. Fedon''Fedro''-enn, Platonek arima bat onartzen du;. [[Errepublika (Platon)|Errepublikan''Errepublika''-n]], hiru arima-espezie onartzen ditu;. Fedron''Fedro''-n, arima gurdiirudi gisabidez aurkeztenaurkeztu duzuen, espeziehain oldarkorrazuzen irudikatzenere duengurdi zaldi beltz batekin;gisa: espezie oldarkorra nahi du, plazer–plazer mundutarrak nahi ditudituena eta arima erortzera darama,daramana– zaldi zuria,beltz batekin irudikatu zuen; zaldi zuriak edertasuna, eta Ideia platonikoak ordezkatu zituen; eta arimagidariaren okertzenbidez saiatzenirudikatu denzuen espirituarenarimaren gidaria;bi mutur kontrajarriak adiskidetu nahi dituen espiritua. Platonek, Timeon, bere bizitzaren amaieran, ''[[Timeo]]''-n, hiru arima-espezie onartzen ditu. Giza arimaren zehaztapen hirukoitz hori [[Pitagoras|Pitagorasi]] dagokio.
 
''Fedon''-en eta Errepublikan''Errepublika''-n, Platonek metenbosiarenmetensikosiaren [[Mito|mitoa]] garatzen du. Horren arabera, gorputza hil ondoren, arima Ideien munduarekin edo beste gorputz batekin lotzen da, justuen edo gaiztoen kategorien arabera. Aurreikusitako hiru berraragiztatze-motak arimaren hiru espezieetako baten nagusitasunari dagozkio: [[animalia]] taldekoenganlizunengan berraragiztatzea, piztiaapetitua menderatzennagusitzen badubada; piztian, bestitoanoldarkortasuna nagusitzen bada; taldeko animalian, zentzuzkotasuna nagusitzen bada.
 
[[Sokrates]] maisuaren hitzetan oinarrituta, Platonek uste zuen [[Psike|psikea]] [[Pertsona (argipena)|pertsonaren]] funtsa zela, eta hark erabakitzen duela nola jokatu. Uste zuen [[esentzia]] hori gure izatearen okupatzaile gorpuzgabe eta betierekoa zela. Platonek esaten zuen hil ondoren ere, arima existitzen dela eta pentsatzeko gai dela. Gorputzak hiltzen diren neurrian, arima etengabe birsortzen dela uste zuen (metenpatia) ondorengo gorputzetan. Hala ere, [[Aristoteles|Aristotelesek]] uste zuen arimaren zati bat baino ez zela hilezkorra, zehazki adimena (logoak). Platonen arimak hiru zati ditu:
 
# logos, edo ''logistikon'' (gogoa, nousa[[Nous|nous-a]] edo [[Arrazoi|arrazoia]])
# ''thymos'', edo ''thumetikon'' ([[Emozio|emozioa]], [[Espiritu|espiritua]] edo [[Maskulino (argipena)|maskulinoa]])
# ''eros'', edo ''epithumetikon'' (apetitiboasabelari lotutakoa, [[Desio (argipena)|desioa]] edo [[Femenino|femeninoa]])
 
Gorputz-atalakZati horiek gorputz-atal desberdinetan daude:
 
# ''logos'' buruan dago, arrazoiarekin lotuta dago eta beste zatia erregulatzen du.
54 ⟶ 52 lerroa:
# ''Eros'' [[Urdail|urdailean]] dago eta desioekin lotuta.
 
Platonek ere arimaren edo psikearen hiru zatiak kasta sozialen sistema batekin konparatzen ditu. Platonen teoriaren arabera, arima hiru zatitan antolatutako estatu bateko klase-sistemaren berdinaantzekoa da, funtsean;. izanIzan ere, ondo funtzionatzeko, zati bakoitzak lagundu behar du multzoak ongi funtziona dezan. ''Logoasak'' arimaren gainerako funtzioak arautzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Jones|izenburua=The Gift of Logos: Essays in Continental Philosophy|argitaletxea=Cambridge Scholars Publishing|hizkuntza=en|abizena2=Wirth|abizena3=Schwartz|izena2=Jason M.|izena3=Michael|data=2009-12-14|url=https://books.google.es/books?id=1RgaBwAAQBAJ&q=plato+soul+logos&pg=PA34&redir_esc=y#v=snippet&q=plato%20soul%20logos&f=false|isbn=978-1-4438-1825-4|sartze-data=2021-05-17}}</ref>
 
==== Aristoteles ====