Galileo Galilei: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
40. lerroa:
[[1642]]ko urtarrilaren 8an hil zen, Arcetrin, Florentziatik hurbil. Hiri honetako [[Santa Croce]] basilikan lurperatu zuten. [[1737]]an, haren omenezko mausoleo eraiki zen basilikaren erdialdean; bertan ehortzi zituzten Galileoren eta Vincenzo Vivianiren gorpuzkinak.<ref>{{erreferentzia|url=http://webarchive.loc.gov/all/20100805135633/http://brunelleschi.imss.fi.it/museum/esim.asp?c=100359 |izenburua=Monumental tomb of Galileo |argitaletxea= brunelleschi.imss.fi.it | sartze-data=2014-4-24}}</ref>
== Teleskopioaren hobekuntza ==
Hans Lippershey [[Holanda|Holandako]] optikariak largabista asmatu zuen [[1608|1608an]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Mario|abizena=Biagioli|izenburua=Galileo's instruments of credit : telescopes, images, secrecy|argitaletxea=University of Chicago Press|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/527733934|isbn=978-0-226-04563-4|pmc=527733934|sartze-data=2021-05-11}}</ref>. Hasieran, jostailu gisa erabili zen, gauzak zazpi aldiz handiago ikusteko aukera ematen zuelako, baina bazterretatik aldaketa handiak eraginda. Galileori [[1609|1609ko]] maiatzean heldu zitzaion tresna haren berri, eta handik abiatuta eraiki zuen bere lehen [[Errefrakzio-teleskopio|errefrakzio-teleskopioa]]. Gisa hartan lortu zuen [[teleskopio]] astronomikoa sortzea. Gauzak 30 aldiz handiago ikusteko aukera eman zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=GALILÉE (G. GALILEI), « Le Messager céleste » - Encyclopédie Universalis|url=http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http://www.universalis.fr/encyclopedie/galilee-1564-1642/2-le-messager-celeste/|aldizkaria=archive.wikiwix.com|sartze-data=2021-05-11}}</ref>.
Asmakuntza hark aldaketa handia eragin zuen Galileoren bizitzan, ordura arte fisikaria zena astronomo bihurtu baitzen. Zeruko gauzak ikusteko gaitasuna lortu zuen, eta izarren mugimenduak estrapolatzen hasi zen.
1609ko [[Abuztuaren 21|abuztuaren 21ean]] bukatu zuen bere bigarren teleskopioa, eta [[Venezia|Veneziako]] senatuan aurkeztu zuen. Ikusleak txunditu zituen, teleskopioarekin [[Murano|Murano uhartea]] ikustean. Uhartea, berez, 2,5 kilometro urrunago dago, baina 300 metroko distantzian balego bezala ikusi zuten. Galileok tresna hori [[Veneziako Errepublika|Veneziako Errepublikari]] oparitu zion. Azken hau oso interesatuta zegoen tresna hark izan zezakeen erabilera militarrarekin. Eskaintza horren trukean, Galileok bizitza osorako lortu zuen Paduako Unibertsitateko postua, eta soldata bikoiztu zioten.
Dena den, Galileok eraiki zituen teleskopio asko ez ziren kalitate onekoak. Zurezko edo kartoizko hodi batzuetan sartzen zituen lenteak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Musée Galilée|hizkuntza=fr|data=2020-12-10|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mus%C3%A9e_Galil%C3%A9e&oldid=177478937|sartze-data=2021-05-11|encyclopedia=Wikipédia}}</ref>.
== Galileok aurkeztutako sistema heliozentrikoaren inguruko frogak ==
46 ⟶ 55 lerroa:
=== Mendiak Ilargian ===
Galileoren lehenengo aurkikuntza izan zen, teleskopioaren laguntzaz, 1610. urtean ''Sidereus nuncius''-en argitaratua izan zena. Proba honekin, zeruak perfektuak diren eta Ilargia esfera lisu eta aldaezina den tesi aristotelikoa gezurtatzen du. Horren aurre, Galileok haren behaketako hainbat marrazki aurkezten ditu, eta gainera mendien altueren inguruko estimazioak.
1610eko udazkenean asmatu zuen gauzak hogei aldiz handitzen dituen teleskopioa, eta Ilargiaren fase guztiak adi begiratu ondoan, ondorioztatu zuen ez zela esfera lau eta aldaezina zuen zerbait. Hori izan zen Galileoren lehenengo aurkikuntza. Gisa hartan, [[Aristoteles|tesi aristotelikoa]] gezurtatu zuen. Alabaina, Aristotelesen arabera, bi mundu bereizten ziren: Ilargiaren azpikoa eta Ilargiaren gainekoa. Ilargiaren azpikoa ez zen perfektua, eta aldakorra zen. Ilargia eta Ilargitik haragoko eremuan, aldiz, esfera perfektu eta leunak baizik ez zeuden.
Galileok, ordea, itzalaren eta argiaren arteko trantsizio gune bat ikusi zuen, eta ohartu zen Ilargiaren formak ez zirela erregularrak. Gisa hartan ondorioztatu zuen, Aristotelesen teoriak baliogabetzeaz gainera, Ilargian mendiak bazeudela. 7.000 metroko mendiak zeudela ere ondorioztatu zuen. Garai hartan, oraindik ez zen neurtu [[Lurra|Lurreko]] mendi altuena, beraz pentsatu zuen Ilargiko mendiak Lurrekoak baino garaiagoak zirela.
Emaitzak [[Sidereus nuncius|Sidereus nuncius-en]] argitaratu zituen.
=== Izar berriak ===
Aste gutxiko epean aurkitu zuen [[Esne Bidea|Esne Bidearen]] izaera. [[Orion (konstelazioa)|Orion konstelazioko]] izarrak zenbatu zituen, eta ohartu zen begiz ikusten ziren izarrak, izar metak zirela. Galileoren bigarren aurkikuntza izan zen
=== Jupiterren sateliteak ===
| |||