Gillotina: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
osatze lana listo |
→Gillotinaren erabilera Euskal Herrian: moldaketak |
||
3. lerroa:
== Historia ==
[[Frantzia]]n [[Frantziako Iraultza|1792ko iraultzan]] erabili zen gillotina, baina lehenago ere [[Eskozia]]n, [[Inglaterra]]n eta Europako beste herri batzuetan ezagutzen zen. [[Joseph-Ignace Guillotin]]ek ([[1738]]-[[1814]]) asmatu zuen. [[1792]]ko apirilaren 25ean ezarri zen Grève plazan. Hasieran ''Louisette'' izena eman zitzaion, edo ''Louison'', baina berehala jarri zioten gillotina izena, asmatzailearen deituragatik. Frantzian gillotinaren erabilerak aurrera egin zuen [[XX. mende]]an zehar, 1960. eta 1970. urteetan behera egin bazuen ere; [[1965]]etik [[1977]]ra zortzi heriotza zigor izan ziren, eta 1977koa izan zen azkena. [[1981]]eko irailean Frantziak, heriotz-zigorra
== Gillotinaren erabilera Euskal Herrian ==
13. lerroa:
* Charles Henebron: [[Angelu (Lapurdi)|Angelu]]<nowiki/>ko apaiza, 1793ko azaroaren 24an gillotinatu zuten elizan "Errepublikaren eta Konstituzioaren aurka mintzatzeagatik".
* Salvat de Sorhainde: [[Beskoitze]]<nowiki/>ko apaiza. Lurraldetik atera izanaren akusaziopean, Baionan epaitua eta absolbitua izan zen; baina beste epaimahai batek epaia errebisatu eta atzera Baionara bidali zuten, absoluzioa emaniko epaimahai beraren aurrean dekapitatua izateko.
Donibane Lohizunen, 1793ko azaroaren 3an, Elkarte Iraultzailearen kide batek herritarren artean diru bilketa abiatzeko eskatu zion herriko agintariei. Helburua herrirako gillotina bat erostea zen, "traidoreen eta konspiratzaileen" aurka. Horrela egin zuten, eta Askatasunaren Enparantzan ezarri zen (gaurko Louis XIV. enparantza), Louis XIV eta Clairette etxeetan zeuden atxilotze-guneetatik hurbil; handik, kondenatuak pauso gutxi batzuk baizik ez zituzten behar gillotinaraino ailegatzeko. Donibane Lohizunen exekutatu ziren zenbait pertsonaren izenak ezagutzen dira, hala nola Madeleine Larralde [[Sara|saratar]] gaztea, 1794ko irailaren 19an eho zuten, "Espainian zeuden Errepublikaren etsaiekin gutunak trukatzeagatik".<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Euskal Herria Lehen / Pays Basque|abizena=D'antan|izenburua=EUSKAL HERRIA LEHEN - PAYS BASQUE D'ANTAN: LA GUILLOTINE À SAINT-JEAN-DE-LUZ EN LABOURD AU PAYS BASQUE AUTREFOIS|data=2019-04-08|url=https://paysbasqueavant.blogspot.com/2019/04/la-guillotine-saint-jean-de-luz-en.html|aldizkaria=EUSKAL HERRIA LEHEN - PAYS BASQUE D'ANTAN|sartze-data=2021-02-23}}</ref>▼
1794ko martxotik aurrera 3.000 inguru [[Lapurtarren deportazioa (1794)|lapurtarren deportazioa]] ekarri zuen errepresio-operazioaren baitan, zenbait pertsona gillotinatu zituzten, besteak beste: Domingo Garat, Catherine Sorhainde, Manex Etxeberri, Sébastien Granjean, Jean Gorostarzu eta Pierre Duhalde.<ref name=":0" />
== Donibane Lohizuneko gillotinaren aztarnak ==
Donibane Lohizuneko
▲Donibane Lohizuneko gillotina gaurko Louis XIV enparantzan jarria izan zen, artean Askatasunaren Enparantza izendatua. Bere harrizko oinarrian lau esaldi grabatuak zituen; XX. mende hasieran herritarrek oraindik bi gogoan zituzten: "''L’union fait la force''" eta "''Mort aux tyrans''". Gillotina desmuntatu zenean herritarrak harri hauek suntsitzen saiatu ziren, eta beste obretarako erabiliak izan ziren; besteak beste, Umezurztegiko horma bat eraikitzeko (haietatik 16 harri, inskripzio arrastoekin, Villa Ducontenia erakusketa aretoaren atarian ezarri ziren XX. mende hasieran); [[Pierre Hariztoi]]<nowiki/>ek, berriz, Béthanie haurren instituzioaren instalakuntzetan zeuden harri gehiagoren berri eman zuen "Saint-Jean-de-Luz et Ciboure, souvenirs historiques et révolutionnaires" liburuan: "FA LA TERR HESSES TYRANNIE" hitzak aurkitu zituen, zehazki." La Gazette de Bayonne, de Biarritz et du Pays basque" aldizkariko kazetariek, berriz, 1932 urtean, Duconteniako harrietan ikusitako zenbait hizki antzeman zituzten: "TE, CE, RCE, LATE", eta beste batzuk ezin izan zituzten identifikatu.
▲Donibane Lohizunen exekutatu ziren zenbait pertsonaren izenak ezagutzen dira, hala nola Madeleine Larralde [[Sara|saratar]] gaztea, 1794ko irailaren 19an eho zuten, "Espainian zeuden Errepublikaren etsaiekin gutunak trukatzeagatik".<ref>{{Erreferentzia|izena=Euskal Herria Lehen / Pays Basque|abizena=D'antan|izenburua=EUSKAL HERRIA LEHEN - PAYS BASQUE D'ANTAN: LA GUILLOTINE À SAINT-JEAN-DE-LUZ EN LABOURD AU PAYS BASQUE AUTREFOIS|data=2019-04-08|url=https://paysbasqueavant.blogspot.com/2019/04/la-guillotine-saint-jean-de-luz-en.html|aldizkaria=EUSKAL HERRIA LEHEN - PAYS BASQUE D'ANTAN|sartze-data=2021-02-23}}</ref>
== Erreferentziak ==
| |||