Leinu gerrak: berrikuspenen arteko aldeak

Gatazkaren helburu nagusia ondasunak eta estatus soziala mantentzea zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Nagore Irazustabarrena|abizena=Uranga|izenburua=«BANDERIZOEK EZ ZUTEN IDEOLOGIARIK, MOMENTUAN KOMENI ZENA BAINO»|hizkuntza=eu|data=2001-09-23|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/1822/banderizoek-ez-zuten-ideologiarik-momentuan-komeni-zena-baino|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-11-17}}</ref>, erregeak eratutako hiribilduekin txikiagotu egiten zutenak. [[Lope Gartzia Salazar]] historialari bandokidearen esanetan, aldiz, lurrean inoren parekorik ez zuena (''quién valía más en la tierra'') edo, [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] [[Juan Victoria]] elizgizonaren esanetan, nor zerizan gehiago eta nork agintzen zuenagindu gehiago (''cuál ser más y mandar más'') adierazteko borrokatzen zuten. Edonola ere, guztiek gauza bera esaten zuten: ondasunak eta [[ohore]]agatik borrokatzen zutela. Izan ere, bandokideen artean kode etiko bat zegoen, arau zehatzak zituena: arrazoirik gabe gerra ez deklaratzea, tregoaksu-etenak ez haustea, traizioz ez hiltzea, hitza betetzea, eta abar<ref name=tubal/>.

Jada [[1362]]an, Legizamon eta Zurbarandarrek elkarren kontra borrokatu zuenziren [[Bilbo]]ko kaleetan egindako guduan eta, berriro, [[Bermeo]]ko merkatuan [[1413]]an. Harrezkero eta [[1433]] arte, bando bien arteko liskarrek etengabe iraun zuten. Basurtutarrek, Legizamondarren etsaiak zirenak, Zurbarandarren alde egin zuten. Hiri-borrokak ez ziren hiritik kanpo egindako guduak bezain latsaklatzak izan: [[1440]]an Bilbon bost lagun eta [[1443]]an Bermeon beste hamar hil ziren.

[[1413]]an gerra [[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herrira]], [[Lapurdi]]ra hain zuzen ere, zabaldu zuten. Bertan Joanes Sant Pedrok Ezpeleta eta Alzate nafarrak borrokatzen zituen. Alzatetarren ahaide nagusia eta bere semea erailak izan eta gero, Fernando Ganboakoak Alzatetarren alaba oinordekoa ezkondu zuen<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskonews.com/0428zbk/gaia42804es.html|izenburua=El "Jaun de Alzate" de Pío Baroja, ¿una resonancia de "Fausto" en el Bidasoa? (I/II)|izena1=Raul Guillermo|abizena1=Rosas von Ritterstein}}</ref>. Ganboatarrek Joanes Sant Pedro eraso, zuten emaztearen familia mendekatzeko, baina ezin eta 150 lagun galdu zituzten guduan.

[[1420]] inguruinguruan, ganboatarrek bere lurraldeetatik atera eta gauez Oinaztarren orubea eraso zuten. [[Eguberriak|Gabonetan]] Oinaztarren dorretxeari sua eman eta ahaide nagusia ez ezik beste bederatzi lagun ere hil ziren. Oinaztarren lurraldeak eraso zituztenean, honen aliatuak bere alde atera ziren. Horietatik, Lazkaotarrek [[Balda (familia)|Balda]] ganboatarrak eraso zituzten, Fortun ahaide nagusia erailtzenerailez.

Egoera horrez baliatu zen [[Gaztelako errege-erreginen zerrenda|Gaztelako erregea]] bere nagusigoa ermandadeen eta hiribilduetako [[burgesia|burges]] herrien bidez bermatzeko. Aliantza honek behin betiko menderatu zituen ahaide nagusiak eta bake soziala lortu zuen. Behin menderatuak nagusiak [[Granadako Erresuma]]ko mugetara erbesteratu, bere gudataldeak sakabanatu eta bere [[dorretxe]]ak moztu zituen<ref name=tubal/>. [[1483]]an [[Elisabet I.a Gaztelakoa]]k foruak zin egitera [[Bilbo]]ra ailegatu zenean modu ofizial batez bandoak amaitzea erabaki zuen eta Bilboko udalak [[Chinchillaren ordenantzak]] argitaratu zituen<ref>[[Chinchillaren ordenantzak|Chinchillaren ordenantzek]] honela diote:

{{esaera2|''Primeramente porque el principal fundamento et rrazon de tos los escandalos et muertes et feridas de omes et de mengua de justicia et otros males et dapños que en esta villa de Bilvao ha habido en los tyempos passados ha seydo las parcialidades et vanderias que en ella avia por aver apellidos de diversos et contrarios linajes asi como oñes, gamboas, Leguiçamo, Basurto, Çurbaran, Arbolancha, Bilvao la Vieja, et otros que depende destos et por querer algunos de los parciales de los dhos linajes con nombres de cabeças de vandos et parientes mayores sostener los dichos vandos et parcialidades et fatvorescer divisiones et enemistades entre los del pueblo por manera que los malos eran sostenidos et favosrecidos et los que deseavan bien vivir non podian nin avian logar antes eran constreñidos et apremiados a seguir las luchas, parcialidades et vanos en peligros de sus annimas et personas et en dapño de sus fasiendas, et poraue el remedio desto es estirpar et desrraigar los dichos et parcialidades et vandos ::: es acordado et ordenado et cerca desto se tena et guarde la ordenanza que se sigue: Que de aquí adelante en tiempo alguno non se nonbre en esta dicha villa de Bilvao apellidos ni bandos de hoñes nin de gamboa, nin de Leguiçamo, etc. etc.''}}</ref>. Hala ere haien eragina ez zen amaitu eta hurrengo mendeetan zehar bereberen estatusa mantendu zuten.

Azken urteetan bandoen gerrari buruzko teoria berriak azaldu dira eta historialarien artean arrakasta handia izan dute. Teoria hauek diote banderizoen gerrak ez zirela huskeriengatik hasi, Europa guztian zabaldutako krisi batengatik baizik. eta borrokaBorroka horietan, jauntxoez gain, nekazariek eta [[hiribildu]]etako burgesia berriak ere hartu zuten parte. [[Errekonkista]] bukatuta, diru-sarrerak agortu zitzaizkien [[mairu]]en kontra aritu ziren jauntxoei, orduan nekazariei presio egin eta ondokoari lapurtzen hasi ziren. Interes ekonomikoa, bada, horren guztiaren atzean.

Egia esan, gutxi dakigu krisi horretan nekazariek izan zuten zereginari buruz. Badakigu, jauntxoengandik ihesi, hiribilduetan babestu zirela nekazari asko. Izan ere, jauntxoen esku zeuden [[erreka]]k eta zubiak, burdinolak eta basoak, lurrak eta ganaduak...Jauntxo Jakina, jauntxo horien abenturak eta ibiliak soilik heldu dira guregana.

[[Lope Gartzia Salazar|Garcia de Salazarrek]] leinu bakoitzaren historia eta beren arteko liskarrak imajinazio handiz azaldu zuten. Bere ustez ganboatar eta oinaztarrak beti existitu ziren. Baina ipuin harrigarri bat ere kontatu zuen: Eztabaidaleinuen arteko eztabaida erromeria batean hasi omen zen, oinaztarrak "oinekin" ibiltzen zirelako eta ganboatarrak berriz "gainetik" edo sorbaldarekin. Hau da, ibiltzeko modu ezberdina zutelako haserretu zirenzirela gure oilarrak.