22:36, 17 apirila 2021ko berrikusketa aldatu Eniisi Lisika (eztabaida \| ekarpenak) 2.466 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		22:41, 17 apirila 2021ko berrikusketa aldatu desegin Eniisi Lisika (eztabaida \| ekarpenak) 2.466 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
26. lerroa: \| commons = Rovaniemi }} '''Rovaniemi''' ([[inariko samiera\|inarieraz]], ''Ruávinjargâ''; [[ipar samiera]]z, ''Roavvenjárga''; [[skolt samiera]]z, ''Ruäʹvnjargg'') [[Finlandia]]ko hiria eta [[Lappi]] eskualdearen hiriburu administratiboa da. Hirigunea [[Ounasjoki\|Ounas]] eta [[Kemi (ibaia)\|Kemi]] ibaiek bat-egiten duten bidegurutzean dago, [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artiko]] paraleloaren gainean eta [[Taiga\|baso boreala]] nagusi den lurraldean. Guztira, 60.000 biztanle inguru ditu –herrialdeko hamabosgarrena– eta 8.016,72 km²-ko azalera –herrialdeko bosgarrena–. XX. mendean hazi den hiria da, basogintzaren industriak markatu duena; dena den, mekanizazioak ekarri zuen krisiaren ondorioz, azken 40 urteetan, hiria eraldatu eta Ipar Finlandiako zerbitzu-hiri nagusia bihurtu da. [[Lappiko Unibertsitatea]]k eta [[Rovaniemiko Zientzia Aplikatuen Unibertsitatea\|RAMKek]] zeresan handia dute aldaketa honetan, Rovaniemin hamar mila ikasle baino gehiago bizi dela ~~pentsatzen~~uste baita. Ondasun nabarmenen artean, aipatzekoak dira [[Lappiko Museoa]] eta [[Zentro Artikoa]] dauden [[Arktikum]] eraikin modernoa, [[Korundi]] kultura etxea, eta nola ez, hiriburuko leku bisitatuena den [[Bizarzuriren herrixka]]. Hain zuzen ere, neguko turismoak bultzada handia eman dio ekonomiari azken urteotan; batik bat, turismo bulegoak egin duen natura basatiaren eskaintza oparoagatik; dantza eta musika jaialdi, eta kultura eskaintza zabalagatik; eta [[Bizarzuri]] pertsonaiaren inguruan sortu den lilurari esker. 40. lerroa: [[Finlandia]] iparraldeko [[Lappi]] eskualdearen erdialdean dago hiria; hirigunea, zehazki, eskualdeko bi ibai luzeenak diren [[Ounasjoki\|Ounas]] eta [[Kemi (ibaia)\|Kemik]] bat egiten duten lekuan eta [[Korkalovaara]] eta [[Ounasvaara]] muinoen artean dago. [[Suedia]]r mugatik 70 km-ra baino ez dago eta [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artikoa]] paraleloak bitan zatitzen du udalerria. Bizilagunak [[Levi]] eta [[Ylläs]] muino ospetsuak dauden [[Kittilä]] eta [[Kolari]] iparraldean, [[Sodankylä]] ipar-ekialdean, [[Pello]] eta [[Ylitornio]] [[Torne ibarra\|tornetarrak]] mendebaldean, [[Kemijärvi]] hiria ekialdean, [[Posio]] eta [[Ranua]] hego-ekialdean, eta [[Tervola]] eta [[Tornio]] hego-mendebaldean dira. Hain zuzen, kokalekua Rovaniemiren azken mendeko hazkuntzaren eragile nagusia izan da. Aipatzekoa da azalera handiena duen Finlandiako bosgarren hiria dela, guztira, 8.016,72 km², eta Ranuarekin batera [[Rovaniemi (azpieskualdea)\|Rovaniemiko azpieskualdea]] osatzen du, biztanle gehien dituen Lappiko azpieskualdea. Klima nagusia [[klima azpiartiko\|subartikoa]] da, baina habitat mota desberdinek baldintzatuta, hazten diren landare-motak anitzak dira. Hiria den lautada zabalean [[taiga]] edo [[taiga\|baso boreala]] nagusitzen da eta zuhaizti ohikoenak [[haltz]]adiak, [[izei]]diak, [[makal]]diak, [[pinu]]diak, [[sahats\|sahastiak]] eta [[urki]]diak dira. Azkenik, toki berezia dute landare-espezie desberdinak dauden inguru zingiratsu eta paduratsuek, herrialde osoko ospetsuenak direnak<ref>[https://web.archive.org/web/20110825101724/http://www.luontoon.fi/retkikohteet/retkeilyalueet/napapiiri/reitit/Sivut/Default.aspx Rovaniemen luonto] 2012.01.07</ref>. Eskualdearen bihotzean dagoen hiri hau [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artikoa]] paraleloak zeharkatzen du mendebaldetik ekialdera; beraz, Rovaniemi [[artikoa\|eskualde artikoan]] dagoen hiri urrietako bat da. [[Gauerdiko eguzki]] fenomeno ospetsua [[udako solstizio]]an baino ez da izaten ([[gau polar]]ra, aldiz, [[neguko solstizio]]an),; hala ere, ekainaren 6tik uztailaren 7ra [[gau zuri]] izeneko gertakaria izaten da. Hain zuzen, [[gau zuri]]ak eguzkia behar beste jaisten edo ezkutatzen ez denean sortzen diren argitasunez beteriko gauak dira, eta gau hauek bai, oso ohikoak izaten dira. Lehen esan bezala, hiriko klima nagusia [[klima azpiartiko\|subartikoa]] da eta, ondorioz, tenperatura leunak izaten dira udaran, baina neguak hotzak, ilunak eta luzeak izan ohi dira. Gainera, hiria itsasaldeko korronte epeletatik urrun dagoenez, neguak are izozgarriagoak izaten dira; hain zuzen, Finlandian inoiz neurtu den tenperatura baxuena pare bat km-ra baino ez dagoen [[Kittilä]]ko [[Pokka]] herrian neurtu zen 1999. urteko urtarrilean, -51,5 °C. Hala ere, hau muturreko tenperatura baino ez zen izan, neguko eta udako tenperatura ohikoak -10 °C eta 14 °C ingurukoak baitira, hurrenez hurren. Elurrak, bestalde, urritik maiatzera zuriz margotzen du lurzorua, gutxi gorabehera, 185 bat egunez. [[Sami etnia\|Samiek]] antzinean, eta gaur egun oraindik ere egiten dituzten egutegietan, Lappiko eta hiriko klima ulertzeko lagungarri diren zortzi urtaro bereizten zituzten: Giđđadálvi (''udaberri-negua''), Giđđa (''udaberria''), Giđđageassi (''udaberri-uda''), Geassi (''uda''), Čakčageassi (''udazken-uda''), Čakča (''udazkena''), Čakčadálvi (''udazken-negua'') eta Dálvi (''negua''). Zortzi urtaroak <ref>[In_English/Good_to_Know/Seasons.iw3 City of Eight Seasons] 2012.02.10</ref>. Rovaniemiko natura <ref>[In_English/Good_to_Know/Nature.iw3 Rovaniemen luontoo] 2012.02.10</ref> [[Aurora polar\|Ipar argiak]], azkenik, nahiko ohikoak izaten dira neguko gau ilun eta oskarbietan; irailetik martxora hiru gautatik batean izaten den fenomenoa da, urrian eta martxoan bereziki <ref>[http://forum.virtualtourist.com/forum-231616-1-Travel-Rovaniemi-1-forum.html Revontulten] 2011.12.17</ref>.{{Rovaniemiko klimograma}} ~~Sun rises:<ref>[In_English/Good_to_Know/Weather__Climate.iw3 Weather and Climate. Rovaniemi Tourism] 2012.02.10</ref>~~ ~~{{Rovaniemiko klimograma}}~~ Ehunka aintzira daude, baina gehienak tamaina txikikoak dira eta ez daude [[Lappi]]ko aintzira handienen zerrendan. Hala ere, [[Norvajärvi]], [[Olkkajärvi]], [[Perunkijärvi]] eta [[Sinettijärvi]] lakuak eta hirigunean dauden [[Harjulampi]], [[Keinuvuopaja]], [[Kirkkolampi]] eta [[Veitikalampi]] urmaelak nahiko ezagunak dira probintzia mailan. 16 metroko [[Auttiköngäs]] ur-jauzia eta inguruko baso zahar ilunak oso ospetsuak dira mundu mailan, eta urrutiko leku baten bila dabiltzan pertsona asko etortzen da hona. [[Fitxategi:Auttijoen kanjoni.JPG\|220px\|ezkerrera\|thumb\|[[Auttijokiko arroila]].]] Babesturiko hiru gune garrantzitsu daude ~~'''Rovaniemi'''n~~Rovaniemin: [[Auttiköngäs]], [[Herankaira]] eta [[Pisavaara Natura Eremu Hertsia]]. Eremu babestu hauetan dauden baso mardulek, [[Auttijokiko arroila\|arroilak]], ibai txikiek eta inguru paduratsuek bisitari asko erakartzen dituzte urtero; izan ere, bertako natura guztiz basatia da eta berrehun urte baino gehiagoko zuhaitzak aurki daitezke basoan zehar. Nahiz eta ia desagerrarazita dagoen [[XIX. mendea\|XIX. mende]] hasierako basogintza eta meatzaritzak utzitako arrastoa, oraindik antzinako meatzariek eta egurgileek egiten zuten bidea jarraitu daiteke. Ibilbide hauetan [[Lappi]]ko fauna eta flora basatia aurkitzea ohikoa da. [[Fitxategi:Jätkänkynttilä bridge in Rovaniemi.jpg\|300px\|eskuinera\|thumb\|[[Kemi (ibaia)\|Kemi]] ibaia eta [[Jätkänkynttilä zubia]] udako ilunabarrean.]] Hegazti espezie desberdin asko daude baso ilun eta aintzira oparoetan: hala nola, [[antzara hankahori]]ak, [[arrano arrantzale]] eta [[arrano beltz\|beltzak]], [[aztore]]ak, [[basoetako gerri-txori]]ak, [[basoilar]]rak, [[beltxarga oihulari]]ak, [[borrokalari (hegaztia)\|borrokalariak]], [[buztangorri argi]]ak, [[buztanikara hori]] eta [[buztanikara zuri\|zuriak]], [[Perisoreus infaustus\|eskinosoak]], [[euli-txori gris\|euli-txori zuriak]], [[hontz handi]]ak, [[ipar-belatz]]ak, [[laponiako urubi\|ipar urubiak]], [[kuliska pikart]]ak, [[kurrilo arrunt]]ak, [[ipar-berdantza\|laponiako berdantzak]], [[larre-buztanikara]]k, [[marikoi isatsluze\|marikoi isats-luzeak]], [[mendebal-txori mokomehe]]ak, [[ipar-kaskabeltz\|mendi kaskabeltzak]], [[negu-txonta\|mendi-txontak]], [[mirotz zuri]]ak, [[negu-txirta]]k, [[negu-txonta]]k, [[ur-zozo\|uretako zozoak]], [[zapelatz galtzadun]]ak eta [[okil beltz]], [[okil handi\|handi]] eta [[okil hiruhatz\|hiruatzak]] dira hegazti ohikoenak. 54 ⟶ 51 lerroa: Ugaztunei dagokienez, [[altze]]ak, [[azeri artiko]] eta [[azeri arrunt\|gorriak]], [[elur-orein]]ak, [[Erbi (animalia)\|erbiak]], [[erbinude zuri]]ak, [[hartz arre]]ak, [[jatun]]ak, [[igaraba arrunt\|igarabak]], [[ipar-katamotz]]ak, [[lepahori]]ak, [[Cervus canadensis\|orein kanadarrak]], [[otso]]ak, [[ur-ipurtats]]ak eta [[katagorri\|urtxintxak]] dira nagusi <ref>[https://web.archive.org/web/20100605161803/http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=523 Rovaniemiko natura]</ref>. Guztira, udalerriko azaleraren % 5a baino gehiago (434,91 km²) ur-eremua da. Ur eremu oparo hauek, arrantzaleen eta [[hartz arre]]a bezalako ugaztunen paradisua dira. Bertako arrain ezagunenak [[Salmo trutta lacustris\|aintzira]] eta [[Salmo trutta fario\|ibai-amuarrainak]], [[lutxo arrunt\|lutxoak]] eta [[perka arrunt\|perkak]] dira. Azkenik aipatzeko, [[Finlandiako Lurreko Armada]]rena den eta [[Kemijärvi]] eta ~~'''~~Rovaniemi~~'''~~ hirien artean dagoen [[Rovajärvi tiro eremua]]. Eremu hau, entsegu zelai bat da eta [[Finlandiako Lurreko Armada\|Lurreko Armadak]] praktikak egiteko erabiltzen du. Ez asko, bertako naturaren alde egiteko bizilagun batzuk batu eta [[Pro Rovajärvi]] elkartea sortu zuten.{{Rovaniemiko geografia}} == Historia ==

Rovaniemi: berrikuspenen arteko aldeak