Giza biologia: berrikuspenen arteko aldeak

'''Giza biologia''' [[gizaki]]ek duten biologia da. Biologiaren adar honetan fisiologia, genetika, elikadura eta bizitzaren zikloa aztertzen dira.

 

{{sakontzeko|Giza genetika|Giza anatomia}}

[[Irudi:Skeleton diagram.svg|thumbnail|200px|left|Giza [[hezurdura]] baten diagrama bat.]]

Gizakiak espezie [[eukariota]] bat dira. [[Zelula]] [[diploide]] bakoitzak 23 [[kromosoma]] pare ditu, horietako bakoitza gurasoen batetik jasota. 22 pare [[autosoma]]k dira eta beste pare bat [[sexu]]aren determinaziorako. Uste da 20.000 eta 25.000 gene artean dituela. Beste ugaztun batzuetan gertatzen den bezala gizakiek [[XY sexu-determinazio sistema]] dute, non [[emakume]]ek XX kromosoma parea duten eta [[gizon]]ek XY. X kromosoma handiagoa da eta informazio gehiago du Yk baino. Honegatik X kromosoman agertzen diren gaixotasun genetiko batzuek eragin handiagoa dute gizonengan emakumeengan baino, [[hemofilia]] kasu.

 

Gizakiek 2 [[ebakortz]], [[letagin]] 1, 2 [[aurreko hagin]] eta 2 [[hagin]] dituzte barail-erdi bakoitzen. Bere formula, beraz honakoa da:

{{hortzeri formula|2.1.2.3|2.1.2.3}}

100 urte baino gehiago dituzten biztanleen kopurua 210.000 inguru zen [[2002]]an [[Nazio Batuen Erakunde]]aren arabera.<ref>[http://www.un.org/ageing/note5713.doc.htm Nazio Batuen adin estatistikak]</ref> [[Jeanne Calment]] da ezagutzen dugun pertsonarik zaharrena, 122 urterekin. Munduan dauden 60 urteko 100 emakumeko 81 gizon daude.

 

Hasierako ''Homo sapiens''ek bilketa-ehiza metodo bat erabiltzen zuten elikagaiak lortzeko. Euren dietan urtaroetako landareak (fruituak, haziak, tuberkuloak, zizak...) eta ehiza tartekatzen zuten. Uste denez gizakiek gutxienez ''[[Homo erectus]]''etik aurrera [[su]]a erabili dute [[sukaldaritza]]rako.

 

Azkeneko 10.000 urtetan [[nekazaritza]]ren sorrera eta garapena eman da.<ref>[http://www.archaeology.org/9707/newsbriefs/squash.html Earliest agriculture in the Americas]</ref><ref>[http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2007/213/2 Earliest cultivation of barley]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5038116.stm Earliest cultivation of figs]</ref> Gertakarik honek asko aldatu du gizakiek jaten dituzten elikagaiak. Hiriak eta populazioaren gehikuntza ekarri du, dentsitatea igotzea eta gaixotasunen garapena eta kutsadura azkarragoa izatea. Denbora eta munduko gune bakoitzean jaten diren eta elikagaiak eta hauek prestatzen erak asko aldatu eta aldatzen dira.

 

* [[Gizaki]]

 

 

[[ar:علم الأحياء البشري]]