Momir Pucarević: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
Ohar bat jartzeaz ahaztu naiz, eta orain jarri dut. |
||
9. lerroa:
[[1941|1941ko]] [[Uztailaren 7|uztailaren 7an]] [[Okupazio (militarra)|okupazio]] [[Hirugarren Reicha|alemaniarraren]] aurka [[matxinada]] hasterakoan<ref>Matxinadaren hasieratzat Serbia Iparraldeko Bela Crkva herrian gertatutako tiroketa bate maten du historiograiak. Hala ere, ekainean jada komunistek nolabaiteko sabotaiak egin zituzten. PRUSIN, Alexander: ''Serbia under the Swastika. A World War II Occupation''. University of Illinois Press. AEB, 2017, 76. or.</ref>, [[Zlatiborreko Destakamendu Partisano|Zlatiborreko Destakamendu Partisanoaren]] kide egin zen Momir Pucarević. Matxinada honetan, herriaren parte hartze handia eman zen, [[Josip Broz Tito|Titok]] aitortu bezala, matxinatzeko tradizio handia baitzuen herriak; “azken 150 urteetan 39 matxinada hasi dituzte [[Inbasio|okupatzaile]] ezberdinen aurka”<ref>{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades.|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdea=70|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>. Matxinadak izan zuen hedapena kalkulatzeko, esan beharra dago [[Uztail|uztailean]] hasi eta [[Uztailaren 31|hila bukatu artean]] 68 polizia-komisaldegi suntsitu zituztela [[Matxino|matxinoek]]<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=76|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref> [[Abuztuaren 15eko bazkalondoa|abuztuaren 15a]] arte 246 eraso egin zituztela<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Jozo|abizena=TOMASEVICH|urtea=2001|izenburua=War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration|argitaletxea=Stanford University Press|orrialdea=178|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Stanford (AEB)}}</ref>, [[abuztu]] osoan 432 eraso egin zituztela<ref>{{erreferentzia|izena=Simon|abizena=TREW|urtea=1998|izenburua=Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942|argitaletxea=62|orrialdea=Palgrave Macmillan|hizkuntza=en}}</ref> eta [[Irail|irailean]] 552 [[Sabotaje|sabotai-eraso]]<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=93|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref>. Gainera, kontuan izan behar da joera [[Komunismo|komunistako]] [[Partisano|partisanoez]] gain, beste fakzio bat indarrean izan zela, [[Txetnik|txetniken]] fakzioa, errenditu ez ziren [[Jugoslaviako Armada|Jugoslaviako Armadako]] soldaduek [[Ravna Gora (Serbia)|Ravna Gora]] mendiaren inguruan sortutakoa, eta joera [[Nazionalismo|nazionalista]] [[serbiar]] eta [[Monarkismo|monarkikokoa]] ([[Jugoslaviako Erresuma|erbesteko Gobernuaren aldekoa]]). Hala ere, txetnikek erresistentzia pasiboaren alde egin zuten “momentu egokiena iristearen zain”<ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|urtea=2018|orrialdea=15|hizkuntza=en|aldizkaria=Istorija XX. veka (XX. mendearen historia)|zenbakia=36-2 zkia.|artikulua=NIKOLIĆ, Kosta eta STAMBOLIJA, Nebojša: “Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)”}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Matteo J.|abizena=MILAZZO|urtea=2019|izenburua=The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|orrialdea=31|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Baltimore (AEB)}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Aleksandar|abizena=PETROVIĆ|urtea=2011|izenburua=The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas|argitaletxea=Simon Fraser Unibertsitatea (Doktorego-tesia)|orrialdea=89|hizkuntza=en}}</ref>, zenbait egileren arabera, “matxinadara bultzadak eraman zituen”. Partisanoek txetnikek baino [[Gudari|borrokalari]] gehiago zituzten, 40.000 [[Jože Pirjevec|Jože Pirjevecen]] arabera<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades. University of Wisconsin Press|orrialdea=75|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>, eta 80.000 [[Velimir Vukšić|Velimir Vukšićen]] arabera (soilik 20.000 txetnik)<ref>{{erreferentzia|izena=Velimir|abizena=VUKŠIĆ|izenburua=Tito’s Partisans 1941-1945|argitaletxea=Osprey Publishing|orrialdea=10-11 orr|hizkuntza=en}}</ref>. [[Wehrmacht|Alemaniarren]] txostenek ere ziurtzat jotzen zuten matxinadaren buruan partisano komunistak zeudela<ref>{{erreferentzia|izena=Matteo J.|abizena=MILAZZO|urtea=2019|izenburua=The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|orrialdeak=38-39|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Baltimore (AEB)}}</ref><ref>Txetniken fenomenoa ikasi zuten ikerlariek, Simon Trewk esaterako, ere matxinadaren kontrola komunistek zutela baieztatzen dute. TREW, Simon: ''Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942''. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 60-61. orr.</ref>.
Honez gain, partisanoek [[Serbia]] Mendebaldean ([[Zlatibor (mendia)|Zlatibor]] mendia dagoen tokian), [[Úžice|Užice]] hiria erdigune, “[[Užiceko Errepublika]]” aldarrikatzea lortu zuten, hau da, [[Hiri|hiriak]] eta [[Herrialde|lurraldea]], biak zituen botere-gunea, praktikan “[[Estatu]]” gisa funtzionatzen zuena<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=82|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdea=73|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Misha|abizena=GLENNY|urtea=2012|izenburua=The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012|argitaletxea=Anansi Press|orrialdea=490|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Toronto}}</ref>. Errepublika partisano horretan, [[Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista|Jugoslavia berriaren]] ideiak ezarri ziren, hau da, herri bakoitzean “Herriaren Askapen Komiteak” ezartzen zituzten ([[Udal-talde]] partisanoak) botere-gune moduan<ref name=":2" />, [[Jugoslaviako Alderdi Komunista|Alderdi Komunista]] boterearen gune gakoetan ezarri zuten eta neurri bereziak ere hartu zituzten: [[Aurrerakortasun (ogasun publikoa)|zerga progresiboak]], [[Soldata|soldaten]] igoera, [[eskola]]- eta [[trenbide]]-sistemaren arautzea, [[Nazionalizazio|nazionalizazioak]] eta are [[Banku zentral|Banketxe Zentralaren]] gaineko kontrola<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=83|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Misha|abizena=GLENNY|urtea=2012|izenburua=The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012|argitaletxea=Anansi Press|orrialdea=487|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Toronto}}</ref>. Guztira, matxinadaren garairik onenean, partisanoek, Jože Pirjevecen arabera, 19.000 kilometro karratu eta 300.000 biztanle barnebiltzen zituen zonaldea kontrolatzea lortu zuten<ref name=":2" />.
1941ko [[Azaroaren 25|azaroaren 25ean]], alemaniarrek [[Erasoaldi|ofentsiba]] berri bat hasi zuten Užiceko Errepublikaren aurka<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref>. [[Azaroaren 27|Azaroaren 27an]] [[Wehrmacht|alemaniarrak]] [[Čačak|Čačaken]] sartu ziren<ref name=":3" />, eta [[Abenduaren 3|abenduaren 3an]] Užicen<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=99|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref>. 1941ko [[Abendu|abenduan]], alemaniarren ofentsiba puri-purian zegoela, Zlatiborreko Destakamendu Partisanoaren [[komandante]] izendatu zuten Pucarević, eta [[1942|1942ko]] hasieran, [[Zlatiborreko Lehen Batailoi Partisanoa|Zlatiborreko Lehen Batailoi Partisanoaren]] komandante<ref name=":0" />. Zlatiborreko unitate militar honek gogor bukatu zuen 1941ko bukaeran, Jože Pirjevecen arabera, “Užice eta Zlatibor inguruko borroketan mila bat borrokalari galdu zituzten partisanoek”<ref name=":4">{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdea=79|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>.
1941ko bukaeran alemaniarrek matxinada garaitu egin zuten Užiceko Errepublika desegin ostean, armada [[Partisano|partisanoa]] egun batzuez Pucarevićen jaioterri zen [[Sandžak]] eskualdean gorde zen<ref name=":4" /><ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=100|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref>, nahiz eta hemen ere inguratuta zegoen (Serbiatik [[Alemaniar|alemaniarrak]], [[Montenegro|Montenegrotik]] [[Italiar|italiarrak]], Hegoaldetik [[Albaniar|albaniarrak]] eta bertan eskualdean txenikak eta milizia [[Bosniako|musulmanak]]).
18. lerroa:
[[1941]]-[[1942|1942ko]] urte aldaketarekin batera, [[Serbia|Serbian]] [[matxinada]] zapaldua izan ostean, [[Partisano|partisanoen]] [[Armada|armadak]] [[Bosnia-Herzegovina|Bosniara]] egin zuen, eta [[Bigarren Mundu Gerra|gudaren]] hurrengo urteetan Bosniako zein [[Kroazia|Kroaziako]] krajinetan ezarri zuen zentrua. Bosniara joatearekin batera, aldaketa batzuk izan ziren partisanoen armadan; Brigada Proletarioak sortu zituzten, soilik [[Jugoslaviako Alderdi Komunista|Jugoslaviako Alderdi Komunistako]] alderdikideek osatutakoak eta [[Jugoslavia]] osoan zehar “Mugikorrak” izango zirenak –[[Eskualde|eskualdeari]] lotutako [[Gerrilla|gerrillariaren]] ereduaz haratago-, brigada hauek tokiko brigaden gaineko [[hierarkia]] izango zuten; eta bestetik “lan-banaketa” ezarri zuten armadan (brigada bereziak)<ref>{{erreferentzia|urtea=2011|izenburua=Serbia and the Serbs in World War Two|argitaletxea=Palgrave Macmillan|orrialdea=211|hizkuntza=en|abizena1=RAMET|abizena2=LISTHAUG|izena1=Sabrina|izena2=Ola|atala=HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” (201-221 orr.)|argitaratze-lekua=New York}}</ref><ref name=":5">{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdeak=81-82|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>.
Momir Pucarevićek armada partisanoarekin batera Bosniara egin zuen, pentsatzekoa da Pucarević bezalako espereintziadun [[Militar|militarrak]] garrantzitsua izan zirela partisanoak gerrilla erdi-espontaneo huts batetik armada-tankerako zenbait ezaugarri (hierarkia handiagoa eta zentralizatuagoa, [[Diziplina (argipena)|diziplina]] handiagoa, brigaden antolaketa zorrotza, brigada bereziak, kanpaina-erietxeak) zituen armada bihurtzeko orduan. Uztailean, [[Livno (Bosnia-Herzegovina)|Livno]] herrian [[Ardatzeko potentziak|Ardatzak]] ([[Wehrmacht|alemaniar]] eta [[italiar]] [[Okupazio (militarra)|okupatzaileek]] zien [[Ustasu|ustashek]]) zuten [[gotorleku]] batzuk suntsitzea eskatu zioten Pucarevićen [[Batailoi|batailoiari]]. Partisanoek livnotarren babesarengan konfidantza zuten ([[Marko Attila Hoare|Marko Attila Hoareren]] arabera, Livno zen [[kroaziar]] etniako kideak masan partisanoekin bat egin zuten Bosniako toki apurretako bat)<ref>{{erreferentzia|izena=Marko Attila|abizena=HOARE|urtea=2013|izenburua=The Bosnian Muslims in the Second World War|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdeak=28 eta 39|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Oxford/New York}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Enver|abizena=REDŽIĆ|urtea=2005|izenburua=Bosnia and Herzegovina in the Second World War|argitaletxea=Frank Cass|orrialdeak=230-231|hizkuntza=en}}</ref>. Gainera, kontuan izan behar dugu Livno zentro ekonomiko garrantzitsu bat zela, [[bauxita]]-[[Meatzaritza|meatzeak]] zituelako<ref>{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [
Momir Pucarević bataila horretan zauritua eta hila izan zen<ref name=":0" />. [[Uztailaren 29]] eta [[Uztailaren 30|30]] artean ustashek ehundaka [[serbiar]] hil zituzten Livnoko zonaldean. [[Abuztuaren 3|Abuztuaren 3an]]<ref name=":5" /> edo [[Abuztuaren 5|5ean]] Livno [[Partisano|partisanoek]] askatua izan zen<ref>{{erreferentzia|izena=Marko Attila|abizena=HOARE|urtea=2013|izenburua=The Bosnian Muslims in the Second World War|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdeak=38-39|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Oxford/New York}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Enver|abizena=REDŽIĆ|urtea=2005|izenburua=Bosnia and Herzegovina in the Second World War|argitaletxea=Frank Cass|orrialdea=31|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB/Kanada}}</ref>, bertan 700 bat ustasha [[Atxiloketa|preso egin]] zituztelarik<ref>{{erreferentzia|izena=Simon|abizena=TREW|urtea=1998|izenburua=Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942|argitaletxea=Palgrave Macmillan|orrialdea=275|hizkuntza=en}}</ref>; eta gudan zehar partisanoen zentro politko bat izan zen<ref>Txetniken fenomenoa atertzen duten ikerlarien arabera ere, Livno partisanoen zentru politiko garrantzitsua zen, han partisanoek erabateko nagusigoa zuten. Ikus, adibidez MILAZZO, Matteo J.: ''The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance''. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 56., 95-96. eta 116. or.; eta TREW, Simon: ''Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942''. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 273. eta 275. orr.</ref>. Livno askatzearekin batera, [[Erasoaldi|eraso-kanpaina]] honen ostean, partisanoek [[Prozor (Bosnia-Herzegovina)|Prozor]], [[Tomislavgrad|Duvno]], Livno, [[Konjic]], [[Ključ (Bosnia-Herzegovina)|Ključ]], [[Mrkonjić Grad]] and [[Jajce]] askatu zituzten<ref>{{erreferentzia|izena=Enver|abizena=REDŽIĆ|urtea=2005|izenburua=Bosnia and Herzegovina in the Second World War|argitaletxea=Frank Cass|orrialdea=228|hizkuntza=en}}</ref>.
| |||