Boer Gerrak: berrikuspenen arteko aldeak

'''Boerren Gerrak''' [[Britainiar Inperioa]]k eta [[Herbehereak|herbeheretar]] jatorrizko [[kolonialismo|kolonoek]] (garai horretan boer izenekoak eta [[XX. mendea]]n [[afrikaner]] bezala ezagunek) [[Hego Afrika]]n borrokatutako bi gatazkak izan ziren, lehengoa [[1880]] eta [[1881]] bitartekoa, eta bigarrena [[1899]]ko [[urriaren 11]]tik [[1902]]ko [[maiatzaren 31]] arte iraun zuena. Bigarrenaren bukaeran, boerrek fundatutako bi errepublikek independentzia galdu zuten, Britainiar Inperioak bereganatuta.

 

[[Ingalaterra|Ingelesen]] etorrera masiboren presiopean, [[afrikaner|boerrek]] barnealdera jo zuten [[1837]] eta [[1854]] bitartean, "[[Trek Handia]]" izeneko martxetan. Bere errepublikak osatu zituzten, [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] aginpetik kanpo: [[Natal]] ([[1843]]an Erresuma Batuak bereganatua), [[Transvaal]] ([[1852]]an Erresuma Batuak onartua) eta [[Orange (Hego Afrika)|Orange]] ([[1854]]an onartua).

 

Egonkortasunak harik eta Transvaalen [[diamante]]n meatokiak aurkitu ziren arte iraun zuen. Aldi berean, britaniar populazioak (uitlanders izena jaso zuenak) ere barnealdera jo zuen. Boerrek (boer hitzak baserritarra esan nahi du) etorri berri hauei eskubide politikorik aitortu ezean, bi komunitateen arteko liskarrak sortu ziren.

 

[[Erresuma Batua]]k [[1877]]an [[Transvaal]] konkistatu zuen. Luze zirauen boerren suminak lehertu zuen lurralde horretan [[1880]]an. [[Afrikaner]]rek ''Indenpendentziako Gerra'' deitu zioten matxinada horri, nahiz eta egun, eskuarki, ''Lehen Boerren Gerra'' izena hartu duen.

 

Bitartean, Majubako porrotak umiliatuta, britaniarrek [[Hego Afrika]]ko koloniak federatzen bilatu zuten, eskualdeko gehiengo afrikanerren aurrean euren interes estrategikoak babestu nahian.

 

[[Britainiar Inperioa|Britaniarrek]] [[1879]]an Zululandia menperatu zuten. Orduan, [[1886]]an, [[urre]]a aurkitu zuten boerren lurraldean. [[Johannesburg]]en populazioa 100 000 biztanlera iritsi zen [[1890eko hamarkada]]ren erdirako. Boerren errepublikak milaka atzerritar (''uitlanders''), bai txuri eta beltz, aurkitu zituen bere baitan. Boer andana, gainera, kinka ekonomiko larrian zegoen, eta soldata irabazleek (batik bat beltzek) sumintzen zituzten.

 

 

Orduan, egoera ezegonkor horretaz baliatuta, [[Alemania]]ko kaiserrak Krueger zoriondu zuen, eta [[Transvaal]]en status quo-a mantentzearen alde jo zuen. Britaniarrek mehatxutzat hartu zuten hori, egungo [[Namibia]] alemaniarren menpe baitzegoen. Gainera, Alemaniako ''Weltpolitik'' -munduko politika- gero eta erasokorragoa zen. Munduan Alemaniaren pisua handitu nahi zuten, beste arlo askotan munduko potentzia zelakoan. Horretarako, ''lege Tirpitz'' ([[1897]]-[[1914]] Itsasarmadaren ministroa) izenekoak martxan jarri zituzten. Horien bidez, itsasarmada izugarri armatu nahi izan zuten, Erresuma Batukoaren mailara kokatu arte. Honek Erresuma Batua [[Frantzia]]ren aldeko aliantzara eraman zuen, [[Lehen Mundu Gerra]]n leher egin zuen aliantza-sarerako aurrerapausoa eramanez.

 

[[Irudi:Boercamp1.jpg|thumb|right|250px|Gizon eta emakume boerrak kontzentrazio-esparru batean.]]

Azkenean, [[1899]]an gerra irekia piztu zen, [[Erresuma Batua]]k boerren errepubliketako 60 000 atzerritar zurientzat bozkatzeko eskubidea eskatu zuenean. [[Paul Kruger]]rek uko egiteaz gain, Errepublikako mugetatik armada erretiratzea eskatu zien.

Boerren gerrila gisako borrokaren aurrean, Britaniarren armada profesionalak bortizki jokatu zuen, konkistatuko lur guztia suntsituz. [[1902]]rako, 26 000 boer hil ziren gaitzak zirela eta, edota [[kontzentrazio-esparru]]etan atxilotuta. Guztira 200 000 lagun baino gehiago sartu zituzten kontzentrazio-esparru horietan.

 

Nolabaiteko bakea Vereeniging hitzarmenarekin iritsi zen. Honen hitzetan, boerren errepublikek [[Britainiar Inperioa|britaniar]] subirontasuna onartzen zuten, eta, britaniarrek, bitartean, bere menpeko lurraldea berreraikitzeko konpromisoa hartu zuten. Horretarako 3 miloi libra esterlinako dirulaguntza bideratu zuten. Gainera, [[Orange (Hego Afrika)|Orangeri]] eta [[Transvaali]] autonomia ematekoak ziren britainiarrak.

 

[[da:Boerkrigen]]

[[de:Zweiter Burenkrieg]]

[[en:Second Boer War]]

[[eo:Brita-bura milito]]

[[fr:Guerre des Boers]]

[[ga:Dara Cogadh na mBórach]]

[[gd:Cogadh nam Boer]]

[[hr:Burski rat]]

[[is:Búastríðið]]

[[it:Guerre boere]]

[[ja:ボーア戦争]]

[[no:Boerkrigen]]

[[pl:Wojny burskie]]

[[pt:Segunda Guerra dos Bôeres]]

[[ru:Вторая англо-бурская война (1899—1902)]]

[[sv:Andra boerkriget]]

[[vi:Chiến tranh dân Boer]]