Doriar ordena: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
5. lerroa:
Orden doriarraren ezaugarri nagusiak sinpletasuna eta sendotasuna dira. Koloma doriarrak ez du basarik, 8 modulutako altuera izan ohi du eta [[kapitel|ginbela]] oso sinplea da, moldura batez hornitua. [[Friso|Erlaizpea]] [[metopa]]z eta [[triglifo]]z apainduta izaten du.
 
== Jatorria <ref>{{Erreferentzia|izena=Jenifer|abizena=Neils|izenburua=Jenifer Neils. Review of "Greek Architecture and Its Sculpture" by Ian Jenkins.|data=2009-05-26|url=http://dx.doi.org/10.3202/caa.reviews.2009.51|aldizkaria=caa.reviews|issn=1543-950X|doi=10.3202/caa.reviews.2009.51|sartze-data=2021-02-10}}</ref> ==
== Jatorria ==
Orden dorikoaren jatorriari buruzko teoria asko daude. Batzuen ustez, 'Doriko' terminoa [[Doriar|doriardoriar]] herrian du bere jatorria, [[Antzinako Grezia]] osatzen zuen tribuetako bat. Beste batzuen ustez, dorikoa, [[Antzinako Egipto|Egiptoko]] arkitekturan dago inspiratua. Teoria honen defendatzaileen aburuz, egiptora bidaiatzen zueten greziar merkatariek kultur truke honen arrazoia dira. Azkenik, beste teoria batek dio dorikoaren inspirazioa [[Mizenastar zibilizazioa|Mizenastar zibilizatziotik]] datorrela. Zibilizazio honen aztarna arkitektinokoetan aurkitutako ordena dorikoaren oso antzekoa da. Mizenastar zibilizazaioa Grezian kokatzen denez, antzinako greziarrek oso eskura zituzten zibilizazio honen ekarpen arkitektonikoak.
Doriar ordenak [[doriar]] herrian du bere jatorria, [[Antzinako Grezia]] osatzen zuen tribuetako bat. [[Antzinako Greziako arkitektura|Greziar arkitektura]]<nowiki/>ren orden nagusiena da, [[Greziako Aro Arkaikoa|Garai Arkaikoa]]<nowiki/>n (K.a. 750–480) erabili zen gehien bat, baita [[Magna Graecia|Magna Grezia]]<nowiki/>ko eta [[Paestum]]<nowiki/>eko tenpluetan.
 
Ordena dorikoaren lehen adibideetako batzuk K. a. VII mendetikk datoz. Adibide horien artean, [[Antzinako Korinto|Korinto]]<nowiki/>ko [[Apolo]]<nowiki/>ren tenplua eta [[Nemea]]<nowiki/>ko [[Zeus]]<nowiki/>en tenplua daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Robin F.|abizena=Rhodes|izenburua=Early Corinthian Architecture and the Origins of the Doric Order|orrialdeak=477|data=1987-07|url=http://dx.doi.org/10.2307/505370|aldizkaria=American Journal of Archaeology|alea=3|zenbakia=91|issn=0002-9114|doi=10.2307/505370|sartze-data=2021-02-10}}</ref>. K.a. VI. mendeko beste adibide batzuk hegoaldeko Italian zegoen [[Magna Graecia|Magna Grezia]]<nowiki/>ko eskualdeko [[Paestum]]<nowiki/>eko tenpluetan aurkitu ditzazkegu. Hurrengoko bertsioekin alderatuta, garai honetako orden dorikoa (edo protodorikoa) sinpleagoak eta sendoagoak dira eta kapitel handiagoak dituzte. Orden dorikoa [[Greziako Aro Arkaikoa|Garai Arkaikoa]]<nowiki/>n (K.a. 750–480) erabili zen gehien bat. Garai honetako adibide batzuk [[Delfos]]<nowiki/>eko [[Apolo]]<nowiki/>ren tenplua edo [[Paestum]]<nowiki/>eko basilika dugu. [[Grezia klasikoa|Aro Klasiko]]<nowiki/>tik hurbilago dauden doriar ordeneko adibideak, askoz lerden eta proportzionatuak dira. Aro honetan [[Partenoia]] dugu adibide nagusi baita AphaiakoTenplua Heginan.
 
Orden honen eboluzioa denboran zehar ikus daiteke. Adibide zaharrenak, orden protodoriko bezala ezagutzen direnak, sinpleagoak eta sendoagoak dira, aldiz, [[Grezia klasikoa|Aro Klasiko]]<nowiki/>tik hurbilago daudenak, askoz lerden eta proportzionatuak dira.
 
== Ezaugarriak<ref>{{Erreferentzia|izena=Kultur|abizena=Saila|izenburua=d1102013|hizkuntza=eu|data=2011-07-13|url=https://www.euskadi.eus/web01-a2lurent/es/contenidos/articulo/c1102/eu_d1102013/1102013.html|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2021-02-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Lajo, Rosina.|izenburua=Artearen lexikoa|argitaletxea=Universidad del País Vasco, Servicio Editorial = Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua|data=D.L. 2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/796323541|isbn=978-84-9860-359-0|pmc=796323541|sartze-data=2021-02-09}}</ref> ==
35 ⟶ 36 lerroa:
 
== Erabilera ==
[[Antzinako Greziako arkitektura|Greziar arkitektura]]<nowiki/>n, [[Greziar tenplu|tenplu]]<nowiki/>etan erabili zen gehien bat. [[Antzinako Erroma]]<nowiki/>n ohitura honekin jarraitu zuten, eta dorikotik garatzen den [[toskanar ordena]] sortu zuten. [[Aro Modernoa|Aro Moderno]]<nowiki/>ko [[Pizkundea]]<nowiki/>n, [[Antzinate klasikoa]] berreskuratzen saiatu ziren, eta honekin batera greziar arkitekturako elementuak, orden dorikoa barne. Gero, XVIII. eta XIX. mendeko [[Neoklasizismo|Neoklasizismoa]]<nowiki/>n, Antzinako Greziar arkitakturaren berpizte bat eman zen europako zenbait herrialdeetan eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Amerikako Estatu Batuetan]], nazio berriaren balore errepublikanoak adierazteko erabilia izan zen.
 
[[Vitruvio]]<nowiki/>k, [[Antzinako Erroma|antzinako erroma]]<nowiki/>ko arkitekto eta historialariak, dorikoa proportzio maskulinoekin (eta jonikoa femeninoekin) erlazionatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vitruvius, Book IV, Chapter 1|url=http://www.vitruvius.be/boek4h1.htm|aldizkaria=www.vitruvius.be|sartze-data=2021-02-09}}</ref>. Hiru orden grekoak eraikin batean gainjartzen direnean, ohikoa da doriarra beheko atalean egotea, jonikoa erdikoan eta gero korintoarra goian. Dorikoa, "indartsuena" izateagatik, beheko solairuan erabiltzen da. <ref>{{Erreferentzia|izena=Andrea|abizena=Palladio|izenburua=The Four Books on Architecture|argitaletxea=MIT Press|hizkuntza=en|data=2002|url=https://books.google.co.uk/books?id=BNBva2kKm0wC&pg=PA17#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-262-66133-1|sartze-data=2021-02-09}}</ref>