Hinduismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketak: Lehengoratua Ikusizko edizioa |
t 85.84.69.243 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Theklan wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketak: lehengoratzea SWViewer [1.4] |
||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Filosofia}}
[[Fitxategi:HinduSwastika.svg|eskuinera|200px]]
'''Hinduismoa''' [[Erlijio|erlijio ohitura]] bat da, munduko zaharrenetarikoa da, [[India]] azpi-kontinentean sortu zena. Sinesleen artean, ''Sanātana Dharma'' ([[sanskrito]]z सनातन धर्म) izena hartzen du, hau da, "''Betiereko bidea"'' edo "''Betiereko legea"''.
Fededunen kopuruaren arabera hirugarrena da, 1.000 milioi jarraitzaile baititu, [[kristautasun]]a (2.000 miloi inguru) eta [[islam]]aren atzetik (1.000 miloi baino gehiago). Fededun gehienak [[India]]n bizi dira (900 miloi inguru), baina beste herrialdeetan ere badira hinduistak, hala nola, [[Bangladesh]], [[Sri Lanka]], [[Pakistan]], [[Indonesia]], [[Malaysia]], [[Singapur]], [[Maurizio]], [[Fiji]], [[Surinam]], [[Guyana]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Erresuma Batua]] eta [[Kanada]]n.
Beste erlijio nagusiekin alderatuz, hinduismoak ez du sortzaile bakar ezagunik, ezta hierarkia klerikalik ere. Mendeetan zehar idatzi zuten erlijiozko liburu ugaritik hartzen dituzte hinduistek beraien espiritualezko gida eta erlijiozko ohiturak, garrantzitsuenak antzinako ''[[Vedak]]'' izanik.
30 ⟶ 35 lerroa:
* ''Ramayana'': 40.000 bertsoz osatuta dago, eta [[Rama (mitologia)|Rama]] da testuko heroia.
== Jainkoak ==
[[Fitxategi:Ganesh maharashtra.jpg|thumb|250px|''[[Ganesh]]'' edo ''Ganesha'' jainkoa.]]
Hinduismoaren ezaugarrietako bat bere jainkoen ugaritasuna da. 33.000 jainko dituela esaten da, guztiak jainkosa eta jainko batez osatuta daude, hau da, binaka azaltzen dira, zeren eta hinduismoaren arabera, jainkotasuna guztiz ona izateko, alde femeninoa eta alderdi maskulinoa izan beharra dago.
Hauexek dira jainkoetako batzuk:
* Adity: azpijainkoak.
* Agni: suaren erdi jainkoa.
* Absarak: gortekoak eta zeruko dantzariak.
* Aruna: eguzkiaren jarraitzailea, egunsentiaren sortzailea.
* Asurak: azpi[[deabru]]ak.
* Aswini-kumaras: bi anaia biki jainkoen medikuak.
* Balaram: Krishnaren anaia.
* Brahma: unibertso materialaren sortzailea.
* Buda: Atea jainkoaren berraragiztatzea.
* Chandra: [[ilargia]]ren jainkoa. Soma bezala ezagutzen da.
* Dhanu- Antari: jainkoen medikuen berraragiztatzea (munduko lehen medikuak).
* Durgá: Kali edo Maya jainkoen berraragiztatzea (Devi edo Sakti izenez ere ezagutzen da).
* Dyau-Pita: jainkoen “aita”.
* Ganharvas: zeruaren abeslariak.
* Ganesh: [[elephantidae|elefante]] burua duen erdi jainkoa, Shivaren semea.
* Ganga: Ganges ibaiaren arduraduna (femeninoa)
* Hayagriva: Vishnuren berraragiztatzea, baina [[zaldi]] buruarekin.
* Indra: [[eguzkia]]ren eta [[gau]]aren jainkoa. Gerraren adierazlea ere bada.
* Kali: jainko beltza, [[odol]] egarria duena.
* Kalki: hemendik 427.000 urterako berraragiztatzeko programatua.
* Krishna: Vishnuren zortzigarren berraragiztatzea. Errege izan zen.
* Kurma: Vishuniren [[dortoka]] berraragiztatzea.
* Lakshmi: Edertasunaren, [[osasun]]aren eta aberastasunaren jainkosa da.
* Mitra: [[heste]]en jainkoa.
* Narasimha edo Nrisimha: Vishnuren erdi gizon erdi [[lehoi]]aren berraragiztatzea.
* Parashuram: Vishnuren berraragiztatze mendekatzailea, aizkoraz armatua.
* Parjanya: euriaren jainkoa (batzuetan Idra bezala ezagutua.
* Prithivi mata: [[Lurra|Lur planeta]] (matak "ama" esan nahi du.
* Rama: oso errege zaharra eta Indian oso maitatua.
* Rudra: Shivaren beste izen bat.
* Sarasvati: jakituriaren, [[arte]]aren eta egiaren jainkosa.
* Shiva: suntsitzailearen jainkoa (Bahma eta Vishnurekin hirutasuna sortu zuen).
* Soma: Ilargirean jainkoa eta landare haluzinogenoena.
* Surya: Eguzkiaren jainkoa.
* Usha: Shivaren emaztea (Kaliren alderdi bat duena).
* Vamana: Vishnuren berraragiztatze txikia (Hiranyakasipu deabruari iruzur egiteko).
* Vasus: Azpi jainkoak.
* Vayu: [[Haize]]aren jainkoa.
* Vishnu: Indiako jainko nagusia ([[hirutasun]]a sortzen du Brahma eta Shivarekin).
* Visva-Deva: Unibertsoaren jainkoa.
* Yamarash: Heriotzaren jainkoa.
* Yaganat: Krishnaren egitura zurezko Totem moduan.
=== Jainko garrantzitsuenak ===
* [[Brahma]] munduaren sortzailea izan zena da. Gure ''Jainko Aita'' bezalakoa da eta beste izaki guztiak bere espresioak dira. honengatik unibertsoaren hasiera kontsideratzen dute. Hinduismoan jainko sortzailea eta hiru formen jainkoa da, Brahma, Vishnu eta Shivaren hirukotea. Mito baten arabera, hiru jainkoak Ammavaruk jarritako arrautza kosmiko batetik sortu ziren. Beste mito baten arabera Brahma, Ozeano itsasoan flotatzen ari zen “Loto” lore batetik jaio zen. Brahmak tarteka bakarrik hartzen du parte jainkoen gauzetan eta gutxiago gizakienetan. Lau bururekin, lau besorekin eta azal gorriarekin irudikatzen da. Aho bakoitzak lau vedetako bat errezitatzen du. Eskuetan, bizitza sortzeko erabili zuen ur- ontzia, Unibertsoko denbora sortzeko erabili zuen boladun arrosarioa, Veda testuak orri batean eta lotoko lore bat dauzka. [[Beltxarga|Zisne]] baten gainean dabil eta Unibertsoan zehar ibiltzen da.
* [[Vishnu]] espazioaren jainkoa da. Berak, gaizkiaren destinua kontrolatzen du eta bera da, unibertsoaren zaintzaile. Hiruko nagusiaren jainkoetako bat da. Hau, giza formarekin, azal urdinarekin eta lau besorekin irudikatzen da. Eskuetan Loto-ko lorea, karakola bat, Txakra bat( Hau deabruen burua mozteko erabilia) eta urrezko mazoa bat( deabruaren burua birrintzeko) duelarik. Normalean, eserita ikus daiteke [[loto]] lorean atseden hartzen eta Laksmi bere belaunetako baten gainean eserita duelarik.
* [[Shiva]] eguraldiaren jainkoa da. Horretaz gain, kaltea eta ona egiten duen jainkoa ere bada. Hau ere, hirukotean agertzen da Brahma eta Vishnurekin batera. Errepresentazio batzuetan, buru bat, hiru edo bost izaten ditu, baita hiru begi ere. Horietako bat bere kopetaren erdigunean kokatzen da. Bere hirugarren begi ospetsuak, eguraldiaren hiru egoerak islatzeko ahalmena du: [[Iragan|Lehenaldia]], [[orain]]aldia eta [[etorkizun|geroaldia]]. 2-10 beso,ile gorrizka, lepo luzea eta [[urdin]]xka. Bere azala urdin [[gris]]axka kolorekoa da.Bere kopetako ilargiak, denboraren zatiketa irudikatzen du hilabetetan. Bere lepo inguruan duen sugeak urtearen zatiketa irudikatzen du eta burezurrezko lepokoak gizartearen desagerpena eta belaunaldiak adierazten du.Besoetan zenbait suge ditu inguratuta. Bere ilea gorantz kiribildua du.
* [[Kali]] jainkoak heriotza adierazten du, eta gerraren ama nagusia da. Orokorrean jainko bortitza bezala ikusten da eta historia konplexua duen jainkosa. Oraindik ere bere fama suntsitzaileak jarraitzen du baina sinesmen tantrikoek bere funtzioa zabaldu egiten dute, benetako errealitatea eta izatearen jatorri bezala kokatuz. Azkeneko aldaketek ama jainkosa bezala hartzen dute. Kalkuta hiriko patroia da eta Shivaren ezkontidetako bat jotzen da. Bere izenak iluntasuna eta emakume beltza esan nahi du.
* [[Krishna]] Antzinako Indiako heroi bat izan zen, Vasudeva eta Devakiren zazpigarren semea zen. Vishnuren berraragiztatze bat da. Bere osaba Kanbsa-ri zera esan zioten; “Bere ilobetako batek hilko zuela” , beraz Krishnaren beste sei anaiak hil zituen, baina ez zuen Krishna hiltzea lortu eta muturka hil zuen. Krishnaren sudurra eta belarriak zulatuak izan ziren hau, heriotzatik babesteko eta urrezko belarritakoa jarri zioten.
=== Gurtza ===
Hinduisten ustez jainko bat estatua batean sar daiteke , bere gurtza baimentzeko (bainuak, janari eskaintzak, ...) Gauza batzuk denek errespetatzen dituzte, adibidez apaizak eta [[behi]]ak gurtzea, behi okela ez jatea eta maila bereko pertsona batekin bakarrik ezkontzea. Hauetaz kanpo ez dago beste “lege”-rik otoitzak eta errituak noiz egin behar diren esaten duenik eta ez dago hierarkia eklesiastiko bat.
== Ohiturak ==
* Egunero hiru aldiz otoitz egiten dute, horretaz gain. espiritualistak direnez egunak ematen dituzte meditatzen.
* Tenplutan egunero apaizek eskaintza errituak egiten dituzte ([[ur]]a, [[su]]a, [[argi]]a eta [[intsektu]]ak). Hala ere, askotan batzuek beraien etxeetan edukitzen dute tenplua.
* Animaliak gizaki sakratutzat hartzen dituzte, gehienbat behiak. Horrexegatik, hindu gehienak barazkijaleak dira.
* Emakumeak haurdun daudenean zeremonia erlijiosoak egiten dituzte eta bedeinkatu egiten dute umea mutila izan dadin.
* Umea jaiotzean eta janari solidoa jaten hasten denean ere errituak egiten dira, baita lehenengo ile mozketan, lehenengo hilekoan eta ezkontzetan ere.
| |||