|
[[Fitxategi:Zipper animated.gif|eskuinera|thumb|Kremailera baten funtzionamendua]]
[[Fitxategi:Coil plastic and metal zippers.jpg|thumb|Kremailera mota desberdinak]]
'''Kremailera''' edo '''lerra-itxigailua''' ixte sistema bat da, bi hortz lerro elkarri lotzen dituen euskarri berezi batez baliatzen dena.{{lur erref}} [[Arropa]], [[oinetako]], [[maleta]] eta oihalgintzako beste zenbait elementutan erabiltzen da.
'''Kremailera'''<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=kremailera&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai | izenburua=Kremailera | argitaletxea= ''Euskaltzaindiaren Hiztegia'', euskaltzaindia.eus | sartze-data=2021-1-11}}</ref> edo '''lerra-itxigailua'''<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=https://www.ehu.eus/ehg/cgi/zehazki/bila?m=has&z=cremallera | izenburua=Zehazki: cremallera | argitaletxea= ehu.eus| sartze-data=2021-1-11}}</ref> ixte sistema bat da, bi hortz lerro elkarri lotzen dituen euskarri berezi batez baliatzen dena.{{lur erref}} [[Arropa|Arropetan]], [[oinetako|oinetakoetan]], [[zorro (jantzi-osagarria)|poltsetan]] eta kidekoetan erabiltzen da.
== Historia ==
[[1851]]ean [[New York]]en, [[Elias Howe]] asmatzaileak “arroparentzako"arroparentzako itxitura automatiko jarraitua”jarraitua" patentatu zuen [[New York]]en. Urte batzuk lehenago [[Walter Hunt]]ek asmatutako josteko makina hobetu eta lehenengoz patentatu zuen Howek. Eta, beharbada, tramankulu hark merkatuan izan zuen arrakastak aseta, edo beste asmakizun horren erabilera argi ikusten ez zuelako, kremailera primitibo hura ez merkaturatzea erabaki zuen. Hala, “kremaileraren"kremaileraren aita”aita" ofiziala izateari uko egin zion.<ref name=aa>{{erreferentzia |izena=Nagore |abizena=Irazustabarrena, [httpUranga |url=https://www.argia.comeus/argia-astekaria/2277/kremailera-kostata-itxi-zuten «| izenburua=Kremailera kostata itxi zuten»], | argitaletxea= ''Argia'', 2011-05-22, CC- BY-SA lizentzia3.0, argia.eus| sartze-data=2014-9-23}}</ref>.
40 urte baino gehiago joan ziren [[1893]]an [[Whitcomb Judson]]ek antzeko “itxigailua”"itxigailua" patentatu arte. Bi asmakizunak oso antzekoak ziren, baina Judsonek erabilera zehatza eman zion –botak–[[bota]]k ixtea– eta merkaturatzea erabaki zuen. 1893ko[[1893]]ko [[Chicago]]ko Erakusketa Unibertsalean aurkeztu zuen tresna konplexua; [[Universal Fastener Company]] etxea hura ekoizten hasi zen, baina ez zuen eroslerik topatu.<ref name=aa/>.
[[1906]]an, Suedian[[Suedia]]n jaiotako [[Gideon Sundback]] elektrizitate ingeniaria Universal Fastener Companyn hasi zen lanean, Judsonen patentea eskuratu zuen enpresa berean. Diseinuan trebea izateak eta enpresako buruaren alaba [[Elvira Aronson]]ekin ezkondu izanak, 1909an konpainiako diseinu-buru izatera eraman zuten [[1909]]an. Besteak beste, batere praktikoa ez zen Judsonen itxigailua hobetzea zuen helburu. Tresna errazago ixtea lortu zuten, baina berriro irekitzea oso gaitza zen eta asmakizuna, hirugarrenez, baztertuta geratu zen. [[1911]]n, suediarraren emaztea hil egin zen eta, dolu betean, Sundbackek buru-belarri jardun zuen asmakizuna hobetzen. Bi urteko lan obsesiboaren emaitza kremailera modernoa izan zen. Kremailera fabrikatzeko makina ere berak asmatu zuen.<ref name=aa/>.
Asmakizun praktikoa zen, merke ekoiztu zitekeen, baina urtetan gomazko bota eta tabako zorro gutxi batzuk ixtera mugatu zen, [[1937]]an Parisko[[Paris]]ko jostun batek gizonezkoen galtzetan jartzea erabaki zuen arte. [[Prentsa]]k, orduan, zegoenekoOrduko 86 urte zeuzkan asmakizun hura “joskintzako"joskintzako ideia berritzaileena”berritzaileena" zela esan zuen [[prentsa idatzia|prentsak]].<ref name=aa/>.
== Erreferentziak ==
== Kanpo estekak ==
* Irazustabarrena Uranga, Nagore [httphttps://www.argia.comeus/argia-astekaria/2277/kremailera-kostata-itxi-zuten Kremaileraren''Kremailera asmakuntzazkostata itxi zuten''Argia''n], argia.eus
{{autoritate kontrola}}
|
