Egon Schiele: berrikuspenen arteko aldeak

[[Austria]]ko [[espresionismo]]ko pintore nagusietako bat izan zen, margolaria, marrazkilaria eta grabatzailea, eta bereharen irudien erotismoagatik nabarmendu zen. [[Viena]]ko Arte eta Lanbide eskolan egin zituen ikasketak ([[1907]]-[[1909]]). Garai hartan harreman handia izan zuen [[Alemania]]ko ''[[art Nouveau|art noveau]]''-rekin (Alemanian ''Jugendstil'' deitua), eta [[Gustav Klimt]] ere ezagutu zuen, [[Klimt]] [[Vienako Sezesioa]] taldeko buru zela. Izan ere, Schieleren estilo sotilak asko zor dio [[Klimt]]en dotoretasun dekoratiboari. Nolanahi ere, Schielek garrantzi handiagoa eman zion espresioari dekorazioari baino, eta lerroaren ahalmen hunkigarria indartu zuen tentsio sukartsu batez.

Hasiera-hasieratik, giza irudia landu zuen batez ere (autorretratu asko egin zituen), eta gai erotikoak tratatzen zituen modu irekiak harridura handia sortu zuen. Vienako Akademiaren kontserbadorismoaz asperturik, [[1909]]an [[Viena]]ko ''Neukunstgruppe'' (''Arte-talde berria'') taldea sortu zuten artisteetarikoartistetariko bat izan zen. [[1910]]etik aurrera, erakusketak egin zituen [[Europa]]n zehar; [[1918]]an areto bat eskaini zioten bere lanari [[Vienako Sezesioa|Vienako sezesionisten]] erakusketan. Handik gutxira hil zen, [[Viena]]n bertan, 28 urte besterik ez zuela, [[Europa]] osoan 20 milioi hildako eragin zuen [[1918ko gripe pandemia]]k jota (3 egun lehenago, haren emazte Edith ere hil zuen gripeak, 6 hilabeteko haurdun zegoela).

[[1905]]ean, aita hil egin zen eta Egon gaztea Leopold Czihaczek osabaren etxera bidali zuten. Alferrik saiatu zen osaba iloba burdinbidegintzara bideratzen eta mutilaren artista-gaitasunak begibistakoakbegi bistakoak zirela onartu beharrean izan zen. Aintzat hartuko zituen Schielen amak eginiko laguntza eskaerak, tutoreak [[Viena]]n burutu beharreko ikasketak bere gain hartzea nahi baitzuen. Garai horretan hasiko zen margoketan, autoerretratuak batez ere. Vienako Arte Ederren Akademiara sartzeko azterketa gainditu zuen [[1906]]ko urrian, aita hil eta ia bi urtera. Bertan Christian Griepenkerl historia-pintorea izan zuen irakasle<ref>http://schiele.guggenheim-bilbao.eus/eu/artistak/egon-schiele/</ref>.

Etxean ez zuten asko sustatu Schieleren arterako trebetasuna, aitaaitaren moduan treneko langile izatea espero baitzuten. Dena den, Schielek [[Gustav Klimt]] ([[1862]]–[[1918]]) pintorearen babesa bilatu zuen; Schiele baino 28 urte zaharragoa zen, eta, neurri batean, gidariarena egin zuen bai artegintzan bai bizitzan. Biek modu bertsuan landu zuten erretratugintza: konposizioa antzekoa da, izan ere, formatu luzanga, lerro arinak eta edergarriak baliatu zituzten, are antzeko arropak irudikatu. Nolanahi ere, [[Klimt]]ek kolorea erabiltzen zuen pertsonaien arropak apaintzeko; Schielek, berriz, pertsonaien barnea, haien aldartea, aditzera emateko. Schieleren lanetan bihurritutako gorputzak, jarrera asimetrikoak eta ingerada gorabeheratsuak maiz agertzen dira, eta adierazten dute egituran eta lerroan interesa zuela. [[Klimt]]ek, sarri, edertasuna goratzen zuen haren lanetan; Schielek, ordea, itsustasuna, sexualitate esplizitua eta eritasuna nabarmentzen zituen nahita<ref>https://www.guggenheim-bilbao.eus/eu/guia-educadores/autorretratua-beheko-betazala-tenkatuta-1910/</ref>.

Akademiako estilo zorrotza alboratu eta espresionismo aldera aldatu zen: lagunen erretratu eta autoerretratuen artean, gorputz bilutsiabiluzia aurkeztu zuen, baina distortsio figuratibo bortitza erakutsiz. [[Klimt]]ek figura eta ornamentua aurrez aurre jartzen bazituen, Schielek esanahi garrantzitsuagoa eman zion jokoari eta lerroak erakutsi zuen esanahi hori, ez zuen ezkutatzen, askatu baizik, eta lerro honek berak zituen balio ornamentalak.

[[1910]] aldera, Erwin Osen eszenografoa ezagutu zuen eta estudio bat alokatu zuten lehen aldiz Krumaun —amaren herrian—. BilutsiBiluzik agertzen da garai hartan egindako autorretratuetan eta antzeko gaia erakusten du Osen bere lagunari eginiko erretratuek. [[Viena]]tik alde egiteko beharra zuen, jada.

[[1911]]n, 17 urte besterik ez zuen Valerie Neuzil (Wally) Neuzil ezagutu zuen [[Viena]]n. Harreman sentimentala izan zuten elkarren arteanelkarrekin eta bere obra hoberenen modelo ere izan zen. Schiele eta Wally inspirazio bila joan beharra sentitu zuten eta Krumaura aldatu ziren bizitzera. Bizitzeko era hark talka egin zuen herrixka txiki hartako biztanleekin. Bere modeloarekinModeloarekin elkarbizitzan, gazteegi ikusten zituzten neskak margotzen... EskandoloEskandalo usaina zegoen han eta berehala alde egin zuten Krumautik eta [[Viena]] mendebaldean kokatzen zenzegoen Neulengbachera joan zirelarikziren. [[1912]]an izan zen eskandaloeskandalorik handiena, bere amorantearen gaztetasuna zela medio, adinez txikikoen korrupzioazkorrupzioagatik salatu zutenean. Hura gutxi balitz, etxera hurbiltzen ziren umeei erretratuak egiten zizkien, bilutsikbiluzik gehienetan, edo postura obszenoetan. Ia-ia pornografia kontsideratu zen bere lana eta 3 astez eraman zuten kartzelara, ondoren, 3 egun kartzelan egoteaz gain, estudioan zituen lanak erretzeko agindua jaso zuelarik.

Schiele [[Viena]]ra itzuli eta estudio berrian instalatu zen. Bere lagun [[Klimt]]i esker, makina bat enkargu jaso zuen eta goi mailan kokatu zen [[Austria]]ko eszena artistikoan, eta nazioarteko erakusketa askotan parte hartu zuelarik. Baitazuen [[Budapest]]en, edo [[Munich]]eko Hans Goltz galerian edo [[Kolonia (Alemania)|Koloniako]] ''Sonderbund'' erakusketan ere.

Ekoizpen artistikoa emendatu egin zen garai honetan. BildumalariBildumatzaile handiak ezagutu zituen, August Lederer industriaria tartean. BereHaren semea zenseme Erichen erretratua eskatu zion honek eta [[1912]]ko eguberriakEguberriak [[Györ]]eko etxean pasatzeko gonbidapena egin zion. Handik idatzi zituen gutunek industriari horren bizitzaren luxua deskribatzen du, beti erabiltzeko prest egon ohi zen karroa edo zilarrezko botoiak zituzten uniforme gris haiekin jantzitako zerbitzariak.

Bere talentua ukaezina zen, jada, eta, bat-batean, eskandalua iritsi zen. Adinez txikia zen bat bahitu zuen salaketa jaso zuen eta biluzi erotikoak erakusteaz ere bai. Kartzelara eraman zuten eta jendeaurreanjendaurrean erre zituzten hainbat marrazki. Akuarelak margotu zituen kartzelan egon zen bitartean eta, atera zenean, [[Berlin]], [[Erroma]], [[Brusela]] eta [[Paris]]en egin zituen erakusketak<ref>http://www.diariovasco.com/rc/20121001/mas-actualidad/cultura/alquimia-expresionista-schiele-guggenheim-201210011602.html</ref>.

[[1918]]ko udazkenean, [[1918ko gripe pandemia]] izan zen (20 milioi hildako izan ziren Europan) eta [[Viena]]ri ere egin zion eraso. Edith haurdun zegoen, 6 hilabeteko, eta [[urriaren 28]]an hil zen. 3 egun geroago, [[1918]]ko [[urriaren 31]]n, Egon Schiele bera ere hil egin zen. Gripeak eraman zuen 28 urte besterik ez zuenean<ref>http://schiele.guggenheim-bilbao.eus/eu/artistak/egon-schiele/</ref>. Bi heriotzen artean, Schielek Edithen bozeto batzuk egin zituen, azken obrak kontsideratzen direnak. Hilabete batzuk azkarrago, urte bereko otsailean, laguna eta maixumaisu izan zuen [[Gustav Klimt]] ere hil egin zen<ref>http://www.elmundo.es/cultura/2017/11/15/5a0c95b622601d5a108b4590.html</ref>.

Beste austriar margolari batzuek egin ohi zuten eran, Alfred Kubin edo [[Oskar Kokoschka]] bezala, espazioak gizakiaren dimentsio esistentzialexistentzial trajikoa aurkezten digu, bizitza eta heriotzaren arteko etengabeko borrokan, eta ziurgabetasuna, batez ere. [[Gustav Klimt]]en eragina jaso zuen hasiera batean, baina [[1910]] aldera bere margolanak introspekzio psikologikoaren bidaian bilakatu ziren.

Autorretratua izango da bere haustura- eta ihes-bidea. Mende bat igaro eta gero, [[XX. mende]]aren hasierako piezak liluratzen gaituzte, aurkezten duen modernitatearekin, keinuen lotsagabekerilotsagabekeria eta atrebentziarekin, [[punk]]aren arora arte ez duguna berriz ikusiko<ref>http://www.diariovasco.com/rc/20121001/mas-actualidad/cultura/alquimia-expresionista-schiele-guggenheim-201210011602.html</ref>.