Aeronautika: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}}
{{erreferentzia falta}}
[[Fitxategi:Atlantis on Shuttle Carrier Aircraft 2.jpg|thumb|''[[Atlantis (anezka)|Atlantis]]'' espazio anezka, anezkak garraiatzeko hegazkinean.]]
10 ⟶ 11 lerroa:
=== Lehen ideiak ===
[[Fitxategi:Leonardo da Vinci helicopter and lifting wing.jpg|thumb|[[Leonardo da Vinci]]ren makina hegalarien diseinuak, 1490 ingurukoak.]]
Antzinatik, hegan egiteko saiakera asko egineraman dira aurrera aeronautikaren benetako ezagutzarik gabe. HegalenHorretarako hegalen antzeko tramankuluak eraiki eta dorre altuetatik salto eginez frogatzen ziren emaitzak. ElbarrituOndorio modura elbarritu eta hildako ugari izanagertu ziren saiakera horienhauen ondorioinguruan.
 
Ikerlari jakintsuagoek, ulermen arrazionalago baten bila,bilaketan txorien hegaldia ikertu zuten. Adibide goiztiarrak Egiptoko testu zaharretan aurki daitezke.<sup>[Aipua faltan]</sup> GeroraBeranduago, zientzialari IslamikoekIslamikoak ere antzeko ikerketak egin zituzten. Aeronautika garaikidearen sortzaileek, [[Leonardo da Vinci|Leonardo da Vinci-k]] [[Errenazimendu]]<nowiki/>anerrenazimenduan eta Cayley-k 1799. urtean, txorien hegaldiaren behaketaren bidez ekin zieten beren ikerketei.
 
Uste da Antzinakoantzinako Txinan bazituztela gizakiak garraiatzeko ahalmena zuten kometak erabiltzen zituztela. HalaHonela deskribatu zituen 1282. urtean txinatarTxinatar teknikak [[Marco Polo]] esploratzaileak. AireTxinatarrek ere aire beroko globoak, linternak eta hegal birakarizko jostailuak ere txinatarrek eraiki zituzten.
 
[[Roger Bacon]] izan zen lehen Europarretako bat hegan egiteari buruzko argudio zientifikoak ematen, eta airea baino arinagoak diren [[Baloi aerostatiko|baloiak]] eta hego eragileduneragileak zituen [[ornitopteroOrnitoptero|ornitopteroak]]ak maneiatzeko funtsak deskribatu zituen.
 
XV. mende bukaeran, Leonardo da Vinci-ren txorien hegaldiarenheganaren azterketarenazterketari ondotik, harenbere lehen makina hegalarien diseinuakdiseinuek etorrijarraitu zirenzioten. Nahiz eta diseinubere haiekdiseinuak arrazionalak izanziren, hauen funtsa ez zutenzen oso zientzia zehatzikzehatza. oinarritzat, etaBere diseinu askok arazo ugari erakusten dituzte. Gutxienez, objektu batek aireari jartzen dion erresistentzia aireak objektuari ezartzen dionaren adinakoa dela ulertu zuen ([[Isaac Newton|Newton-ek]] ez zuen bere [[Newtonen legeak|mozioaren hirugarren legea]] 1687. urtera arteurterarte argitaratu). Bere ikerketek argi utzi zuten giza -indar hutsa ez zela gai hegaldi jarrai bat lortzeko, eta bere geroagokogerorako diseinuekdiseinuak indar-iturri mekanikorenmekaniko bat hartzen zuten kontuankontuta, hala nola, malguki bat. Italiarraren lana bere heriotzaren ondoren galdu egin zen haren heriotzaren ondoren, eta ez zen lan horrenbere berri izan [[George Cayley|George Cayley-k]]-k jarraipena eman zion arte.
 
=== Cayley eta aeronautika modernoaren sorrera ===
[[George Cayley|Sir George Cayley]] (1773-1857) aeronautika modernoaren sortzaile kontsideratzen da. 1846-ean, "hegazkinaren aita" ezizenarekin egin zen ezaguna. Bera izan zen lan bat argitaratzen zuen lehen benetako aire-zientzia ikerlaria. Bertan, lehen aldiz, hegaldiaren atzean dauden indar eta funtsak barneratu ziren.
 
1809. urtean "On Aerial Navigation" izeneko lanaren argitarapenari ekin zion, non arazoaren lehen adierazpen zientifikoa idatzi zuen. Bertan, arazoa gainazal bati emandako pisua aireak ezartzen zuen erresistentzia indarra erabiliz altxatzea zela adierazi zuen. Era berean, hegazkin batean eragiten duten lau indar bektoreak identifikatu zituen: [[bultzada]], [[igoera]], [[arrastea]] eta [[pisuPisu|pisua]]a eta egonkortasuna eta kontrola bereizi zituen bere diseinuetan.
 
Berak garatu zuen hegazkin garaikideen diseinua, gainazal horizontal eta bertikalak dituen isats egonkortzaile batekin.
 
Cayley-k beso birakorreko proba-polipastoaren erabilera aurkeztu zuen hegaldien aerodinamika ikertzeko, eta gainazal kurbatuko hegalek, gainazal laukoekinlauekoekin alderatuta, zituzten abantailak ezagutzeko erabili zituen. Metodo honen bidez, [[dihedralaDihedrala|dihedralaren]]ren, errefortzu diagonalen eta arraste erredukzioaren garrantzia ikusi ziren eta [[ornitopteroOrnitoptero|ornitopteroen]]en eta [[Jausgailu|paraxuteen]] ulermen eta diseinuan lagundu zuen.
 
Beste asmakizun garrantzitsu bat erradiodun gurpila izan zen, lur-hartze sistemarentzako gurpil sendo eta arin bat garatzeko asmoz diseinatu zuena.
66 ⟶ 67 lerroa:
''Fluxu transonikoa'' soinuaren abiadureraren inguruan gertatzen da, non aire fluxuaren abiadura puntu batean soinuaren abiaduraren azpikoa eta beste batean gainekoa izan daiteke.
 
=== Suziriak ===
[[Fitxategi:Apollo 15 launch.ogv|thumb|[[Apollo 15]] [[Saturn V]] suziriaren jaurtiketa: T-30, T+40 tartean.]]
[[Suziri|Suziria]]a edozein [[misil]], [[Espazio ontzi|espazio-ontzi]], [[hegazkin]] edo beste edozeinedozien [[ibilgailu]] da, zein bultzada [[motor-suziri]] batetik lortzen duen. Suziri guztietan, bultzada hau ibilgailuak erabileraren aurretik daraman [[erregaiErregai|erregaiarekin]]arekin lortzen da. Suziri motorrakmotoreak akzio-erreakzio printzipioarekin egiten dute lan. Erregaiaren erreketa beste norabidean zuzenduz motormotore hauek suziriei bultza egiten diete.
 
Suzirien erabilera militarra eta dibertimendurako XIII. mendekoa da gutxienez, [[Txinako Herri Errepublika|Txinan]]. XX. mendera artemenderarte, ordea, ez ziren gertatu garrantzizko aurrerapenik arlo zientifiko, industrial edo interplanetarioan, non suziriak izan ziren [[Aro Espazial|Aro Espazialaren]]aren giltza teknologikoa eta [[Apollo 11|gizakia ilargira iristea ahalbidetu]] zuten.
 
Suzirien erabileren artean [[suSu artifizial|su artifizialak]]ak, [[armaArma|armak]]k, [[eserleku eiektagarriak]], [[ibilgailu jaurtigarriak]] [[sateliteSatelite artifizial|satelite artifizialentzat]]entzat eta [[ibilgailu espazialak]] daude batik bat. Abiadura txikientzat eraginkorra ez den arren, oso arinak eta indartsuak dira, azelerazio oso altuak eta [[Ihes-abiadura|abiadura oso handiak]] lortzeko ahalmenarekin, zentzuzko eraginkortasun bat mantentzen dutelarik.
 
Suziri kimikoak dira suziri mota arruntenak eta, orokorrean, suzirientzakosuzirientzko erregaia erabiliz sortzen dute bultzada. Suziri kimikoek erraz askatu daitekeen energia kantitate handiak biltzeko gaitasuna dute, arriskutsua izan daitekeenadaitekena. Hala ere, diseinu, proba, eraikuntza eta erabilera zainduek arrisku hauek murrizten dituzte.
 
== Ikus, gainera ==
80 ⟶ 81 lerroa:
* [[Hegazkin zibilen istripuen zerrenda]]
 
== Kanpo estekakloturak ==
{{commonskat}}
 
* [http://www.coiae.com Aeronautika ingeniarien Espainiako eskola ofiziala.]
* [http://www.bnsc.gov.uk Ingalaterrako Espazio Erakundea]
88 ⟶ 91 lerroa:
* [http://www.esa.int ESA,Europako Espazio Agentzia]
* [http://www.nasa.gov NASA AEBetako aeronautika- eta espazio-agentziaren orria]
{{autoritate kontrola}}
 
[[Kategoria:Aeronautika]]