Diego Lopitz II.a Harokoa: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Xabier Armendaritz wikilariak «Diego Lopeitz II.a Harokoa» orria «Diego Lopitz II.a Harokoa» izenera aldatu du, birzuzenketaren gainetik: Euskaltzaindiaren onarpenik gabeko forma batetik, EODAn onartutako formetako batera ekartzea
Euskaltzaindiaren onarpenik gabeko forma batetik, EODAn onartutako formetako batera ekartzea
1. lerroa:
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Diego LopeitzLopitz II.a Harokoa'''<ref>{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0192.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=192. araua: Iruñeko eta Nafarroako Erresumako errege-erreginen izenak. Irizpideak}}</ref> —{{lang-la|Didacus Lupi de Faro}}— ([[Naiara]], [[circa|c.]] 1152 - [[Burgos]], {{data|1214|9|16}}) ezagutzen den Bizkaiko bostgarren kondea izan zen, 1170-1214 urteetan.<ref>{{erreferentzia |abizena1=Salazar y Castro |izena1=Luis de|izena2 =Dalmiro de la|abizena2=Válgoma y Díaz-Varela|izenburua= Historia genealógica de la Casa de Haro (Señores de Llodio, Mendoza, Orozco y Ayala)|urtea=1959|argitaletxea=Real Academia de la Historia |lekua=Madril|oclc=1399799}}</ref>
 
[[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Alfontso VIII.aren]] erreinaldian [[Gaztelako Erresuma]]ko handiki nagusienetariko bat izan zen. [[Haro leinua]] finkatu zuen, orduko gizartean bere gailentasuna bermatuz. Gailentasun hori XIII. mendean zehar mantendu zen eta, ondorioz, propagandak bere legenda beltz eta bere urrezko legenda sortu zituen. Hori zela eta, egun bi ezizen ditu: "Zintzoa" eta "Gaiztoa".<ref>{{erreferentzia |abizena=Baury |izena= Ghislain|izenburua= Diego López ‘le bon’ et Diego López ‘le mauvais’: comment s’est construite la mémoire d’un magnat du règne d’Alphonse VIII de Castille|urtea= 2003|argitaletxea= Berceo| alea=144|orrialdea=37-92 |issn= 0210-8550|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=698041}}</ref>
13. lerroa:
Zorionez, Gaztelan nahiko ospe zituen itzulera egoera ezin hobean egiteko eta berriro errege-alferez izendatu zuten. Hori esker, 1195eko [[almohade dinastia|almohadeen]] aurkako [[Alarcosko gudua]]n erretagoardia zuzendu zuen. Porrotaren ondorioz, eskualdearen defentsan parte hartu zuen. Urte haietan bere eremuak zabaldu zituen erresumako ipar-ekialdean eta 1196an «[[Almazán]]dik itsasoraino» gobernatzen zuen.
 
1999an erregeak titulua kendu eta [[Alvaro Nuñez Larakoa]]ri eman zion. Diego LopeitzLopitz berriro erbesteratu eta 1201 eta 1206 artean Nafarroako eta Leongo erregeen agindupean izan zen. Alfontso VIII.ak Leongo errege berriari Urraka bere arrebarenak ziren Aguilar eta Monteagudoko gazteluak hartzera lagundu zionean erbesteratu zen.<ref>{{erreferentzia|izenburua= Crónica de Veinte Reyes |izena1= José Manuel |abizena1= Ruiz Asencio |izena2= Mauricio |abizena2= Herrero Jiménez |lekua= Burgos |argitaletxea= Burgosko Udala| urtea= 1991 |orrialdea= 278}}</ref>
 
[[Antso VII.a Nafarroakoa|Antso VII.a ''Azkarra'']] kanpoan zela aprobetxatuz, Alfontso VIII.ak [[Nafarroako konkista|Nafarroa eraso zuen]]<ref>{{Cite isbn/9788476812938}}</ref> eta Diegoren egoitza zen [[Lizarra]] setiatu zuen. Ezin hiribildua hartu eta erregeak Diegorekin harreman onak izateko asmotan 1204ko bere lehendabiziko testamentuan kalte egin ziola aitortu zuen. 1206an Gaztelara itzuli zenean, Alfontso VIII.ak berriro errege-alferez izendatu zuen (nahiz eta 1208an berriro Alvaro Nuñez izendatu). Itzultzeko erregeak Bizkaia behin betiko harotarren feudo moduan onartu zuen. Gainera, 1206ko testamentuan Diego LopeitzLopitz erregearen bost betearazleetako bat izan zen.
 
1212an. [[Navas de Tolosako gudua]]n, almohadeak mendean hartu zituzten hiru kristau armadetako baten buruzagia izan zen. Joan Osmakoa elizgizonaren esanetan, Alfontso [[Henrike I.a Gaztelakoa|Henrike errege]] gaztearen erregeordea izan zitekeen baina erregea baino zenbait aste aurrerago hil zen. Gudua irabazi eta berehala, erregeak [[Durangaldea]]ren [[tenentzia]] eman zion.
23. lerroa:
Diego senideen buruzagi ukaezin bilakatu zen eta taldearen ikuskera aldatu zuen: familia «horizontal»etik leinu «bertikal»era. Hori zela eta, 1184 eta ondorengo agirietan Harokoa abizen moduan erabili zuen.<ref>{{erreferentzia |abizena=Baury |izena= Ghislain|izenburua= Diego López ‘le bon’ et Diego López ‘le mauvais’: comment s’est construite la mémoire d’un magnat du règne d’Alphonse VIII de Castille|urtea= 2003|argitaletxea= Berceo| alea=144|orrialdea= 54 |issn= 0210-8550|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=698041}}</ref>
 
Diego LopeitzLopitz II.a Harokoa Burgosen {{data|1214|9|16}}n hil zen. Toledoko urte-liburuetan horrela azaldu zuten:
 
{{esaera2|{{lang|es|''Murió Diago López, fillo del conde D. Lop, martes en XVI dias de septiembre, era MCCLII''}}<br>Diego LopeitzLopitz, [[Lope I.a Diaz Harokoa|On Lope kondearen]] semea, MCCLII [[Hispaniar aro]]ko irailaren XVIan, asteartean.}}
 
[[Naiarako monasterioa|Naiarako Andre Maria Erreginaren monasterioko]] zaldunen klaustroan lurperatu zuten. Erregea erregeen klaustroan lurperatu zutenean Diegoren ehorzketari buruzko [[behe-erliebe]]ak zituen bere hilobian.
31. lerroa:
== Kondaira ==
 
Diego LopeitzLopitz II.a Harokoaren oroimenak laster jasan zituen erasoak. Jada 1216n, Alvaro Nuñez Larakoa Henrike I.aren erregeordea zela, Lope II.a Diazen eragina gutxitzeko errege-kantzelaritzak «jaun gaizto» ezizena eman zion. Garaikidea zen [[Rodrigo Semenez Arradakoa]] nafar kronikariak 1240-1241 arten berari buruzko irudi anbibalente eman zuen, bere erbesteratze politika kritikatuz.
 
1270eko hamarkadan, [[Lope III.a Diaz Harokoa]]k [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso ''Jakitun''aren]] aurka matxinatu zenean, gorteko intelektualek Diego LopeitzLopitz gogor kritikatu zuten, Alarcosko porrotaren eragilea zela esanez. Harotarren aldekoek kontraeraso eta mito simetriko bat asmatu zuten monarkiari erantzukizun morala itzultzeko. Hori zela eta, XIII. mendearen amaieran «Toledoko emakume judua»ren istorio asmatu zuten, Alfontso VIII.aren bekatua porrotaren errudun bihurtu zuena.
 
1340ko hamarkadan, Petri Alfontso Barcelosko kondeak ''Crónica Geral de 1344'' eta ''Livros de linhagens'' bere liburuetan Diego LopeitzenLopitzen mitoak plagiatu zituen. Frantzia eta [[Bretainiako materia]]k antzeko mitoak zabaldu zituen eta Diegoren irudi anbiguoa landu zuen. XV. mendearen erdian, [[Lope Gartzia Salazar]], ''Cronica de Vizcaya'' bere liburuan, kondairaren bi aldeak salatu zituen.
 
Genealogistek hurrengo urteetan bere irudia are gehiago nahasi zuten. Bukatzeko XX. mendeko lehengo erdira arte hasieran foruzaleek eta gero [[abertzaletasun|abertzaleek]] Bizkaiko «feudo independente»aren mitoa zabaldu zuten.
58. lerroa:
 
== Kanpo estekak ==
{{bizialdia|1152ko|1214ko|LopeitzLopitz Harokoa, Diego 02}}
 
{{kutxa hasiera}}