Wikipedia

Elisa Uritz: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Makeip (eztabaida | ekarpenak)
3.455 edits
t Sariak eta errekonozimenduak atala sortu eta betetzen hasi.
Makeip (eztabaida | ekarpenak)
3.455 edits
informazioa eta erreferentziak gehitu
1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Elisa Uritz Pi''' ([[Tafalla]], [[1893]] - [[Ekialdeko Berlin]], [[1979]]) nafar andereño[[irakasle]], [[Pedagogia|pedagogo]] eta [[Aktibismo|ekintzailea]] izan zen. Bere ahizpa [[Josefa Uritz|Pepita]] <nowiki/>rekin batera pedagogia berritzaileak sartu zituztenzituen [[Katalunia]]ko hezkuntza-sisteman. Frankismotik[[Frankismo]]<nowiki/>tik ihesi, borroka antifaxistan[[Antifaxismo|antifaxista]]<nowiki/>n aritu izan ziren Frantzian[[Frantzia]]<nowiki/>n, baita aldarrikapen [[Feminismo|feministetan]] ere. [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemania]]<nowiki/>n eman zituen azken urteak, erbestean.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Iker|abizena=Tubia|urtea=2019-01-30|izenburua=Bizitza, borrokari emana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1954/030/001/2019-01-30/bizitza_borrokari_emana.htm?utm_source=newsletter-goizekoa&utm_medium=email&utm_term=414&utm_campaign=414|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-01-30}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izena=Martorell Pérez,|abizena=Manuel.|izenburua=Pioneras : historia y compromiso de las hermanas Úriz Pi|argitaletxea=Txalaparta|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1078912924|isbn=9788417065560|pmc=1078912924|sartze-data=2019-01-30}}</ref><ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Martorell|urtea=|izenburua=Badoztaindik Ekialdeko Berlinera.Uriz ahizpen historia eta konpromisoa.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://www.badostain.net/descargas/euskera.pdf}}</ref>
 
== Biografia ==
Aita Benito Uritz Erro kapitaina eta ama Filomena Pi Céspedes zituen. Bere ahizpa [[Josefa Uritz|Pepita]] ere (1883-1958) andereñoa izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia|abizena=Campelo|urtea=2014|izenburua=La transición borró los nombres de las mayores defensoras de la educación pública|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.publico.es/politica/transicion-borro-nombres-mayores-defensoras.html|aldizkaria=www.publico.es|sartze-data=2019-01-30}}</ref> Irakasle-ikasketak Genevan egin zituen eta [[Katalunia]] aldean hasi zen lanean. Kataluniako UGT sindikatuaren idazkari nagusia zen [[Antoni Sesé]]-rekin ezkondu zen. Gerora 1937ko maiatzean [[Bartzelona]]n erailko zuten senarra. [[Espainiako Bigarren Errepublika]] aldarrikatu zutenean, ezkerreko hainbat mugimendurekin lan egin zuen. Beka batekin [[Geneva]]n izan zen, musika irakasteko Calcroze metodoa ezagutzen. [[Girona]] eta [[Tarragona]]ko Eskola Normaletan erabili zuen, musika erakusteko metodo gisa. 1936an, Lleidako Eskola Normaleko zuzendari izendatu zuten.<ref name=":0" />
 
=== Bizitza ===
[[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] piztu zenerako, ahizparekin batera, [[Kataluniako Alderdi Sozialista Batua]]n sartu zen.<ref>{{erreferentzia |abizena= Casals Bergés |izena= Quintí |izenburua= Josefa Uriz |bilduma= Dones de Lleida: de la restauració a la Guerra Civil|lekua= Lleida |argitaletxea= Alfazeta |urtea= 97-103 }}</ref>▼
Aita Benito Uritz Erro Espainiako Armadako kapitaina zuen, eta ama Filomena Pi Céspedes, Kataluniako merkatari baten alaba. [[Kuba]]<nowiki/>ko gerran ezagutu zuten elkar eta [[1882]]. urtean ezkondu ziren. Familiak [[Madril]]<nowiki/>era joan behar izan zuen bizitzera XX. mendearen lehenbiziko hamarkadan, aitaren betebehar militarrengatik. Bertan ikasi zuten lau anai arrebek: ahizpek, Elisa eta biek, Irakasle Zientzien karrera egin zuten. Anaiak, Miguel eta Francisco, berriz, Telegrafoen Kidegoan sartu ziren lanera. [[1925]]. urtea orduko, hilak zituzten gurasoak, eta bakarrik eta ahal bezala konpondu behar izan zen ahizparekin batera, anaiak eta gurasoak galdu ondoren. <ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=Bi emakume feminista eta antifaxista, jendartea eskolatik iraultzen, duela mendebete|hizkuntza=eu|data=2020-09-10|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2020-09-12-07-00/hemeroteca_articles/bi-emakume-feminista-eta-antifaxista-jendartea-eskolatik-iraultzen-duela-mendebete|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2020-11-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia|abizena=Campelo|urtea=2014|izenburua=La transición borró los nombres de las mayores defensoras de la educación pública|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.publico.es/politica/transicion-borro-nombres-mayores-defensoras.html|aldizkaria=www.publico.es|sartze-data=2019-01-30}}</ref>
 
Tarragonan musika irakasle zela, UGTko buruzagietako batekin ezkondu zen, Antonio Sesérekin, “Bartzelonako gertakarietan” hil zutena 1937ko maiatzaren 5ean (segur aski, pikete anarkista batek). Gerra ondoren, erbesteratu behar izan zuen eta [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako Erresistentzian]] ibili zen. Handik ere [[1951|1951n]] Ekialdeko Alemaniara bota zuten. [[1958|1958an]] [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemanian]] bere ahizpa Pepita hil zenean, [[Nafarroa Garaia|Nafarroara]] itzultzen saiatu zen, baina [[Espainia|Espainiak]] ez zion bermerik eman, eta, atxilotuko zuten beldurrez, Alemanian gelditu zen. <ref name=":0" /><ref name=":1" />
Gerra ondoren, erbesteratu eta [[Frantzia]]n ibili zen. Hala ere, komunista zenez, [[1951]]n Frantziatik Ekialdeko Alemaniara bota zuten. Bitartean [[1940]]tik [[1950]]era Nazioarteko Emakumeen Federazio Demokratikoko zuzendaritzan aritu zen, emakumeen eta haurren eskubideen defentsan, baita bakearen alde ere. Bere lanaren ondorioz, [[Nazio Batuen Erakundea|NBEk]] [[Haurren Eskubideen Adierazpena]] eta Haurren Eskubideen Nazioarteko Eguna aldarrikatu zituen 1950eko hamarkadan.<ref name=":0" />
 
1979ko abuztuaren 14an hil zen. Bere gorpua, hil eta bi astera erraustua izan zen, abuztuaren 28an, Berlín-Baumschulenweg tanatorioan. Hil ohoretan, Alemaniako PSUko, FDIMeko eta Alderdi Komunistako (VIII eta IX. Kongresua) ordezkariak izan ziren, PCE alderdiaren zatiketa. Bizitza osoan zehar Nafarroako familiarekin gutunen bidez kontaktua mantendu zuen eta hala zioen 1962an idatzitako batean:<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Martorell|izenburua=Hermanas Úriz. Dos pedagogas navarras en el «maquis español»|orrialdeak=39–58|data=2014|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5443576|aldizkaria=Gerónimo de Uztariz|alea=30-31|issn=1133-651X|sartze-data=2020-11-29}}</ref>
Ahizpa Pepita 1958an [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemanian]] hil zenean, Elisa Nafarroara itzultzen saiatu zen, baina [[Espainia]]k ez zion bermerik eman, eta, atxilotuko zuten beldurrez, Alemanian gelditu zen. 1979an zendu zen.<ref name=":0" />
{{Esaera2|Atzoko ulermen ezari eta intolerantziari, gaur egun, guztion aldetik, ulermena eta adimena gertatuko balitzaizkio, zein ederra litzatekeen!|Elisa Uritz}}
 
=== Hezitzaile berritzailea ===
[[Katalunia]] aldean hasi zen irakasle bezala lanean. [[1922]]<nowiki/>an [[Girona]]<nowiki/>ko Emakumeen Eskola Normalean ari zen lanean, eta, [[1929]]<nowiki/>an, lekualdatze lehiaketa irabazita, [[Tarragona]]<nowiki/>ko Eskola Normalean hasi zen, musika irakasle han ere. "Gimnasia erritmikoari" buruzko proiektu berritzaile bat aurkeztu zuen [[Geneva]]<nowiki/>ko ''Emile Jacques-Dalcrozeko Institutuan'' egiteko eta 1923-1924 burutu zuen. [[Geneva]]n bekadun zela ''Calcroze metodoa'' ezagutu zuen, musika erakusteko metodo gisa erabiliko zuena. [[1936]]<nowiki/>an, Lleidako Eskola Normaleko zuzendari izendatu zuten.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
 
Ahizpa eta bien bagaje pedagogikoan zeuden [[Maria Montessori|Maria Montessori,]] [[Edouard Claperade,]] [[Célestin Freinet|Celestin Freinet]] eta [[Jean Piaget]]<nowiki/>enak, guztiek haurren berezkotasuna garatu eta behar bezala jendarte-bizitzan txertatzeko prestatzeko helburua zutelarik.<ref name=":2" />
 
=== Aktibista ezkertiar feminista ===
▲Kataluniako UGT sindikatuaren idazkari nagusia zen [[Espainiako Bigarren Errepublika]] aldarrikatu zutenean, ezkerreko hainbat mugimendurekin lan egin zuen. [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] piztu zenerako, ahizparekin batera, [[Kataluniako Alderdi Sozialista Batua]]n sartu zen.<ref>{{erreferentzia |abizena= Casals Bergés |izena= Quintí |izenburua= Josefa Uriz |bilduma= Dones de Lleida: de la restauració a la Guerra Civil|lekua= Lleida |argitaletxea= Alfazeta |urtea= 97-103 }}</ref>
 
''Federación Española de Trabajadores de la Enseñanza'' (FETE-UGT) sindikatuaren sortzailea izan zen Tarragonan, emakumeen eskubideen aldeko lehen erakundeak bultzatzeaz gain, ''Unió de Dones de Catalunya'' eta ''Mujeres Antifascistas Españolas'' taldeen sorreran egon zen ere bai. [[1934]]<nowiki/>ko uztailean, Gerra eta Fasizismoaren aurkako Nazioarteko Emakumezkoen Batzordeak antolatutako mitinean parte hartu zuen, [[Angela Graupera]] eta [[Lina Odena]]<nowiki/>rekin batera. Urte bereko abuztuaren 9an, [[Dolores Ibarruri]] eta [[Irene Falcon]]<nowiki/>ekin batera, Parisko Mutualité delakoan ospatutako Gerra eta Faszismoaren aurkako Emakumeen Mundu Biltzarreko espainiar ordezkaritza osatu zuen. [[1938]]<nowiki/>ko azaroan, "Espainiako emakumeek mundu osoko emakumeei laguntza humanitarioa eskatzeko manifestua" sustatu zuen " seme-alabak gosez eta hotzez hil ez daitezen". [[1940]]tik [[1950]]era Nazioarteko Emakumeen Federazio Demokratikoko zuzendaritzan aritu zen, emakumeen eta haurren eskubideen defentsan, baita bakearen alde ere. Parisen egingo du [[Espainiako Alderdi Komunista|PCE]]<nowiki/>ren lan politikoa emakumeen erakundeen bitartez. Zentzu horretan, Elisak berriz ere lehen mailako papera jokatu zuen Espainiako Emakumeen Batasuna (UME) sortu zenean, [[1946]]<nowiki/>ko abuztuan ''Mujeres Antifascistas'' elkarteak "[[Mariana Pineda]]" taldearekin bat egin ondoren. ''Mujeres Antifascistas Españolas'' aldizkariaren erredakzio kontseiluan sartu zen, UMEren bozeramaile ofiziala, Dolores Ibarruri, Irene Falcon, [[Victoria Kent]], [[María Teresa León|Maria Teresa León]] idazlea eta [[María Casares|Maria Casares]] aktorearekin batera.<ref name=":2" />
 
=== NBEko Haurren Eskubideen Adierazpenaren sortzaile ===
Garai hartan berak egindako lanaren ondorioz, [[Nazio Batuen Erakundea|NBEk]] [[Haurren Eskubideen Adierazpena]] eta [[Haurren Eskubideen Nazioarteko Eguna]] sortu ziren. Izan ere, [[1946]]<nowiki/>an Elisak berak bere sinadura daraman txosten mekanografiatu batean eginak zituen proposamenak, UME Emakumeen Nazioarteko Federazio Demokratikoaren bidez, mundu mailan haurren bizitzan baldintza egokiak, legearen aurreko berdintasuna eta garapen fisiko zein intelektualerako aukera berdinak ziurtatzeko. [[1947]]<nowiki/>an, Elisa [[UNESCO|Unesco]]<nowiki/>ren lankidetzarekin xede horretarako berariazko batzorde baten buru izan zen, eta [[1948]]<nowiki/>an proposatu zuen, emakumeek [[martxoaren 8]]<nowiki/>a aldarrikapen-data duten bezala, haurren eskubideen aldeko jardunaldi aldarrikatzaile eta mobilizatzaile bat erakundetzea, horretarako [[ekainaren 1]]<nowiki/>a proposatuz. Haurren Nazioarteko Eguna [[1950|1950e]]<nowiki/>an ospatu zen lehen aldiz.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
 
== Sariak eta errekonozimenduak ==
 
* 1962ko irailaren 9an Alemanian bi domina jaso zituen, konpromiso sozial eta politikoari eskainitako bizitza oso bat aitortzeko: "Joliot-Curie", Bakearen Mundu Kongresuarena, bakezko elkarbizitzaren alde egindako ahaleginengatik, eta "faszismoaren aurkako Borrokaren domina", Alemaniako Errepublika Demokratikoko Gobernuak erreserbatua, nazien dominazioa borrokatzeagatik nabarmendu zirenei.<ref name=":2" />
* 2013an, Badoztainen omenaldia <ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Uriz Pi ahizpak, ideia berritzaileen defendatzaile sutsuak.|argitaletxea=Hik Hasi|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://hikhasi.eus/Albistegia/20201117/Uriz_Pi_ahizpak_ideia_berritzaileen_defendatzaile_sutsuak_|aldizkaria=hikhasi.eus|sartze-data=2020-11-27}}</ref>
 
== Erreferentziak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Elisa_Uritz"(e)tik eskuratuta