Kraken: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Autoritate kontrola jartzea |
No edit summary |
||
6. lerroa:
Gaur egun Kraken izakia [[txibia erraldoi]]arekin lotu ohi da, sakonera honetan bizi eta gaurko egunez ezer gutxi dakigun izakia.
== Historia ==
Kraken izena, Norvegiako sagetan sekula agertzen ez den arren, antzeko itsas munstroak daude, [[hafgufa]] eta [[lyngbakr]], biak ala biak, [[Örvar-Oddr]] sagan eta 1250eko Norvegiako [[Konungs skuggsjá]] testuetan deskribatuak. [[Carlos Linneo|Carlos Linneok]] kraken zefalopodo bezala sartu zuen ''Microcosmus'' izen zientifikoarekin bere [[Systema naturae]]-ren lehen edizioan (1735), organismo bizidunen sailkapen taxonomiko bat, baina animalia kanpo utzi zuen ondorengo edizioetan. Krakena [[Bergen|Bergengo]] apezpiku [[Erik Pontoppidan|Erik Pontoppidanek]] ere deskribatu zuen bere Norvegiako Historia Naturalean (Kopenhage, 1752-3).
Antzinako ipuinek, Pontoppidanenak barne, krakena "uharte flotatzaile baten tamainako" animalia bezala deskribatzen dute (Kraken heldu baten bizkarrak 2,4 metroko luzera zuela esaten zen), honen marinelentzako benetako arriskua ez delarik izaki bera, ozeanoan azkar murgildu ondoren sortzen duen zurrunbiloa baizik. Hala ere, Pontoppidanek, piztia handiaren potentzial suntsitzailea ere deskribatzen du: "Gerraontzi handienari eusten badio, bertatik ozeanoaren hondoraino tira egin dezakeela esaten da" (Sjögren, 1980). Krakena, beti izan zen itsas sugeen ezberdina, Eskandinaviako tradizioan ere ohikoak zirenak ([[Jörmungandr]] adibidez).
Pontoppidanen arabera, Norvegiako arrantzaleek, sarri, Kraken gainean arrainak harrapatzeko arriskua zuten, arrantza hain ona zenean. Arrantzale batek ohiz kanpoko arrantza ona bazuen, batek besteari esaten zion: "Kraken baten gainean arrantzatuko zenuen".
Bestalde, arrantzaren fruitua, arrainen ordez, horrela deituriko polipo erraldoi distiratsuak deitzen zirenak baziren, haien bizitzaren amaiera hurbil zegoen; izan ere, elezahar horren arabera, polipo horiek Krakenen bizkar gainean bizi dira betiko, eta haien eginkizuna zeruko ameskeria bat sortzea zen, amildegiko izaki torturatuenei zuzendutako fartsa bat, herri kondairaren arabera.
"Itsas txakurraren asperdura izugarriaz betiereko alderraiaz aspertuta, salbazioa eta Himmelslicht desiratzen, lantzak bezala joaten dira galbidera".
Horrela, determinismoaren epai hau eteten duen arrantzale oro zoritxarrean eroriko litzateke, Kraken baten gainean arrantzatzearen alderdirik negatiboena hori izanik. Pontoppidanek, munstroa, batzuetan, uharte batekin nahasten dela ere argudiatu zuen, eta, mapa batzuetan, batzuetan bakarrik ikus zitezkeen eta Kraken bat adierazten zuten uharteak sartzen direla. Pontoppidanek, munstro baten ale gazte bat lurrean hilda aurkitu zutela ere proposatzen du, [[Alstahaugen]] ([[Bengt Sjögren]], 1980).
XVIII. mendearen amaieratik, Kraken hainbat formatan irudikatu da, nagusiki olagarroen antzeko izaki handi bezala, eta, sarri, Pontoppidanen Kraken, txibi erraldoien marinelen behaketetan oinarritu zitekeela baieztatu da. Lehen deskribapenetan, ordea, izakiak [[Olagarro|olagarroen]] antzeko [[Karramarro|karramarroen]] antzekoagoak ziren, eta, oro har, [[balea]] handiekin lotzen diren ezaugarriak dituzte, txipiroi erraldoiekin lotu beharrean. Krakenaren ezaugarri batzuk [[Islandia|Islandian]] gertatzen diren itsaspeko aktibitate bolkanikoen antza dute, burbuila-ura, korronte arriskutsuak eta uhartetxo berrien agerpena barne.
1802an, Pierre Dénys de Montfort frantziar [[Malakologia|malakologistak]] Histoire Naturelle Genérale et Particulière des Mollusques obran (moluskuen deskribapen entziklopedikoa) bi olagarro erraldoi mota zeudela onartu zuen. Montfortek, lehen mota, kraken olagarroa, Amerikako baleazaleek eta marinel norvegiarrek deskribatu dutela dio, baita Plinio Zaharra bezalako antzinako idazleek ere. Bigarren kategoria handienari buruz, itzelezko olagarroari buruz (goiko irudian ikus daiteke), [[Saint-Malo|Saint-Maloko]] belaontzi bati egindako eraso baten berri eman zen, [[Angola|Angolako]] kostaldearen parean.
Montfort gero ausartu zen baieztapen gehiago egiten. Berak proposatu zuen 1782an gau batean desagertu ziren hamar gerraontzi britainiar (Ville de Paris lineako ontzia barne) olagarro erraldoiek eraso eta hondoratu bide zituztela. Zoritxarrez, Montfortentzat, britainiarrak urakan batek hondoratu zituen Ternuako uhartearen kostaldetik gertu, Ville de Paristik bizirik atera zirenen kontakizunaren arabera. Pierre Dénys de Montfort-en karrera ez zen inoiz bere onera itzuli, eta goseak jota eta pobrea hil zen [[Paris|Parisen]] 1820 inguruan (Sjögren, 1980). Pierre Dénys de Montfort defendatzeko, bere iturrietako askok, kraken olagarroarentzat, ziur asko, benetako txibia erraldoia deskribatzen dute, honen existentzia 1857an frogatu zelarik.
1830ean, beharbada Montforteko Pierre Denysen lanak eraginda, [[Alfred Tennyson|Alfred Tennysonek]] bere Kraken olerki ezaguna argitaratu zuen (funtsean soneto irregular bat). Olerkiak, bere azken hiru lerroetan, [[Leviatan|Leviatango]] kondairarekin ere badu antzekotasunik, itsas munstro bat, egunen amaieran azalera igoko zena.
Tennysonen deskribapenak, itxuraz, [[Jules Verne|Jules Vernerengan]] eragina izan zuen, txibia erraldoi ospetsua ''[[Hogei mila legoako bidaia itsaspetik]] liburuan'' irudikatu zuena 1870ean. Vernek, Krakeni eta Pontoppidan apezpikuari buruzko aipamen ugari ere egiten ditu eleberrian.
== Erreferentziak ==
| |||