Gehiegizko ustiapen: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
No edit summary
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
[[Fitxategi:Surexploitation morue surpêcheEn.jpg|alt=Bakailaoaren gehiegizko ustiapena eman zen 1970 eta 1980 hamarkaden artean.|thumb|[[Bakailao]]<nowiki/>aren gehiegizko ustiapena eman zen 1970 eta 1980 hamarkaden artean<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Kenneth T.|abizena=Frank|izenburua=Trophic Cascades in a Formerly Cod-Dominated Ecosystem|orrialdeak=1621–1623|abizena2=Petrie|abizena3=Choi|abizena4=Leggett|izena2=Brian|izena3=Jae S.|izena4=William C.|data=2005-06-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Sci...308.1621F|aldizkaria=Science|zenbakia=308|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1113075|sartze-data=2019-06-14}}</ref>.]]
'''Gehiegizko ustiapena''', edo '''gehiegizko esplotaziogainustiapena'''<ref>[https://zthiztegia.elhuyar.eus/kontzeptua/004307 ereGainustiapen] Elhuyar ZT Histegian (''kontsulta: deitua</ref>, [[baliabide]] berriztagarri bat bere berriztagarritasuna kolokan jarri arte ustiatzean sortzen den fenomenoa da. Gehiegizko ustiapena denboran mantenduz gero, baliabidearen suntsipena gertatu daiteke. Terminoak hainbat naturnat-ur baliabideri egiten dio erreferentzia: basa [[sendabelar]]rak, -larreak, ehiza animaliak, [[arrain]]ak, basoak eta ur [[akuifero]]ak.
 
['')[Ekologia]]ri dagokionez, gehiegizko ustiapena mundu mailan [[biodibertsitate]]a arriskuan jartzen duten bost jarduera nagusietako bat da<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Elizabeth|abizena=Losos|izenburua=Quantifying Threats to Imperiled Species in the United StatesAssessing the relative importance of habitat destruction, alien species, pollution, overexploitation, and disease|orrialdeak=607–615|hizkuntza=en|abizena2=Phillips|abizena3=Dubow|abizena4=Rothstein|abizena5=Wilcove|izena2=Ali|izena3=Jason|izena4=David|izena5=David S.|data=1998-08-01|url=https://academic.oup.com/bioscience/article/48/8/607/232411|aldizkaria=BioScience|alea=8|zenbakia=48|issn=0006-3568|doi=10.2307/1313420|sartze-data=2019-06-14}}</ref>. Ekologoek terminoa era ez-jasangarrian ustiatzen diren populazioak deskribatzeko erabiltzen dute. [[Jasangarritasun]] falta hau populazioaren [[hilkortasun-tasa]]k eta ugalketa gaitasuna aztertuz definitzen da. Honek populazio konkretu horren desagerpena eta baita espezie oso baten desagerpena ere eragin dezake. [[Kontserbazio biologia]]ri dagokionez, terminoa giza [[jarduera ekonomiko]]aren testuinguruan erabili ohi da, baliabide biologikoak edo organismoak haien populazioek jasan dezaketen kopuruan baino gehiagotan erabiliak direnean. Terminoa [[arrantza]], [[hidrologia]] eta [[baliabide natural]]en kudeaketan ere erabiltzen da, nahiz eta definizioa pixka bat aldatzen den kasu hauetan.
 
Gehiegizko ustiapenak baliabideek suntsitzea eragin dezake, desagerpenak barne. Hala eta guztiz ere, gehiegizko esplotazioa jasangarria izan daiteke baita ere, arrantza arloko atalean azaldutakoaren arabera. Baliabide konkretu bakoitzean termino espezifikoagoak erabili daitezke. Adibidez, arrantza testuinguruan, gehiegizko arrantza terminoa erabili daiteke gehiegizko ustiapenaren ordez edo arriskuan dauden espezie espezie kontrolean. Gehiegizko ustiapena ez da gizakiei mugatutako jarduera. Sartutako [[harrapari]]ak eta [[belarjale]]ek, esaterako, bertako [[flora]] eta [[fauna]] gehiegi [[Ustiapen (argipena)|ustiatu]] dezakete.