Konstantzako aintzira: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Gauwiki (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
Gauwiki (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
20. lerroa:
}}
'''Konstantzako aintzira'''<ref>{{Web erref|izenburua=159. araua|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0159.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-10-14}}</ref> ([[aleman]]ez: ''Bodensee'') [[Erdialdeko Europa]]n dagoen aintzira da, [[Baden-Württemberg]] estatu [[alemania]]<nowiki/>rraren, [[Turgovia]], [[Schaffhausen kantonamendua|Schaffhausen]] eta [[Sankt Gallen kantonamendua|Sankt Gallen]] kantonamendu [[suitza]]<nowiki/>rren eta [[Vorarlberg]] estatu [[austria]]<nowiki/>rraren artean. ''Suabiako itsasoa'' ezizenaz ezagutzen da.
 
Aintzirako hiririk populatuenak [[Konstantza (Alemania)|Konstanza]], [[Friedrichshafen]], [[Radolfzell am Bodensee]], [[Bregenz]] eta [[Lindau (Bavaria)|Lindau]] (Bodensee) dira. Uharterik handienak [[Reichenau (uhartea)|Reichenau]] beheko lakuan eta [[Lindau (Bavaria)|Lindau]] eta [[Mainau]] goiko lakuan dira.
 
== Deskribapena ==
Konstantzako[[Konstantza (Alemania)|Konstantzak]]<nowiki/>o aintzira Europako erdialdeko eta mendebaldeko ur gezako hirugarren aintzirarik handiena da (eta bigarren handiena bolumenari dagokionez), [[Geneva lakuarenlakua]]<nowiki/>ren eta [[Balaton lakuarenlakua]]<nowiki/>ren ondoren.
 
63 km (39 milia) luze eta ia 14 km (8,7 milia) ditu bere punturik zabalenean. 536 km2 inguru ditu (207 milia karratu) eta 395 metrora dago (1.296 oin) itsas mailatik. Bere sakonerarik handiena 252 metrokoa da (827 oin), zehazki Goi Lakuaren erdian. Bere bolumena 48 km3 ingurukoa da (12 milia kubiko).
 
Lakuak bi zati ditu: ekialdeko sekzio nagusia, ''Obersee'' edo Goi lakua izenekoa, 473 kilometro karratu (183 milia karratu) hartzen dituena, bere ipar-mendebaldeko besoa barne, ''Überlinger See'' (61 km2 (24 milia karratu)), eta mendebaldeko sekzio askoz txikiagoa, ''Untersee'' edo Behe lakua" deitua, 63 kilometro karratu inguruko azalerarekin (24 milia karratu).
 
Bi laku hauen arteko lotura [[Seerhein ibaia|''Seerhein'' ibaia]] da (lit.: Rhin lakua). Geografikoki, batzuetan ez da aintziraren zatitzat hartzen, ibaitzat baizik.
 
Konstantzako Behe lakua hiru zatitan banatuta dago: Alemaniako bi zatiak, ''Gnadensee'' uhartearen iparraldean eta ''Mettnau'' penintsularen iparraldean (''Markelfinger Winkel''), eta ''Zeller See'' uhartea, ''Radolfzell'' uhartearen hegoaldean eta uhartearen ipar-mendebaldean. Uhartearen hegoaldean eta bere hegomendebaldeko besoarekin ''Stein am.''
 
== Historia ==
Konstantzako aintzira [[Rhin glaziarrakglaziarra]]<nowiki/>k sortu zuen izotz garaian. Azken glaziaraldiaren ondoren, duela 10.000 urte inguru, Obersee eta Unterseek oraindik laku bakar bat osatzen zuten. Rhin Garaiaren beheranzko higadurak, lakuaren maila mailaz maila hondoratzea eta Konstanzer Schwelle azaleratzea eragin zuen.
 
[[Rhin]] ibaiak, ''Bregenzer Ach'' ibaiak eta ''Dornbirner Ach'' ibaiak Alpeetatik aintzirara sedimentuak eramaten dituzte, honela, pixkanaka, sakonera gutxituz eta hego-ekialdeko lakuaren hedadura murriztuz.
 
Antzinatean, bi lakuek izen ezberdinak zituzten, eta, ezagutzen ez diren arrazoiengatik, izen bera izatera pasa ziren.
 
== Izena ==
Pomponio[[Ponponio Mela|Poponio Mela]] geografo erromatarra izan zen aintzirak aipatu zituen lehena. ''Lacus Venetus'' deitu zion goikoari eta ''Lacus Acronius'' behekoari; Rhin ibaia bietatik igarotzen da. 75 urtearen inguruan. [[Plinio Zaharra]] naturalistak, biei, ''Lacus Raetiae Brigantinus'' deitu zien, lakuko hiri erromatar nagusiaren omenez, ''[[Brigantium]]'' (beranduago [[Bregenz|Bregenz)]]. Izen hau, hemen bizi ziren [[Brigantii]] zeltekin[[Zeltiko (antzinako herria)|zeltek]]<nowiki/>in lotua dago, eta tokiak, tribuaren izena jaso zuen edo eskualdeko biztanleek euren kokaleku nagusiaren izena jaso zuten argi ez dagoen arren. [[Amiano MartzelinokMartzelino]]<nowiki/>k ''Lacus Brigantiae'' forma erabili zuen.
 
Gaur egungo ''[[Bodensee]]'' izen alemaniarra, ''Bodman'' toki izenetik dator, ziuraski, jatorrian, antzinako goi alemaniar ''bodamon'' hitzetik eratorria, "lurzoruetan" esan nahi zuena, laku ondoko lur lauan toki bat adierazten duena. Leku honek, [[Überlingen]] aintziraren (Überlinger See) mendebaldeko muturrean kokatua, eskualdez gaindiko izaera bat izan zuen Goi Erdi Aroan, jauregi inperial franko bat bezala (Königspfalz), alamanniar egoitza eta  txanpon-etxea,;  izena aintzirara transferitzeko arrazoia hau  izan daiteke ("lakua, honen ondoan baitago Bodman". 833-834 urteetatik aurrera, latindar iturrietan, izena, latinezko bere forma ''lacus potamicuseanpotamicus''ean agertzen da. Beraz, [[Walahfrid Strabo]] bezalako aditu monastikoek, oker onartu zuten ''Bodman Pfalzen'' (''Potamum'' latinizatuz) eratorritako izena, grezierazko ''potamos'' "ibaia" hitzetik eratorria zela eta "ibai aintzira" esan nahi zuela. Baliteke, baita ere, Rhin ibaia lakuan zehar zihoalako eragina izatea.
 
[[Wolfram von EschenbachekEschenbach]]<nowiki/>ek, erdi goi alemaniarrean, ''Bodemensee'' edo ''Bodemsee'' bezala deskribatzenizendatzen du, azkenean, gerora egungo alemaniar izenerantz eboluzionatu duena, ''Bodensee''. Izena, Bodanrückekin''[[Bodanrück]]''ekin lotuta egon daiteke, Überlingen lakua eta Behe lakuaren arteko muino katea eta Bodmanen[[Bodman etxearenetxea]]<nowiki/>ren historiarekin.
 
Aintziraren alemaniar izena, Bodensee, beste hizkuntza askok hartu dute, adibidez: holandarraholanderaz: Bodenmeer, daniarradanieraz: Bodensøen, norvegiarranorvegieraz: Bodensjøen, suediarrasuedieraz: Bodensjön, finlandiarrafinlandieraz: Bodenjärvi, errusiarraerrusieraz: ''Боденское озеро'', polonierapolonieraz: Jezioro Bodeńskie, txekieratxekieraz: Bodamské jezero, eslovakieraeslovakieraz: Bodamské jazero, hungarierahungarieraz: Bodeni-tó, kroazierakroazieraz: Bodensko jezero, albanieraalbanieraz: Liqeni i Bodenit.
 
XV. mendeko [[Konstantzako Kontzilioarenkontzilioa]]<nowiki/>ren ondoren, ''Lacus Constantinus'' izen alternatiboa erromantzearen (erromatar katolikoa) eremuan erabili zen. Izen hau, jada 1187an ''Lacus Constantiensis'' eran frogatuaerabilia izan zena, [[Konstantza (Alemania)|Konstantza]] hiritik zetorren, Rhin ibaiaren bokalean, Oberseetik,; honen jatorrizko izena, ''Constantia'', aldi berean, erromatar enperadorearengandik eratorria delarikda, Konstantio[[Konstantzio Kloro]] (K. a. 300 inguruan). Hortik dator frantsesez: ''Lac de Constance'', italieraz: ''Lago di Costanza'', portugeraz: ''Lago de Constança'', espainieraz: ''Lago de Constanza'', errumanieraz: ''Lacul Constanța'', grekeraz: ''Λίμνη της Κωνσταντίας – Limni tis Konstantias, arabieraz'', بحيرة كونستانس ''buħaira Konstans'' eta turkieraz ''Konstanz gölü''. Erromantze eragineko Ingelesean ere, erromantze eragineko Lake Constance izena eginhartu zen, eta, ondoren, hebreerahebreerara, swahilierara esportatu zen, eta beste hizkuntza batzuetara, hala nola:. Hizkuntza askotan, bi formak paraleloan existitzen dira, P. romancheerromantzeraz: Lai da Constanza eta Lai Bodan, Esperantoesperantoz: Konstanca Lago eta Bodenlago. [Eskatutako hitzordua]..
 
"Suabiako[[Suabia (eskualde historikoa)|Suabia]]<nowiki/>ko itsasoa" izen poetikoa, aro[[Aro Modernoa|Aro moderno]] goiztiarrarengoiztiarreko eta antzinako[[Ilustrazio]]<nowiki/>ko egileen ilustrazioaren egileekidazleek hartu zuten antzinako egileengandik, ziuraski, [[Publio Kornelio Tazito|Tazito]]<nowiki/>rengandik. Hala ere, suposiziouste hau akats batean oinarritu zen ([[Teutoburgeko oihaneko gudua|Teutoburgoko basoarenbasoa]]<nowiki/>ren eta Taunusaren[[Taunus]]<nowiki/>aren antzekoa): erromatarrek, batzuetan, ''Mare Suebicum'' izena erabiltzen zuten [[Itsaso BaltikorakoBaltiko|Itsaso Baltikor]]<nowiki/>ako, ez Konstantzako aintziraaintzirarako. Erromatarrek "[[Suebo|sueboak]]" deritzenak aurkitulokalizatu zituzten garaian, orduan[[Elba Elbako(ibaia)|Elba]]<nowiki/>ko tribu germaniar bat itsaso batetik gertu, hau ulergarria zen. [[Aro Modernoa|Aro Moderno]] Goiztiarrekogoiztiarreko egileek, hau alde batera utzi zuten, eta aintzirarik handienaren izena hartu zuten antzinako [[Suabiako DukerriarenDukerria]]<nowiki/>ren erdian, egungo Suitzako[[Suitza]]<nowiki/>ko zatiak ere hartzen zituena. [12] Gaur egun, [[Suabiako itsasoa]] (Schwäbisches Meer), Konstantzako aintzirarako termino hiperboliko bezala baino ez da erabiltzen. [13]
 
== Geografia eta klima ==